Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (21.1959)

KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI


11. 2. Wawel, pałac. Ołtarz w kaplicy
domowej Zygmunta III, ok. 1600.
(Fot. St. Kolowca)

także pochodzący z pierwszej poło-
wy w. XVII ołtarzyk w Domosławi-
cach (pow. Brzesko), szczególnie
interesujący ze względu na zużytko-
wanie do części środkowej i skrzy-
deł gotyckich obrazów, zniszczony
z końcem w. XIX. Dotrwały z niego
jedynie kolumny ze skrzydłami, zło-
żone w Muzeum Diecezjalnym w
Tarnawie. W województwie kielec-
kim omawiany typ reprezentuje po_
liptykowy ołtarz w Kozłowię {pow.
jędrzejowski), powstały jak sądzić
można z sygnatury na predelli ok.
r. 1626. Z! innych zupełnie terenów
ruchome kolumny posiada dawny oł-

tarz główny kościoła pocysiterskiego
w Oliwie, obecnie znajdujący się
w północnym ramieniu transeptu, z
r. 1606, fundowany przez Rafała
Kosa, również poliptykowy.
Zabytki te nie wyczerpują za-
pewne listy wszystkich ołtarzy oma-
wianego typu. Jak sądzić można po
wymienionych obiektach występuje
on w pierwszej połowie wieku XVII
(najwcześniejsze zabytki pochodzą
z roku ok. 1600, najpóźniejsze sprzed
połowy w. XVII) przede wszystkim
na terenie historycznej Małopolski,
i jak wskazują różnice w dekoracji
i poziomie artystycznym — nie jest
równoznaczny z jednym warsztatem.
Wszystkie omawiane ołtarze łączy
poza konstrukcją (osadzenie skrzy-
deł w obracających się na osiach
kolumnach), bogata ikonografia do-
chodząca nawet do dwudziestu
przedstawień, na którą składają się
przeważnie obrazy, rzadziej płasko-
rzeźby (Stary Żywiec) lub rzeźby.
Charakterystyczna dla tego rodzaju
ołtarzy jest także płaskość, stosowa-
nie szerokich pól środkowych oraz
przeważnie dość wysmukłych, kane-
1 cwanych kolumn.
Wyjaśnienie genezy typu ołta-
rzy o ruchomych kolumnach nie jest
obecnie w pełni możliwe ze wzglę-
du na znikomą ilość opracowań pol-
skiego stolarstwa i snycerstwa arty-
stycznego. Mógł on powstać samo-
dzielnie w stojących wysoko w tym
czasie warsztatach krakowskich,
jako rezultat połączenia walorów
jakie posiadał średniowieczny tryp-
tyk mieszczący dużą ilość obrazów,
z wartościami dekoracyjnymi reta-
bulum architektonicznego — dla za-
spokojenia gustów przywykłych do
dawnych ołtarzy odbiorców. Rów-
nież możliwe, a nawet bardziej
prawdopodobne jest rozwinięcie
obcego wzoru dobrze odpowiadają-
cego miejscowym warunkom; za tym

rozwiązaniem przemawiałoby zasto-
sowanie konstrukcji poliptykowej w
stosunkowo wcześnie powstałym oł-
tarzu w Oliwie, zwłaszcza, że typ
ten występuje i poza Polską, czego
przykładem jest pochodzący z ok.
r. 1600 ołtarz św. Jana Chrzciciela
w kościele Matki Boskiej na Typie
w Pradze. Niezależnie od ostatecz-
nego wyjaśnienia genezy typu ołta-
rzy o ruchomych kolumnach, stano-
wi on charakterystyczną grupę w
małopolskim snycerstwie XVII w.
świadczącą o aktualności rozwiązań
gotyckich.


3. Krużlowo Wyżna, kościół par.
Ołtarz 1645. (Fot. P.I.S.)

MARIAN ARSZYŃSKI
TAK ZWANY -.PAŁAC ANNY WAZÓWNY” W BRODNICY

(Streszczenie referatu wygłoszonegona zebraniu naukowym Oddziału Pomorskiego w dniu 19.VII.1957 r.)
Na terenie dawnego zamku krzy_ odgraniczającego przedzamcze od Polskiego; Stein brecht, Preus-
żackiego w Brodnicy, położonego na pierwotnego „suburbium”. Budowa sen zur Zeit der Zandmeister, Berlin
północno-zachodnim skraju miasta pałacu na terenie przedzamcza wią- 1888) — z siostrą Zygmunta III —
nad brzegiem Drwęcy, znajduje się zana była przez tradycję i starsze Anną Wazówną (1568—1625). Dopiero
zniszczony obecnie budynek, nazy- publikacje (Goldbeck, Vollstdndi- G. Chmarzyńskl, w poświęconym
wany tradycyjnie „Pałacem Anny ge Topographie des Kónigsreichs Brodnicy artykule Słownika Geogra-
Wazówny”. Obiekt ten usytuowany Preussen, Marienwerder 1789; H e i- ficznego Państwa Polskiego, przesu-
jest naprzeciw zamku wysokiego, w s e, Bau- und Kunstdenkmdler der wa wstecz datę powstania pałacu, na
północno-wschodniej części dawnego Prouinz Westpreussen, Damzig 1894; podstawie wiadomości zawartych w
podzamcza, wzdłuż muru obronnego, Słownik Geograficzny Królestwa znanej już w XIX w. lustracji sta-

231