Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (20.1958)

KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI

stolnicy Marii z Magdali, której o-
puszczenie jakże zrozumiałe jest na
tle „poezji samotności", krzewiącej
się współcześnie w nadającej ton Eu-
ropie Hiszpanii, aż po wzruszające
liryzmem adagio pastorale „Adora-
cji Dzieciątka". Ukazując tak bardzo
wenecki przepych lśniących atłasów
i złotogłowia, matową soczystość ak-
samitów, cały zmysłowy czar bogac-

twa, umiał także opowiedzieć urodę
rzeczy zwykłych i pogodę prostych
zajęć prostych ludzi.
Wpływ jego był ogromny: oddzia-
łał m. im. na Boguszewskiego i iStro-
bła, na Denka i Kriegka, Wegnera
i Miltwitza, nie licząc plejady ano-
nimowych malarzy Pomorza i Wiel-
kopolski. Jedno przy tym uderza:
krąg Hana powtarzając wielkie re-

prezentacyjne kompozycje ołtarzowe
(Jeżewo, Wieleń n. Notecią, Marcin-
kowice, Tuczno pod Wałczem..,.), nie
czynił tego, poza bardzo nielicznymi
wyjątkami („Adoracja Dzieciątka",
którą powtarzano nawet w haftach),
ze znakomitymi predellami. Snadź
wielkie dziedzictwo przerosło i gust
miejscowych odbiorców i siły arty-
stycznych spadkobierców.

KONSTANTY KA LINOWSKI

ARCHITEKTURA BAROKOWA OPACTWA CYSTERSKIEGO W LUBIĄŻU (1681—1739)

(Streszczenie referatu wygłoszonego na zebraniu naukowym Oddziału

Poznańskiego w dniu 21.X.1957 r.)


U. 1. B. Wehrner, Lubiąż,
rysunek.

Opactwo cysterskie w Lubiążu
odgrywało na Śląsku poważną rolę
w XI,I i XIV w. jako potężny ośro-
dek gospodarczy, kulturalny i cen-
trum produkcji literackiej i histo-
riozoficznej tej dzielnicy, a w XVII
i XVIII jako jedno z poważniejszych
ognisk myśli ikon tr,ref ormacyjnej,
życia intelektualnego i artystycznego.
Klasztor założony został w r. 1163
przez księcia Bolesława Wysokiego
i obsadzony zakonnikami z saskiego
klasztoru Pforte nad Saalą w die-
cezji naumburskiej (filiacji mori-
mondzkiej przez Camp, Walkenried).
Ok. r. 1200 wzniesiono pierwszy
murowany kościół klasztorny. Obec-
na bryła kościoła pochodzi z począt-
ku XIV w.; w r. 113112 przy północnej
stronie chóru wybudowano Kaplicę
Książęcą (konsekracja całości nastą-
piła dopiero w 11340 r.). W 1482 r.
Husyci palą kościół i klasztor, lecz
przypuszczalnie już w latach 90-tych
XV w. cały kompleks klasztorny jest

odbudowany. W XIV w. prace bu-
dowlane ograniczają się jedynie do
wzniesienia nowego pomieszczenia
dla opata (1568-84) i ok. r. 1600 re-
prezentacyjnej bramy wjazdowej.
Gruntowna renowacja budynków
klasztornych zniszczonych częściowo
w czasie wojny 30-letniej przepro-
wadzona została w latach 1649-70.
Po upływie dziesięciu lat rozpo-
częto realizację całkowicie nowej
koncepcji architektonicznej założe-
nia klasztornego. Wpłynął na to bez-
sprzecznie wzrost znaczenia politycz-
no-społecznego i autorytetu klaszto-
ru w hierarchii kościelnej (jako
ważnego ośrodka nauk teologicz-
nych), a umożliwił realizację świet-
ny stan gospodarki klasztornej,. Eks-
ponowane stanowisko zmuszało do
odpowiedniej reprezentacji zewnętrz-
nej, nowa zaś orientacja artystyczna,
dochodząca dopiero teraz na Śląsku
w pełni do głosu — dawała dodat-
kowy impuls.
W r. 1681 rozpoczęto barokizację
kościoła. Na całej przestrzeni prosto-
kątnego obejścia i naw bocznych
wprowadzono sklepienia żaglaste, a
w narożach obejścia — kopuły, jednak
pomimo tych prac całość bryły koś-
cielnej zachowała w dalszym ciągu
wyraźnie gotycki charakter.
W latach 16811-99 wzniesiono dwa
skrzydła pałacu opackiego, pomię-
dzy 11690—<1(700 r. przedsionek koś-
cielny i wieże oraz zachodnie skrzy-
dło claustrum, ok. 1702 r. skrzydło
północne, a budowę pozostałych
dwóch skrzydeł kompleksu klasztor-
nego ukończono ok. r. 17.15-20. Je-
dnocześnie w latach 1696—1729 wy-
budowano zespół budynków gospo-
darczych, a w r. 1727 urządzono w
pobliskim zagajniku kalwarię wzno-
sząc szereg niewielkich kaplic; wo-
kół klasztoru założono wielki park.
Wystrój reprezentacyjnych po-
mieszczeń pochodzi z drugiej fazy

budowlanej. Polichromię refektarza
wykonał w 1738 r. Anton Felix
Scheffler. Iluzjonistyczne freski skle-
pienia biblioteki malował w latach
1734-38 Christian Filip Bentum, bę-
dący również wykonawcą plafonu w
Sali Książęcej, której wystrój rzeź-
biarski jest dziełem Franca Józefa
Mangoldta. Pozostałe prace obejmu-
jące wystrój rzeźbiarski ogrodów
opackiego i klasztornego ukończone
zostały przed 1739 r.

II, 2. Lubiąż, fragment elewacji za-
chodniej kościoła i pałacu opackie-
go. (fot. K. Kalinowski)


402