Instytut Sztuki (Warschau) [Editor]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Editor]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Editor]: Biuletyn Historii Sztuki (21.1959)

KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI

pliwie pod wpływem architektury
kościoła cysterskiego w niedalekim
Henrykowie. Wskazują na to prze-
de wszystkim przyścienne służki
nadwieszone, niemal identyczne w
obydwóch kościołach, składające się
z pilastrowego występu n jętego
trzema półokrągłymi służkami, har-
monizującymi z kolei ze służkami
filarowymi. Również i gładkie, kie-
lichowio-kositlkowe głowice służek
filarowych (filar wschodni ma gło-
wicę luliścioną), upodobnione są ści-
śle do głowic służek przyściennych,
a częściowo i do głowic służek
okiennych.
Ukształtowanie dwunawowej prze-
strzeni praskiej synagogi łączy się
w pewien sposób z halą ziębicką.
Widoczne w obu budowlach wpływy
cysterskie występują w synagodze
w postaci ośmiobocznych filarów
z liściastymi wieńcami konsolowymi
jak i w systemie sklepiennym.
Wspólne dla olbu budowli jest rów-
nież zastosowanie dwóch okien ro-
zetowych, w synagodze znacznie
mniejszych i skromniejszych. Forma

elementów konstrukcyjno-dekoracyj-
nych praskiej synagogi wskazuje
jednak na czas powstania jej do-
piero w końcu XIII w.
Zastosowanie dwóch okazałych
oKrągłych okien w fasadzie zachod-
niej kościoła ziębickiego jest wy-
jątkowe w tym czasie nie tylko na
Śląsku, ale i w całej bodaj Europie.
Jest to więc koncepcja rodzima.
W architekturze śląskiej, rozeta wy-
stępuje (pojedynczo) pierwotnie w
fasadzie zachodniej kościoła cyster-
skiego w Trzebnicy, w północnym
ramien u transeptu kościoła farnego
w Złottryi, cysterskiego w Rudach,
farnego w Lwówku, jak i w oknie
wschodnim prezbiterium katedry
wrocławskiej.
Ceglany fryz z przecinających się
półokrągłych arfcadek, obiegający do-
okoła halę ziębicką, posiada prawdo-
podobnie Swój pierwowzór we fry-
zie kościoła cysterskiego w Trzeb-
nicy. Podobny fryz występuje i w
innych kościołach, powstałych jed-
nak po budowli trzebnickiej.
Sposób przykrycia hali, odpo-

wiednio do jej charakteru dwoma
dwuspadowymi (dachami, wydaje się
być przejęty z halowych budowli
westfalskich, których poszczególne
nawy są również przykryte osobnymi
dachami.
Portal ziębicki swym niezwykle
harmonijnym i okazałym ukształto-
waniem wybija się zdecydowanie
wśród portali śląskich trzeciej ów.
XIII w. Chodzi tu przede wszyst-
ikim o jego tympanon, wypełniony
żywym, naturalistycznym listowiem
(jak na filarach), nie znajdujący na
Śląsku odpowiednika. Portal ten,
wykazując formę rozwiniętego goty-
ku, zawiera jeszcze pewne remini-
scencje romanizmu (ościeża). Oddzia-
łały tu niewątpliwie wpływy hesko-
saksońskie, głównie przez portal
kościoła św. Elżbiety w Marburgu,
posiadający podobny liściasty tym-
panon.
W wyniku powyższych studiów
a nalityczno-porównawczych, odnoś-
nie -dwunawowej hali ziębickdej,
powstanie jej rależy umieścić w la-
tach 1265-75.

JAN SAMEK
NIEZNANE FRAGMENTY Z WIEKU XIII W KOŚCIELE W RUDAWIE
I KOŚCIELE ŚW. JANA W KRAKOWIE

(Streszczenie referatu wygłoszonego
I. KOŚCIÓŁ W RUDAWIE
Kościół parafialny w Rudawie
(pow. Chrzanów) należy, dzięki swej
urozmaiconej bryle, do najbardziej
malowniczych zabytków okolic Kra-
kowa. Położony na wzniesieniu, po-
środku wsi, Składa się z prostokąt-
nego prezbiterium -i znacznie szerszej
nawy, wzniesionej na planie zbliżo-
nym ido kwadratu. Do prezbiterium
przylega od północy duża, dwu-
przęsłowa. zakrystia, od wschodu
drewniany ogrojec. Południową ele-
wację kościoła wzbogaca wzniesiona
przy nawie, 'kwadratowa kruchta.
z przykrytą kopułką kaplicą na
pęitrze, dostępną schodami mie-
szczącymi się w półkolistym wy-
stępie muru. Druga, znacznie więk-
sza kruchta mieści się w przy-
ziemiu drewnianej wieży, przy-
ległej ido zachodniej elewacji koś-
cioła. Dach nawy, ujęty sterczyno-
wymi szczytami, wieńczy -baniasta
wieżyczka na sygnaturkę. Wnętrze
przykrywają sklepienia pozorne1, w
inawie o łuiku segmentowym, w prez-
biterium imitujące krzyżówo-żebro-
we. Najbliższe otoczenie kościoła
wydziela mur z bramą przejazdową

na zebraniu naukowym Oddziału
(nadbudowaną w formie wieży) oraz
trzema mniejszymi bramkami. We-
dług dotychczasowej literatury, którą
zamyka Katalog Zabytków, kościół
w Rudawie powstał w dwóch okre-
sach: prezbiterium przed rokiem
1470, nawa z końcem w. XV lub
z początkiem w. XVI. Jednakże już
wstępne badania zmuszają do znacz-
nego przesunięcia wstecz daty pow-
stania prezbiterium, wykazuje ono
bowiem wendyjski układ cegły.
Układ ten występuje zarówno we
■wschodnim szczycie prezbiterium,
jak i północnej jego ścianie, wi-
docznej od strychów. Na znacznie
wcześniejszy czas powstania tej czę-
ści kościoła wskazuje także analiza
planu i elewacji zewnętrznych.
Zwraca tu uwagę zastosowanie li-
zen na wsch. narożnikach prezbi-
terium i zach. nawy <w nawie nie
sięgających gzymsu). Na przepro-
wadzenie dalszych badań pozwoliło
odbicie tynków w związku z odno-
wieniem kościoła. W rezultacie
stwierdzono, że nie tylko prezbi-
terium, ale i dolna część wschodnich
narożników nawy wykonana jest
z cegły, o rozmiarach 28X14X9 cm,
w układzie wendyjs-kim, z domiesz-

Krakowskiego w dniu 19.VI.1957 r.)
ką układu polskiego. Na wschodniej
ścianie prezbiterium odsłonięte zo-
stało wydłużone okno, zamknięte łu-
kiem lekko zaostrzonym, obecnie
zamurowane; nadto w części górnej
zarysował się trójkątny niezbyt
stromy szczyt uzupełniony później
sterczynami (zapewne 1. ćw. w.
XVII).
Prostokątny plan prezbiterium,
słabo występujące lizeny, wendyj-


11. 1. Rudawa, rzut poziomy kościoła.
Partie z XIII w. oznaczone kolorem
czarnym. (Wg pomiaru w Arch,
Woj. Kons. Zab, w Krakowie).

396