DOI Heft:
Nr. 2
DOI Artikel:Białostocki, Jan: Roelant Savery, jego ludzie i zwierzęta: na marginesie nowonabytego obrazu w Muzeum Narodowym w Warszawie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.41528#0147
JAN BIAŁOSTOCKI
ROELANT SAYERY, JEGO LUDZIE I ZWIERZĘTA
NA MARGINESIE NOWONABYTEGO OBRAZU W MUZEUM NARODOWYM
W WARSZAWIE
i
Zorganizowana w Gandawie w 1954 roku wy-
stawa była pierwszym pokazem poświęconym całko-
wicie dziełom pochodzącego z Courtrai malarza Roe-
lanta Savery'. Pozostanie ona ż pewnością ważnym
etapem w badaniach nad jego sztuką. Tym bardziej
naileży żałować, że wystawa ta nie objęła wielu dzieł
znajdujących się w muzeach Pragi, Drezna i Warsza-
wy. Galeria Narodowa w Pradze posiada kilka dosko-
nałych przykładów mistrzostwa:, z jakim Savery kom-
ponował swe obrazy o tematyce „zwierzęcej”, a także
kilka dzieł związanych z kręgiem artysty. Clhoć dzieła
te były opisane częściowo w katalogu Kurta Erasmusa,
nie są one jednak dostatecznie znane i wprowadzone
do badań nad Saverym1 2.
Ograniczam się w niniejszym artykule do obrazów
ze zwierzętami, a więc do gatunku, którego twórcą
niejednokrotnie nazywano Savery’ego. Pierwszy z nlich
(il. 1)3, datowany 1615 i sygnowany przedstawia
1 Wystawa gandawska: Musee des Beaux-Arts, Gand,
Roelandt Savery, 1575—1639, katalog ze wstępem Paula
Eeckhouta, 1954. Niniejszy artykuł napisany został pod-
czas mojego pobytu w Princeton, N. J. w charakterze „vlsi-
ting fellow“ departamentu sztuki i archeologii Uniwersytetu
Princeton; pobyt ten umożliwiony został przez stypendium
Fundacji Forda na rok 1958. Wersja francuska artykułu, nieco
krótsza, ukazała się pt. Les betes et les humains de Roelant
Savery, w „Bulletin des Musees Royaux des Beaux-Arts de
Belgiąue “, Bruxelles, VII, 1958, nr 2, s. 69—90. Redaktorowi
tego czasopisma, dr R. A. d‘Hulstowi serdecznie dziękuję za
pozwolenie opublikowania tego tekstu w polskim czasopiśmie
naukowym. Opracowując polską wersję mogłem rozszerzyć w
niektórych miejscach interpretację przez wykorzystanie obra-
zów i literatury, które nie były mi znane podczas pisania
wersji francuskiej.
2 Profesorowi J. Pesinie dziękuję za fotografie, dr V. No-
votnemu za pozwolenie opublikowania obrazów.
3 Olej na płótnie, 54,5 X 85 cm. Data nie jest dobrze
zachowana: ,.16.5“. Obraz został zakupiony w 1921: por. O.
Orfeusza czarującego swą grą zwierzęta, w pejzażu
feerycznym, nad którym dominuje rotunda w ruinie.
Element ten, który często spotyka się w dziełach
Savery’ego, fil o którym pisano już niekiedy, jest
być może ewokacją rzymskiej świątyni! Minerva Me-
dica, stojącej na zboczu Eskwillinu; idea tej budowli
w formie rotundy mogła nasunąć się Savery’emu
z obserwacji architektury romańskiej Pragi i terenu
Czechosłowacji, gdzie pracował, a gdzie liczne rotundy
istnieją i istniały w czasie jego działalności. Wpraw-
dzie naczelny obiekt tego typu :ii pierwowzór dzieł
romańskich, rotunda karolińska tśw. Wita w Pradze
wówczas nie była już widoczna, ale jej tradycja mogła
Savery’emu zasugerować ten szczególny kształt4.
Skądinąd temat Orfeusza czarującego swą grą zwie-
rzęta jest, jak to przedstawia Julius Held5, alegorią
„królestwa pokoju”, powszechnego pokoju między
narodami. W tym kontekście budynek o formach ro-
Kletzl, „Bełvedere“, X, 1931, I, s. 16: Sbirka stareho umeni,
Narodni Galerie v Praze, Praha, 1949, s. 77, nr 509. Inny pej-
zaż, przypisywany J. J. Hartmanowi przez Frimmla (Th.
Frimmel, Kleine Galeriestudien, I, Bamberg 1894, s. 121
po konserwacji oddany został Savery‘emu przez tegoż znawcę
(K. Er as mus, Roelant Savery, sein Leben und seine Werke.
Halle a. S., 1908, s. 111—112, nr 120); Erasmus uważał, że
obraz jest późniejszy niż czas działalności Savery‘ego. Obraz
jest bardzo bliski pejzażom Savery‘ego w Niedersachsische
Landesgalerie w Hanowerze (sygnowanym i datowanym 1608),
lecz sztafaż wskazuje na okres późniejszy. v
4 o czeskich rotundach por. m. in. V. Richter, O uce-
lu ceskosloDenskych rotund, „Cesky casopis hłstoricky“, XLII.
1936, s. 237—285; J. Ci bulka, Die kirchlichen Kuppelbauten
der karolingischen Zeit und ihr Verhaltnis zu den Kuppel-
bauten des christlichen Altertums, w ,,Atti del IV Congresso
Internazionale di Archeologia Cristiana' ‘ II, Roma, 1948,
zwłaszcza s. 322—23.
