Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (21.1959)

M I S

C

E L L A

N E A

HENRYK BEDNARSKI
KARTA KODEKSU Z MINIATURAMI XIV WIEKU

W sprawi© (książki Mikołaja z Błonia „Tractatus
saoerdioitalliis id© saidrfame(n)ltis deqz(que) diiuinife offi-
ciis et eoru(m) administrationibus“ wydanej w Stras-
burgu w r. 1508, udało mi się znaleźć (kartę pergaimi-
mową z (odręcznym (tekstem i trzema wielobarwnymi
miniaturami. Książkę nabyłem w 1929 roku w anty-
kwariacie Zygmunta Igła we Liwowie1. W treści jej
brak adnotacyj dotyczących nazwisk właścicieli biblio-
tek, dla których to dzieło w ciągu minionych 41/2 wie-
ków mogło należeć. Uszkodzenie grzbietu tiomu w cza-
sie Okupacji odsłoniło pergaminową, zabytkową ma-
kulaturę, grubo oklejaną sizarym papierem, tworzącym
tekturową (z poł. XVII wieku), trzecią w kolejności
postać oprawy woluminu,, które przy (badaniu jej kon-
strukcji 'wyodrębniono. Oprawa pierwotna skórzana,
po której pozostały deski ze śladami zdartej cielęcej
skóry., była typu klasztornego, włoskiego, z lat 1508—
1530 2; drugą zdobiła okrywająca okładki, odkryta
karta kodeksu, a trzecią Stanowiła wspomniana okl ei -
na tekturowa, utworzona z kilku warstw czerpanego,
ciemnoszarego: papieru bez znaków wodnych. Zacho-
wane na karcie, pod warstwą kleju, zabrudzenia oraz
dopiski (o których dopowiemy) świadczą, że wtórna,
pergaminowa oprawa książki była w użyciu przynaj-
mniej od końcla XVI do- połowy następnego wieku.
Przy trzeciej — ostatniej zmianie oprawy, pergamin
z miniaturami został oklejony i w tej postaci przetrwał
do naszych czasów.
Karta pergaminowa', poobcinana nieco przez intro-
ligatora, wykonana została ze skóry owczej lub ko-
ziej',, wysokiego gatunku, cienkiej, o wymiarach 310
mm X 230 mm. Blichowania3, dla celów skryptor-
slkich, dokonano tylko po stronie reclto' (mięsnej)*
ozdobionej dziś iluminacją. Strona verso pozostała
1 Oferowana była w „Kwartalniku Antyk warskim‘% Lwów
1929, nr 1, poz. 310.
2 L. Loubrier, Der Bucheinband in alter und neuer
,Zeit (Monographien des Kunstgewerbes), Berlin—Leipzig
1928, s. 100, por. ryc. nr 103 — „Florentiner Einband von
1526“; W. H. Lange, Das Buch im Wandel der Zeiten,
Hamburg 1941—42, s. 54—106. Przy opracowaniu znaleziska
otrzymałem wiele cennych uwag od prof. Zofii Budkowej
1 prof. Adama Yetulaniego, którzy umożliwili mi korzystanie

niebilichiowania i chropowata (typ pergaminu „(wło-
ski”, rozpowszechniony w całym basenie! Miorzai Śród-
ziemnego!)'. Pomimo (tego zapisano pergamin obustron-
nie (zwyczaj północny—'Francja północna, Niemcy,
Polska, Węgry1 — asSiis i pismo obustronnie)4. Roz-
planowanie graficzne tekstu i dekoracji strony recto
(z miniaturami) dowodzi, że mamy do czynienia z wy-
raźnymi wpływami francuskimi1. Jednakże pismo,
w zasadzie minuskułai gotycka, aile wyraźnie o cha-
rakterze „rotundy” Włoskiej',, tzw. „litera! Bononen-
sis”, każe wskazać na silniejszy udział środowiska bo-
lońslkiego. Pozwala również datować 'kartę na sam ko-
niec wieku XIV. Charakter stylowy miniatur datowa-
nie to potwierdza.
Na iluminację składają się:
1. Miniatura winietowa 116 mim X 140 mm, przed-
stawiająca papieża! na tronie w majestacie: pontyfi-
kalnym, w otoczeniu dostojników kościelnych, w chwi-
li aktu Ustawodawczego.
2. Inicjał „(I”, 60 mm X 30 mm, z wyobrażeniem
papieża błogosławiącego.
3. inicjał „V” 35 mm X 25 mm, żoomorficzny, trud-
ny do zrekonstruowania na skutek ubytków perga-
minu. Z postaci zoomorficznej ledwie czytelne są tyl-
ne odnóża i łapa. (przypuszczalnie trzymająca jakiś
kartusz, może herbowy papieża')!.
4. Ploiratura — stylizowana wypustka roślinna
'wybiegająca od pierwszego z inicjałów.
Zastosowano: cynober, niebieską w czterech od-
cieniach, zieloną, gołąbkowo-popielatą, różową, różne
odcieni© brązowej, fioletową, wreszcie umiarkowanie
użyto złoto, czerń i biel.
Miniatury figuralne wskazują swoją stroną for-
malną na tzW. szkołę bołońslką, jednakże z silnymi
z literatury w bibliotece Instytutu Rei Diplomaticae Uniw.
Jag. i którym za to składam uprzejme podziękowanie.
3 Blichowanie polega na pociągnięciu pergaminu war-
stewką kredy, z gliną zaprawioną klejem z ryb i miodem.
Tworzy to tzw. assis, który wygładza się przeważnie agatem
i pociąga gumą arabską z białkiem, celem nadania po-
wierzchni połysku.
4 L. Santifaller, Das Laaser Steuerregister v. J. 1277,
w ekskursie III, pt. „ober stidliches und nordliches Perga-
ment“, odb. z „Der Schlern“, XIII, 1932—3.

53