Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (22.2011)

ORNAMENT 7 ZEEODNZA ADOLFA LOOSA - NARODZINY TEKSTU I NARODZINY MITU

173

pierwszej publikacji^. Kolejna niejasność związana jest z okolicznościa-
mi wygłoszenia jego treści podczas wykładu, co miało skutkować spisa-
niem eseju i pozostawieniem go w formie manuskryptu do roku 1910,
kiedy bez wątpienia został ogłoszony jako odczyt. Udokumentowana data
pierwszego wystąpienia pod tytułem Omamem i zbrodnia to rzeczywi-
ście 21 stycznia 1910 roku. Należy jednak pamiętać, że pierwsza publi-
kacja, i to w języku francuskiego, miała miejsce dopiero trzy lata później.
Sporadycznie, w komentarzach dotyczących kolejnych edycji i przekła-
dów tekstu pojawiają się również datowania na lata: 190721, 190922,
191023, a nawet rok 190324.
Wśród wielu innych przyczyn głównym powodem informacyjnego
chaosu wokół czasu i okoliczności powstania słynnego eseju jest sama
jego forma. Loos napisał tekst jeśli nie wyłącznie na potrzeby wystąpie-
nia, to na pewno w związku ze swoją działalnością wykładową. Zdeter-
minowało to zastosowanie odpowiednich figur retorycznych. Znaczący
jest choćby fragment na wstępie dotyczący różnych stadiów rozwoju kul-
turowego poszczególnych jednostek należących do tej samej społeczności:
„Ja żyję w roku 1908, mój sąsiad w 1900, jeszcze ktoś inny w 1880,
a chłop w Kals w XII wieku"25. Autor każdorazowo podczas wykładu dla
zachowania wrażenia aktualności tekstu, zmieniał datę na bieżącą.
Skutkiem tego w późniejszych edycjach rok powstania eseju podany

19 Tekst zadatowany w ten sposób, por. K. Frampton, MocZern arcAZ/ec/are. A crZ/ZcaZ
TAZs/ory, London 1982, U. Franke, H. Paetzold (red.), Ornament anh GescAZcA/e.' S/ahZen
zam S/raAZarwancZeZ cZes OrnamenZs Zn cZer MocZerne, Bonn 1996; N. Pevsner, Pionierzy
współczesności, op. cit.; W niektórych publikacjach (R. Banham, op. cit.; B. Gravagnuolo,
AcZoZ/Loos. PAeory and worAs, Milano 1982) pojawia się również informacja o wydruko-
waniu Ornamenin i Z&rohnZ w tygodniku „Der Sturm". Nie miało to jednak nigdy miejsca,
choć w berlińskim magazynie ukazały się inne teksty Loosa, w grudniu 1910 fragmenty
LAer ArcAZ/eA/ar, w listopadzie 1911 esej Vom S/eAen, GeAen, SZ/zen, ScA/a/en, Essen
ancZ TrZnAen, również oparte na treści wykładów wygłaszanych w Berlinie. Myląca może
być również krótka, dwuzdaniowa notatka Loosa, zamieszczona w piśmie („Der Sturm"
nr 6/1910) w odpowiedzi na uwagi dziennikarza pisma „Der Ulk", który skomentował
drugi berliński wykład, zatytułowana An hen GZA a/s sZcA ńóer „OrnanrenZ ancZ Ver-
órecAen" Zas/Zp gemacA/ Aa/Ze. Por. A. Loos, Tro/zcZem, op. cit., s. 89; Ch. Long, op. cit.,
s. 222.
2° „Les cahiers d'art d'oujourd'hui", op.cit.
21 Por. np. hasło Loos, Ac/o/f, (w:) Wasma/As LexZAon (Zer PaaAnnsZ, t. 3, red. L. Adler,
Berlin, 1931.
22 Por. np. wydanie polskie z 1979 roku, w zbiorze FnnAcyh Z /orma, red. A. Przedpeł-
ski, Warszawa, tłum. W. Wróblewska.
23 Por. np. J. Stewart, op. cit.
24 Katalog wystawy, Aho//*Loos, Wys/awa, Warszawa, Warszawa 1967.
25 A. Loos, Ornamen/ Z zórocZnZa, (w:) A. Sarnitz, Aho/fLoos 7870-7933. ArcAZ/eA/,
AryZyA, cZancZys, Kolonia 2006, s. 86.