3 J. S. Held, Edward Hicks and the Tradition, „The
Art Quarterly", XIV. 1951. s. 121—136, szczególnie s. 127—
129.
135
ROELANT SAYERY, JEGO LUDZIE I ZWIERZĘTA
NA MARGINESIE NOWONABYTEGO OBRAZU W MUZEUM NARODOWYM
W WARSZAWIE
i
Zorganizowana w Gandawie w 1954 roku wy-
stawa była pierwszym pokazem poświęconym całko-
wicie dziełom pochodzącego z Courtrai malarza Roe-
lanta Savery'. Pozostanie ona ż pewnością ważnym
etapem w badaniach nad jego sztuką. Tym bardziej
naileży żałować, że wystawa ta nie objęła wielu dzieł
znajdujących się w muzeach Pragi, Drezna i Warsza-
wy. Galeria Narodowa w Pradze posiada kilka dosko-
nałych przykładów mistrzostwa:, z jakim Savery kom-
ponował swe obrazy o tematyce „zwierzęcej”, a także
kilka dzieł związanych z kręgiem artysty. Clhoć dzieła
te były opisane częściowo w katalogu Kurta Erasmusa,
nie są one jednak dostatecznie znane i wprowadzone
do badań nad Saverym1 2.
Ograniczam się w niniejszym artykule do obrazów
ze zwierzętami, a więc do gatunku, którego twórcą
niejednokrotnie nazywano Savery’ego. Pierwszy z nlich
(il. 1)3, datowany 1615 i sygnowany przedstawia
1 Wystawa gandawska: Musee des Beaux-Arts, Gand,
Roelandt Savery, 1575—1639, katalog ze wstępem Paula
Eeckhouta, 1954. Niniejszy artykuł napisany został pod-
czas mojego pobytu w Princeton, N. J. w charakterze „vlsi-
ting fellow“ departamentu sztuki i archeologii Uniwersytetu
Princeton; pobyt ten umożliwiony został przez stypendium
Fundacji Forda na rok 1958. Wersja francuska artykułu, nieco
krótsza, ukazała się pt. Les betes et les humains de Roelant
Savery, w „Bulletin des Musees Royaux des Beaux-Arts de
Belgiąue “, Bruxelles, VII, 1958, nr 2, s. 69—90. Redaktorowi
tego czasopisma, dr R. A. d‘Hulstowi serdecznie dziękuję za
pozwolenie opublikowania tego tekstu w polskim czasopiśmie
naukowym. Opracowując polską wersję mogłem rozszerzyć w
niektórych miejscach interpretację przez wykorzystanie obra-
zów i literatury, które nie były mi znane podczas pisania
wersji francuskiej.
2 Profesorowi J. Pesinie dziękuję za fotografie, dr V. No-
votnemu za pozwolenie opublikowania obrazów.
3 Olej na płótnie, 54,5 X 85 cm. Data nie jest dobrze
zachowana: ,.16.5“. Obraz został zakupiony w 1921: por. O.
Orfeusza czarującego swą grą zwierzęta, w pejzażu
feerycznym, nad którym dominuje rotunda w ruinie.
Element ten, który często spotyka się w dziełach
Savery’ego, fil o którym pisano już niekiedy, jest
być może ewokacją rzymskiej świątyni! Minerva Me-
dica, stojącej na zboczu Eskwillinu; idea tej budowli
w formie rotundy mogła nasunąć się Savery’emu
z obserwacji architektury romańskiej Pragi i terenu
Czechosłowacji, gdzie pracował, a gdzie liczne rotundy
istnieją i istniały w czasie jego działalności. Wpraw-
dzie naczelny obiekt tego typu :ii pierwowzór dzieł
romańskich, rotunda karolińska tśw. Wita w Pradze
wówczas nie była już widoczna, ale jej tradycja mogła
Savery’emu zasugerować ten szczególny kształt4.
Skądinąd temat Orfeusza czarującego swą grą zwie-
rzęta jest, jak to przedstawia Julius Held5, alegorią
„królestwa pokoju”, powszechnego pokoju między
narodami. W tym kontekście budynek o formach ro-
Kletzl, „Bełvedere“, X, 1931, I, s. 16: Sbirka stareho umeni,
Narodni Galerie v Praze, Praha, 1949, s. 77, nr 509. Inny pej-
zaż, przypisywany J. J. Hartmanowi przez Frimmla (Th.
Frimmel, Kleine Galeriestudien, I, Bamberg 1894, s. 121
po konserwacji oddany został Savery‘emu przez tegoż znawcę
(K. Er as mus, Roelant Savery, sein Leben und seine Werke.
Halle a. S., 1908, s. 111—112, nr 120); Erasmus uważał, że
obraz jest późniejszy niż czas działalności Savery‘ego. Obraz
jest bardzo bliski pejzażom Savery‘ego w Niedersachsische
Landesgalerie w Hanowerze (sygnowanym i datowanym 1608),
lecz sztafaż wskazuje na okres późniejszy. v
4 o czeskich rotundach por. m. in. V. Richter, O uce-
lu ceskosloDenskych rotund, „Cesky casopis hłstoricky“, XLII.
1936, s. 237—285; J. Ci bulka, Die kirchlichen Kuppelbauten
der karolingischen Zeit und ihr Verhaltnis zu den Kuppel-
bauten des christlichen Altertums, w ,,Atti del IV Congresso
Internazionale di Archeologia Cristiana' ‘ II, Roma, 1948,
zwłaszcza s. 322—23.
3 J. S. Held, Edward Hicks and the Tradition, „The
Art Quarterly", XIV. 1951. s. 121—136, szczególnie s. 127—
129.
135