DOI issue:
Projekty
DOI article:Wodiczko, Krzysztof: Miejsce pamięci ofiar 11 września: (propozycja przekształcenia Nowego Jorku w "miasto ucieczki")
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.29067#0246
244
KRZYSZTOF WODICZKO
Miejsce Pamięci ma być instytucją aktywną, angażującą i zaanga-
żowaną, otwartą - zarazem centrum, siecią i organizacją. Realizowane
w jego ramach programy i wydarzenia wspomnieniowe i upamiętniające
będą inspirowały, prowokowały i wspomagały proces budzenia świado-
mości i pogłębiania wiedzy na temat naszej mimowolnej roli i pośrednie-
go współudziału w nieszczęściach świata nawet wówczas, gdy nasze
działania i ich skutki rozgrywają się daleko, na obszarach i terytoriach,
których prawie nie znamy. Podstawą dla stworzenia Miejsca Pamięci
jest starożytne żydowskie pojęcie „winy-niewinności” i biblijne „miasta
ucieczki”, które są z nim powiązane.
W jednej ze swych lektur talmudycznych filozof Emmanuel Levinas
przypomniał i zaktualizował to pojęcie jako znaczącą polityczno-etyczną
metaforę naszego zachodniego nastawienia na globalizację i towarzyszą-
cej mu nieświadomości zbrodni i aktów niesprawiedliwości popełnianych
przez nas nierozmyślnie (lub na wpół rozmyślnie) wobec tych, którym los
poskąpił powodzenia i dostatku. W obliczu wciąż trwających, pozornie
niekontrolowanych i nieuniknionych krwawych konfliktów i wywoływa-
nych przez człowieka katastrof dalsza krytyczna aktualizacja polityczno-
-etycznego paradygmatu i metafory „miast ucieczki” staje się niezbędna
dla naszego społecznego przetrwania i postępu naszej cywilizacji. W tym
globalnym kontekście każdy poziom politycznej i etycznej świadomości
naszej „winy-niewinności” jest cennym punktem wyjścia; niezbędnym,
choć niewystarczającym pierwszym krokiem. Naszym celem jest wyjście
poza tą świadomość, poza wymiar inteligentnej i emocjonalnej reflek-
sji, poza psychoanalityczne „przepracowanie”2 traumy 11 września. Mu-
simy zrobić kolejny krok. Trzeba coś zrobić z naszym światem. Trzeba go
zmienić.
Aby wyjść poza świadomość ku rozumnym i odpowiedzialnym dzia-
łaniom - działaniom wolnym od pochopności, ignorancji, arogancji i ego-
centryzmu — ku światu wyzwolonemu od skutków nieodpowiedzialnych
i nierozmyślnie szkodliwych i niszczycielskich działań lub zaniechań,
naszych własnych i cudzych, konieczna jest nowa inspirująca i wywie-
rająca odpowiedni wpływ instytucja. W proponowanym Miejscu nacisk
położony na pamięć uzupełnią programy edukacyjne, badawcze i uwraż-
liwiające, których zadaniem będzie promocja nowych praktycznych, od-
powiedzialnych inicjatyw i działań stwarzających nadzieję na otwarcie
drogi ku lepszemu, mniej niesprawiedliwemu i poddanemu przemocy
2 Koncepcja „przepracowania” i acting-out\ por. S. Freud, Remembering, Repeating
and Working-Through (1914) i Morning and Melancholia (1917); Freudian Reader, Nor-
ton 1989 oraz D. LaCapra, Conclusion: Acting Out and Working Through, (w:) Represen-
ting the Holocaust: History, Theory, Trauma, Cornell University Press 1994.
KRZYSZTOF WODICZKO
Miejsce Pamięci ma być instytucją aktywną, angażującą i zaanga-
żowaną, otwartą - zarazem centrum, siecią i organizacją. Realizowane
w jego ramach programy i wydarzenia wspomnieniowe i upamiętniające
będą inspirowały, prowokowały i wspomagały proces budzenia świado-
mości i pogłębiania wiedzy na temat naszej mimowolnej roli i pośrednie-
go współudziału w nieszczęściach świata nawet wówczas, gdy nasze
działania i ich skutki rozgrywają się daleko, na obszarach i terytoriach,
których prawie nie znamy. Podstawą dla stworzenia Miejsca Pamięci
jest starożytne żydowskie pojęcie „winy-niewinności” i biblijne „miasta
ucieczki”, które są z nim powiązane.
W jednej ze swych lektur talmudycznych filozof Emmanuel Levinas
przypomniał i zaktualizował to pojęcie jako znaczącą polityczno-etyczną
metaforę naszego zachodniego nastawienia na globalizację i towarzyszą-
cej mu nieświadomości zbrodni i aktów niesprawiedliwości popełnianych
przez nas nierozmyślnie (lub na wpół rozmyślnie) wobec tych, którym los
poskąpił powodzenia i dostatku. W obliczu wciąż trwających, pozornie
niekontrolowanych i nieuniknionych krwawych konfliktów i wywoływa-
nych przez człowieka katastrof dalsza krytyczna aktualizacja polityczno-
-etycznego paradygmatu i metafory „miast ucieczki” staje się niezbędna
dla naszego społecznego przetrwania i postępu naszej cywilizacji. W tym
globalnym kontekście każdy poziom politycznej i etycznej świadomości
naszej „winy-niewinności” jest cennym punktem wyjścia; niezbędnym,
choć niewystarczającym pierwszym krokiem. Naszym celem jest wyjście
poza tą świadomość, poza wymiar inteligentnej i emocjonalnej reflek-
sji, poza psychoanalityczne „przepracowanie”2 traumy 11 września. Mu-
simy zrobić kolejny krok. Trzeba coś zrobić z naszym światem. Trzeba go
zmienić.
Aby wyjść poza świadomość ku rozumnym i odpowiedzialnym dzia-
łaniom - działaniom wolnym od pochopności, ignorancji, arogancji i ego-
centryzmu — ku światu wyzwolonemu od skutków nieodpowiedzialnych
i nierozmyślnie szkodliwych i niszczycielskich działań lub zaniechań,
naszych własnych i cudzych, konieczna jest nowa inspirująca i wywie-
rająca odpowiedni wpływ instytucja. W proponowanym Miejscu nacisk
położony na pamięć uzupełnią programy edukacyjne, badawcze i uwraż-
liwiające, których zadaniem będzie promocja nowych praktycznych, od-
powiedzialnych inicjatyw i działań stwarzających nadzieję na otwarcie
drogi ku lepszemu, mniej niesprawiedliwemu i poddanemu przemocy
2 Koncepcja „przepracowania” i acting-out\ por. S. Freud, Remembering, Repeating
and Working-Through (1914) i Morning and Melancholia (1917); Freudian Reader, Nor-
ton 1989 oraz D. LaCapra, Conclusion: Acting Out and Working Through, (w:) Represen-
ting the Holocaust: History, Theory, Trauma, Cornell University Press 1994.