Instytut Sztuki (Warschau) [Editor]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Editor]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Editor]: Biuletyn Historii Sztuki (21.1959)

KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI

JAN SAMEK
PÓŹNORENESANSOWY OŁTARZ W SIEPRAWIU
(O GRUPIE MAŁOPOLSKICH OŁTARZY Z' RUCHOMYMI KOLUMNAMI)

(Streszczenie referatu wygłoszonego
W kościele parafialnym w Sie-
prawiu (pow. myślenicki, woj. kra-
kowskie), przy ścianie pn. nawy
znajduje się pokaźnych rozmiarów
ołtarz późnorenesansowy (posiadają-
cy jak i inne wzmiankowane poniżej
retabula z 1. poł. w. XVII szereg
cech imanierysitycznych) wyróżniają-
cy się od innych zabytków tego
czaisu. Drewniany, o wysokości 7 m
a szerokości 4,20 m składa się z
cokołu z tabernakulum, pola środ-
kowego, czterech dwukwaterowych
skrzydeł (para ruchomych i para
nieruchomych) oraz górnej kondy-
gnacji o charakterze zwieńczenia.
Poszczególne części ołtarza rozgra-
niczają wyraźne podziały architek-
toniczne. Część środkową flankują
wysmukłe, kanetowane kolumny sto-
jące na wysuniętych postumentach
cokołu, podtrzymujące belkowanie —
górną kondygnację, ujętą rodzajem
pilastrów wieńczy przerwany przy-
czółek z posążkiem św. Piotra na
szczycie. Podziały architektoniczne
pokrywa i uzupełnia dekoracja sny-
cerska nadająca retabulum ruchliwą
sylwetę. Poszczególne części ołtarza
mieszczą dwadzieścia' obrazów. Część
środkową zajmuje Ukrzyżowanie z
Matką Boską, św. Janem i Marią
Magdaleną, łączące się w jeden
cykl z przedstawieniami Męki Pań-
skiej na skrzydłach nieruchomych
i rewersach skrzydeł ruchomych.
Obejmuje on osiem, obrazów: Modli-
twa w Ogrojcu, Chrystus przed Kaj-
faszem, Biczowanie, Ukoronowanie
cierniem, Upadek pod krzyżem, Pod-
niesienie krzyża, Zdjęcie z krzyża,
Złożenie do grobu. Dalszych sześć
obrazów znajduje się w cokole.
Przedstawiają one dwóch funda-
torów w strojach duchownych
oraz 'czterech świętych zakonników
(dwóch franciszkanów i dwóch do-
minikanów), na ściankach postumen-
tów kolumn: w zwieńczeniu mieści
się Koronacja Matki Boskiej; na
a wers ach skrzydeł ruchomych świę-
ci: Agnieszka, Ludwik z Tuluzy (?),
Łucja i Hieronim.
Bogactwo obrazów zawdzięcza
ołtarz swej osobliwej konstrukcji.
Na skutek połączenia skrzydeł z ru-
chomymi, obracającymi się wokół
swej osi kolumnami jest on właści-
wie swoistym połączeniem malowa-

na zebraniu naukowym Oddziału
nego, gotyckiego poliiptyku z reta-
bulum architektonicznym. Poza
bogatą ikonografią rozwiązanie to
uwarunkowało także płaskość ołta-
rza, pozbawienie dekoracji i wy-
smukłe proporcje kolumn, rozmiary
skrzydeł w stosunku do części środ-
kowej i szerokość tej ostatniej, a
także użycie silnych postumentów
w cokole, decydując w rezultacie o
indywidualnym charakterze obiektu.
Na podstawie analizy ornamen-
tów datować można ołtarz siepraw-
ski na pierwszą część XVII w. i
łączyć ze środowiskiem krakowskim,
co potwierdza wzorowanie się w
obrazie środkowym na Ukrzyżowa-
niu Porębowieza z r. 1618, w kra-
kowskim kościele św. Marka. O
fundacji ołtarza informuje umiesz-
czony w dolnej części środkowego
przedstawienia herb Gryf w otocze-
niu liter KB oraz przedstawienie


II. 1. Siepraw, kościół par. Ołtarz 1.
ćw. w. XVII. (Fot. M. Kornecki>

Krakowskiego w dniu 21.11.1957 r.)
na predelli postaci fundatorów, któ-
re trudno jednak ze względu na
brak danych archiwalnych wiązać
z konkretnymi osobami. Być może
ołtarz fundowany został przez Bra-
nickich, w tym wypadku monogram
odnosiłby się do Kacpra Branickie-
go, kanonika krakowskiego. Nie-
jasna również jest sprawa prowe-
niencji. Kościół parafialny p. w.
św. Michała w Sieprawiu fundowa-
ny ok. 1620 r., poświęcony został
w r. 1642 — przedstawienia w oł-
tarzu nie pozostają jednak w żad-
nym związku z jego wezwaniem —
prawdopodobnie został tutaj prze-
niesiony, kto wie czy nie z jakiegoś
kościoła krakowskiego.
Ołtarz sieprawski w swej kon-
strukcji nie jest zjawiskiem odosob-
nionym. Podobne rozwiązanie kon-
strukcyjne zaobserwować można i
w innych retabulach z w. XVII.
W wyniku przeprowadzonych po-
szukiwań wskazać można na kilka-
naście ołtarzy posiadających skrzy-
dła osadzone w ruchomych kolum-
nach. Trzy wczesne zabytki tego
typu zachowały się w Krakowie i
jego najbliższej okolicy: na Wawe-
lu. w kaplicy domowej Zygmunta
III Wazy, pochodzący z klasztoru
dominiikanek na Gródku, powstały
ok. 1600; w kaplicy św. Andrzeja
przy kościele św. Krzyża, także ok.
1600, o charakterze poliptyku (obec-
nie niekompletny przez usunięcie
zwieńczenia i części bocznych oraz
odłączenie skrzydeł), oraz w koście-
le parafialnym w Pleszowie pod
Krakowem wykonany po roku 1600.
Dalsze ołtarze o ruchomych ko-
lumnach znaleźć można na terenie
woj. krakowskiego: w Tarnowie,
Krużlowej, Wielogłowach (pow. No-
wy Sącz), niektóre z nich dokładnie
datowane. Ołtarzyk tarnowski, sto-
jący w krużgankach klasztoru ber-
nardynów powstał w pierwszej po-
łowie w. XVII; krużlowski w roku
1645; dwa poliptykowe ołtarze w
Wielogłowach w 1648. Do ostat-
niej wojny znajdował slię ołtarz te-
go typu w kościele W. W. Świętych
w Starym Żywcu, fundowany w
r. 1634, zakupiony w 1699 r. ze sta-
rego kościoła św. Anny w Krakowie,
uległ jednak zniszczeniu wraz z koś-
ciołem w r. 1945. Nie zachował się

230