DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Marciniak, Hanna: Poetyki kolażu w czeskim surrealizmie: Karel Teige, Jindřich Štyrský, Jindřich Heisler
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.29070#0201
POETYKI KOLAŻU W CZESKIM SURREALIZMIE
199
czy nawet antyestetyzmem; stanowi on bowiem raczej praktykę kul-
turową (interpretowanie rzeczywistości) i poznawczą (zgłębianie „praw
rządzących ludzką naturą", jak mawiał Breton), niż wyizolowaną, auto-
nomiczną praktykę artystyczną. Ponadto, kategorią nadrzędną wobec
tradycyjnych rygorów formalnych pozostaje model wewnętrzny, stano-
wiący matrycę wszelkich przedstawień wizualnych i werbalnych, odpo-
wiadając wciąż tej samej wyobrażeniowej idei. Ważne jest tu również
pojęcie konkretnej irracjonalności, bez którego, jak sądzę, nie sposób zro-
zumieć specyfiki czeskiego surrealizmu, a które najzwięźlej można by
zdefiniować jako „wyższy stopień uprzedmiotowienia wyobraźniowej ak-
tywności i produktów procesów nieświadomych"^. Stanowiąc konkrety-
zację i obiektywizację tego, co irracjonalne, niematerialne i subiektywne,
konkretna irracjonalność opiera się - podobnie jak kolaż - na zasadzie
korespondencji między dwoma sferami uznawanymi za niekoherentne
i niemożliwe do połączenia.
Twórczość surrealistyczna - pisze Effenberger - niezależnie od tego, czy reali-
zowana jest w postaci książek poetyckich, poetyckich esejów, kolaży, obrazów
i rzeźb czy obiektów poetyckich, filmów lub poezji scenicznej, ma być - i rzeczy-
wiście jest - tylko odmiennym wyrazem tej samej idei, w procesach konsolido-
wania której środek ekspresji nie gra zbyt istotnej roli. (...) (Twórczość surreali-
stów) jest tylko różnym sposobem rejestracji konkretnej irracjonalności, która
w tym sensie, jest, jako jedyna, istotna, istotniejsza niż sam fakt obrazu lub
poematuA
Co istotne, od pewnego czasu badacze surrealizmu coraz zgodniej formu-
łują opinię, iż technikami, w których najpełniej zrealizowana zostaje
„obiektywna nadrealność konkretnie irracjonalnych symbolizacji"20 -
i które dają tym samym najlepsze wyobrażenie o wyjątkowości sztuki
surrealistycznej - nie są, jak się przez długi czas uważało, malarstwo
oraz teksty automatyczne, lecz fotografia (zwolennikami tej opinii są
m.in. Rosalind Krauss, Petr Kral i Agnieszka Taborska) oraz intersemio-
tyczny kolaż (jak twierdzi Elza Adamowicz).
KAREŁ TEIGE
W przypadku kolaży Karla Teigego (1900-1951) istotne są zwłaszcza
dwie kwestie: po pierwsze, można tu zaobserwować dość płynną ewolucję
od poematów obrazowych, które komponowane były na podstawie repro-
is V. Effenberger, hkcdha a poecie. ujko/ouó chade^hce TwodermAo Praha
1969, s. 53.
19 Ibidem, s. 100-101.
2° Ibidem, s. 248.
199
czy nawet antyestetyzmem; stanowi on bowiem raczej praktykę kul-
turową (interpretowanie rzeczywistości) i poznawczą (zgłębianie „praw
rządzących ludzką naturą", jak mawiał Breton), niż wyizolowaną, auto-
nomiczną praktykę artystyczną. Ponadto, kategorią nadrzędną wobec
tradycyjnych rygorów formalnych pozostaje model wewnętrzny, stano-
wiący matrycę wszelkich przedstawień wizualnych i werbalnych, odpo-
wiadając wciąż tej samej wyobrażeniowej idei. Ważne jest tu również
pojęcie konkretnej irracjonalności, bez którego, jak sądzę, nie sposób zro-
zumieć specyfiki czeskiego surrealizmu, a które najzwięźlej można by
zdefiniować jako „wyższy stopień uprzedmiotowienia wyobraźniowej ak-
tywności i produktów procesów nieświadomych"^. Stanowiąc konkrety-
zację i obiektywizację tego, co irracjonalne, niematerialne i subiektywne,
konkretna irracjonalność opiera się - podobnie jak kolaż - na zasadzie
korespondencji między dwoma sferami uznawanymi za niekoherentne
i niemożliwe do połączenia.
Twórczość surrealistyczna - pisze Effenberger - niezależnie od tego, czy reali-
zowana jest w postaci książek poetyckich, poetyckich esejów, kolaży, obrazów
i rzeźb czy obiektów poetyckich, filmów lub poezji scenicznej, ma być - i rzeczy-
wiście jest - tylko odmiennym wyrazem tej samej idei, w procesach konsolido-
wania której środek ekspresji nie gra zbyt istotnej roli. (...) (Twórczość surreali-
stów) jest tylko różnym sposobem rejestracji konkretnej irracjonalności, która
w tym sensie, jest, jako jedyna, istotna, istotniejsza niż sam fakt obrazu lub
poematuA
Co istotne, od pewnego czasu badacze surrealizmu coraz zgodniej formu-
łują opinię, iż technikami, w których najpełniej zrealizowana zostaje
„obiektywna nadrealność konkretnie irracjonalnych symbolizacji"20 -
i które dają tym samym najlepsze wyobrażenie o wyjątkowości sztuki
surrealistycznej - nie są, jak się przez długi czas uważało, malarstwo
oraz teksty automatyczne, lecz fotografia (zwolennikami tej opinii są
m.in. Rosalind Krauss, Petr Kral i Agnieszka Taborska) oraz intersemio-
tyczny kolaż (jak twierdzi Elza Adamowicz).
KAREŁ TEIGE
W przypadku kolaży Karla Teigego (1900-1951) istotne są zwłaszcza
dwie kwestie: po pierwsze, można tu zaobserwować dość płynną ewolucję
od poematów obrazowych, które komponowane były na podstawie repro-
is V. Effenberger, hkcdha a poecie. ujko/ouó chade^hce TwodermAo Praha
1969, s. 53.
19 Ibidem, s. 100-101.
2° Ibidem, s. 248.