Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (21.1959)

MARIUSZ KARPOWICZ
JAN REISNER - ZAPOMNIANY MALARZ I ARCHITEKT *

Kiedy się ogilądia malowidła ściennie Palloniego1
w węgrowskiej fanzie, diwa ;z, nich robią szczególnie
silne wrażenie — „Nauczanie Madonny” ii „Ukrzyżo-
wanie”. Ale efekt, jiakii wywierają, zawdzięczać nale-
ży nie tylko isiaimym masło widiom, lecz również i ar-
chitekturze fary: szereg 'elementów itej architektury
zioisitaiło zaprojektowanych celowo tek, iby umożliwić
i wzmocnić efelkt przyszłych malowideł. W rezultacie
mamy do czynienia z wyjątkowo ciekawym przykła-
dem (barokowego współgrania wszystkich szituk
w ilmiię jednolitej koncepcji. Właśnie osobie jednego
z 'twórców itej koncepcjii poświęconych jest kilka po-
niższych uwag.
Parci' w Węgrowie była pierwotnie kościołem go-
tyckim,, zapewne halowym, wzniesionym w drugiej
połowie XV w. prawdopiolbnie jako fundacja ówczes-
nego właściciela miasteczka, Stanisława z Kosowa
(w 1473 r. uposaża oni probostwo; parafia i kościół
drewniany istnieją od 1414 r.)2. Dnia 13 kwietnia
1703 r. spalili kościół Szwedzi' Karola X!H, ale już
1.2 sierpnia tegoż roku właściciel miaisita Jan Bona-
wentura i(Dolbrogoisit) Krasiński, wojewoda płocki, za-
warł konitrakt z Karolem Ceronim na. „wystewieinie
aiboi raczej rektyfilkaicją kościoła farnegO'”3; świad-
ikiem umowy był znany iii nieziwykle ruchliwy przed-
siębiorca budowlany Warszawy, opiekun wszystkich

* Artykuł niniejszy powstał na marginesie większej pracy
o działalności M. A. Palloniego, pisanej pod kierunkiem prof.
dra Władysława Tomkiewicza jako praca doktorska. Refero-
wany był na seminarium prof. Tomkiewicza dn. 24.XI.1958 r.
1 Por. referat autora na sesji Stowarzyszenia Historyków
Sztuki w dniach 2—4 listopada 1958 r. „Działalność M. A. Pal-
loniego w Polsce“.
2 Dane historyczne dotyczące kościoła zawierają: F. Le-
wicki, Węgrów, obrazek historyczny, Stanisławów 1881;
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII, Warszawa
1893, s. 256—59 (Br. Chlebowski), oraz Archiwum Para-

Włocihów z Vailsiotldy — Józef Ballotti. Formę, jalką
nadała jej ta przebudowa, ciągnąca się do roku 1709,
zachowała fana dp dziiś. ZiairyS jej pianiu i dolnie partie
murów pozostały gotyckie, modyfikacji w duchu ba-
roku uległy przede wszystkim fasada zachodnia,
sklepienia i wnętrze. W naszym wypadku musimy się
zająć tylko tym ostatnim. Wnętrze jest bazylikowe,
trzynawowe, trzyprzęsłowe, z 'wydłużonym preZbite-
riiium ii dwiema kaplicami po jego bokach, stanowią-
cymi przedłużenie naw bocznych. Z myślą o malowi-
dłach zastępujących ołtarze, inawy boczne pozostawio-
no bez okien, oświetla, je tylko nawa. główna (deko-
racja malarska ciągnie się od. góry ido diołu na całej
ścianie). Natomiast fcapłice oświetlone są każda parą
okien umieszczonych dość wysoko., nad gzymsem.
Kiedy się jednak stenie w nawie), nie widzi: się tych
okien, a tylko silnie oświetloną ścianę poprzeczną
kaplicy z malowidłem.
Kiedy patrzymy z dość mrocznej nawy na ścianę
kaplicy południowej!, itio maimy wrażemiią że otworzył
się nam widok na prześwietloną, tcfamąeą spokojem
przestrzeń ogrodu, pełną żółknących liści1, ujętąwilu-
zjomisłyczny arkadowy portyk. Na pierwszym planie
pod arkadą ze złotymi rozetami w kasetonach roz-
grywa się bezszelelsitnie rozsłoneczniona scena „Nau-
czana”. Jak z postawionego tu zadania wybrnął ma-

fialne w Węgrowie (w skrócie dalej APwW),. liczne doku-
menty, szczególnie: Księga fundacyjna: „Fundatio... Ecclesiae...
Wengroviensis... per Joannem Bonaventuram in Krasne Co-
mitem... Anno Salutis Humanae MDCCXI“, oraz „Wiado-
mość o Mieście Węgrowie, Kościele Farnym, i Klasztorze
O. O. Reformatów z ksiąg dawnych kościoła farnego w Ro-
ku 1819, 8 listopada wyjęta", s. nlb.
3 APwW, dokument luzem, umowa z Ceronim, in extenso
w aneksie. Karol Ceroni, zm. 19.IV.1721, architekt miejski
Warszawy.

70