DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Marciniak, Hanna: Poetyki kolażu w czeskim surrealizmie: Karel Teige, Jindřich Štyrský, Jindřich Heisler
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.29070#0236
234
HANNA MARCINIAK
^ÓŁO, lecz ich niedefiniowalne połączenie»"^. Przedmiotowy Język" kola-
żowych obiektów Heislera jest o tyle specyficzny, że jakkolwiek zdajemy
się rozumieć poszczególne litery jego „alfabetu" - pojedyncze przedmioty
- to ich skomplikowane kombinacje, „słowa" i „zdania" pozostają enigma-
tyczne, ostatecznie niemożliwe do rozszyfrowania; obrazowa składnia
wydaje się nieskomplikowana, lecz związki semantyczne zachodzą na
jakimś wyższym poziomie niż w języku naturalnym. „Choć każdy obiekt
jest natychmiast rozpoznawalny i tak czytelny, jak w szkolnym elemen-
tarzu, zestawienie obiektów wskazuje na coś niesamowitego, jak gdyby
obiekty te zajmowały obcą przestrzeń wyłącznie poza symbołicznie ko-
dowaną przestrzenią, która pomogłaby nam odczytać je jako znaki"86
- komentuje tę kolażową strategię Adamowicz.
Stwierdzić można, że poematy realizowane i książki-obiekty Heisle-
ra, stanowią ostateczną i graniczną realizację awangardowo-surreali-
stycznej koncepcji intermedialności, zdecydowanie wykraczając poza
estetykę kubistycznego kolażu i asamblażu, z drugiej zaś strony, poza
konwencję poezji wizualnej (choć z obydwoma mają niewątpliwie wie-
le wspólnego). Zapoczątkowują one w powojennej Czechosłowacji ciąg
postsurrealistycznych eksperymentów wizualno-poetyckich - takich, jak
choćby poezja ewidentna Jirego Kolara - ewoluujących głównie w nurt
poezji konkretnej. Co znamienne jednak, „konkretyzacja" poezji Heislera
nie polega ani na całkowitym zerwaniu z tradycyjną gramatyczną syn-
tagmą tekstu poetyckiego (jak w poezji konkretnej), ani też na akcento-
waniu jego ideograficzności i wyrafinowanych grach z typografią (jak
w kaligramach), lecz na uczynieniu tekstu integralną częścią przedmio-
towej kompozycji i zniwelowaniu tym samym jego znakowości (w przy-
padku poematów realizowanych) lub też na przypisaniu przedmiotom
waloru znaków i wintegrowaniu ich w linearną składnię, pozbawioną
jednak uniwersalnych reguł gramatycznych (w przypadku książek-obiek-
tów). Pójść dalej, zarówno w materializacji znaku językowego, jak i se-
miotyzacji materialnego przedmiotu, nie sposób.
THE POETICS OF COLLAGE IN CZECH SURREALISM.
KAREŁ TEIGE - JINDRICH ŚTYRSKY - JINDRICH HEISLER
Summary
The paper addresses the problem of a linguistic utopia ot the "pure language,"
analyzed in the context of the Czech surrealist collage. Due to the post-avant-garde
status of the Czech surrealism, that idea, usually connected with the avant-garde
85 Cyt. za: E. Adamowicz, Rm^echst Codage ia Text aad image..., op. cit., s. 110.
86 Ibidem.
HANNA MARCINIAK
^ÓŁO, lecz ich niedefiniowalne połączenie»"^. Przedmiotowy Język" kola-
żowych obiektów Heislera jest o tyle specyficzny, że jakkolwiek zdajemy
się rozumieć poszczególne litery jego „alfabetu" - pojedyncze przedmioty
- to ich skomplikowane kombinacje, „słowa" i „zdania" pozostają enigma-
tyczne, ostatecznie niemożliwe do rozszyfrowania; obrazowa składnia
wydaje się nieskomplikowana, lecz związki semantyczne zachodzą na
jakimś wyższym poziomie niż w języku naturalnym. „Choć każdy obiekt
jest natychmiast rozpoznawalny i tak czytelny, jak w szkolnym elemen-
tarzu, zestawienie obiektów wskazuje na coś niesamowitego, jak gdyby
obiekty te zajmowały obcą przestrzeń wyłącznie poza symbołicznie ko-
dowaną przestrzenią, która pomogłaby nam odczytać je jako znaki"86
- komentuje tę kolażową strategię Adamowicz.
Stwierdzić można, że poematy realizowane i książki-obiekty Heisle-
ra, stanowią ostateczną i graniczną realizację awangardowo-surreali-
stycznej koncepcji intermedialności, zdecydowanie wykraczając poza
estetykę kubistycznego kolażu i asamblażu, z drugiej zaś strony, poza
konwencję poezji wizualnej (choć z obydwoma mają niewątpliwie wie-
le wspólnego). Zapoczątkowują one w powojennej Czechosłowacji ciąg
postsurrealistycznych eksperymentów wizualno-poetyckich - takich, jak
choćby poezja ewidentna Jirego Kolara - ewoluujących głównie w nurt
poezji konkretnej. Co znamienne jednak, „konkretyzacja" poezji Heislera
nie polega ani na całkowitym zerwaniu z tradycyjną gramatyczną syn-
tagmą tekstu poetyckiego (jak w poezji konkretnej), ani też na akcento-
waniu jego ideograficzności i wyrafinowanych grach z typografią (jak
w kaligramach), lecz na uczynieniu tekstu integralną częścią przedmio-
towej kompozycji i zniwelowaniu tym samym jego znakowości (w przy-
padku poematów realizowanych) lub też na przypisaniu przedmiotom
waloru znaków i wintegrowaniu ich w linearną składnię, pozbawioną
jednak uniwersalnych reguł gramatycznych (w przypadku książek-obiek-
tów). Pójść dalej, zarówno w materializacji znaku językowego, jak i se-
miotyzacji materialnego przedmiotu, nie sposób.
THE POETICS OF COLLAGE IN CZECH SURREALISM.
KAREŁ TEIGE - JINDRICH ŚTYRSKY - JINDRICH HEISLER
Summary
The paper addresses the problem of a linguistic utopia ot the "pure language,"
analyzed in the context of the Czech surrealist collage. Due to the post-avant-garde
status of the Czech surrealism, that idea, usually connected with the avant-garde
85 Cyt. za: E. Adamowicz, Rm^echst Codage ia Text aad image..., op. cit., s. 110.
86 Ibidem.