DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Gryska, Agnieszka: "Ornament i zbrodnia" Adolfa Loosa: narodziny tekstu i narodziny mitu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.29070#0173
ORAAMEAT Z ZBRODA^ZA ADOLFA LOOSA - NARODZINY TEKSTU I NARODZINY MITU
171
głos i szeroko propagowany za granicą (Le Corbusier odwoływał się do niego ja-
ko do „homeryckiego oczyszczenia architektury"), szybko stał się kluczową pozy-
cją w literaturze modernistycznej^.
Do utrwalenia, powielanych z zadziwiającym uporem w kolejnych
publikacjach, informacji przyczyniła się ograniczona przez wiele lat do-
stępność eseju w językach innych aniżeli francuski i niemiecki^. Wobec
tego materiałem bazowym, na którym najczęściej opierano się w kwestii
okoliczności i momentu powstania O/wamgTda ż zbrodni, były komenta-
rze do niemieckich wydań prasowych z 192912 i 1930 roku^Ą autorstwa
Heinricha KulkiH Ich rozszerzona treść opublikowana została następnie
w monografii Ado// Loos napisanej przez Kulkęis. Książka ukazała się
jako uzupełnienie edycji zbioru pism architekta pt. Lro/zdem, w którym
znalazł się również interesujący nas esejW
Jak pokaże poniższy wywód, kształtowanie się treści tekstu Orna-
ment i zbrodnia było procesem długotrwałym i zawiłym, w wyniku któ-
rego we współczesnym obiegu naukowym koegzystuje kilka jego wersji.
O ile jednak, poza drobnymi różnicami, sam przedmiot krytyki oraz wy-
mowa eseju jest w nich wszystkich tożsama, to już informacje dotyczące
momentu oraz okoliczności pierwszej publikacji i recepcji, z jaką się spo-
tkał, w świetle dostępnych obecnie materiałów, pozwalają na zarysowa-
nie sytuacji jego genezy w sposób zgoła odmienny od rozpowszechnionego
w literaturze przedmiotu. Te pozornie niewielkie zmiany są jednak
istotne, wszak w przypadku tekstu awangardowego, a za taki uznawany
jest Ornament i zbrodnia, weryfikacja daty i kontekstu powstania oraz
próba rekonstrukcji procesu kształtowania się otaczającego go mitu,
przełożyć się mogą na zmianę w jego postrzeganiu.
Niniejsze rozważania są pierwszą gruntowną próbą uporządkowania
informacji dotyczących wyżej wymienionych zagadnień. Sam esej, które-
go rzetelna analiza treści wymaga poświęcenia jej odrębnego opracowa-
nia, potraktowany zostanie jako jedno z wielu źródeł, w oparciu o które
C. Wiseman, AdotfLoos, (w:) A.K. Płaczek (red.), Afacmdtan o/*Arc-
Attects, London 1982, t 2, tłum. własne - A.G.
n Wbrew treści komentarza do pierwszych wydań niemieckojęzycznych („Frankfur-
ter Zeitung" 24 X 1929, „Prager Tagblatt" 10 XI 1929), nie są znane inne poza francuskimi
wydania tekstu Loosa sprzed roku 1929. Pojawią się one dopiero w okresie powojennym.
12 A. Loos, Ornament and Ver&recAen, „Frankfurter Zeitung" z 24 X 1929, s. 1-2; ibi-
dem, „Prager Tagblatt" z 10 XI 1929, s. 4.
is Ibidem, „Die Zeit" 1930, nr 1, s. 5.
ii Ch. Long, T7?e Origins and Context ofAdotfLoosh „Ornament and Crime", JSAH
2008, nr 68(2).
is H. Kulka, AdotfLoos, Wien 1931.
16 A. Loos, (Trotzdem, Innsbruck 1931.
171
głos i szeroko propagowany za granicą (Le Corbusier odwoływał się do niego ja-
ko do „homeryckiego oczyszczenia architektury"), szybko stał się kluczową pozy-
cją w literaturze modernistycznej^.
Do utrwalenia, powielanych z zadziwiającym uporem w kolejnych
publikacjach, informacji przyczyniła się ograniczona przez wiele lat do-
stępność eseju w językach innych aniżeli francuski i niemiecki^. Wobec
tego materiałem bazowym, na którym najczęściej opierano się w kwestii
okoliczności i momentu powstania O/wamgTda ż zbrodni, były komenta-
rze do niemieckich wydań prasowych z 192912 i 1930 roku^Ą autorstwa
Heinricha KulkiH Ich rozszerzona treść opublikowana została następnie
w monografii Ado// Loos napisanej przez Kulkęis. Książka ukazała się
jako uzupełnienie edycji zbioru pism architekta pt. Lro/zdem, w którym
znalazł się również interesujący nas esejW
Jak pokaże poniższy wywód, kształtowanie się treści tekstu Orna-
ment i zbrodnia było procesem długotrwałym i zawiłym, w wyniku któ-
rego we współczesnym obiegu naukowym koegzystuje kilka jego wersji.
O ile jednak, poza drobnymi różnicami, sam przedmiot krytyki oraz wy-
mowa eseju jest w nich wszystkich tożsama, to już informacje dotyczące
momentu oraz okoliczności pierwszej publikacji i recepcji, z jaką się spo-
tkał, w świetle dostępnych obecnie materiałów, pozwalają na zarysowa-
nie sytuacji jego genezy w sposób zgoła odmienny od rozpowszechnionego
w literaturze przedmiotu. Te pozornie niewielkie zmiany są jednak
istotne, wszak w przypadku tekstu awangardowego, a za taki uznawany
jest Ornament i zbrodnia, weryfikacja daty i kontekstu powstania oraz
próba rekonstrukcji procesu kształtowania się otaczającego go mitu,
przełożyć się mogą na zmianę w jego postrzeganiu.
Niniejsze rozważania są pierwszą gruntowną próbą uporządkowania
informacji dotyczących wyżej wymienionych zagadnień. Sam esej, które-
go rzetelna analiza treści wymaga poświęcenia jej odrębnego opracowa-
nia, potraktowany zostanie jako jedno z wielu źródeł, w oparciu o które
C. Wiseman, AdotfLoos, (w:) A.K. Płaczek (red.), Afacmdtan o/*Arc-
Attects, London 1982, t 2, tłum. własne - A.G.
n Wbrew treści komentarza do pierwszych wydań niemieckojęzycznych („Frankfur-
ter Zeitung" 24 X 1929, „Prager Tagblatt" 10 XI 1929), nie są znane inne poza francuskimi
wydania tekstu Loosa sprzed roku 1929. Pojawią się one dopiero w okresie powojennym.
12 A. Loos, Ornament and Ver&recAen, „Frankfurter Zeitung" z 24 X 1929, s. 1-2; ibi-
dem, „Prager Tagblatt" z 10 XI 1929, s. 4.
is Ibidem, „Die Zeit" 1930, nr 1, s. 5.
ii Ch. Long, T7?e Origins and Context ofAdotfLoosh „Ornament and Crime", JSAH
2008, nr 68(2).
is H. Kulka, AdotfLoos, Wien 1931.
16 A. Loos, (Trotzdem, Innsbruck 1931.