DOI Heft:
Nr. 2
DOI Artikel:Jaroszewski, Tadeusz Stefan; Kowalczyk, Jerzy: Artyści w Puławach w XVIII wieku: (w świetle ksiąg metrykalnych parafii Włostowice)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.41528#0225
TADEUSZ ST. JAROSZEWSKI, JERZY KOWALCZYK
ARTYŚCI W PUŁAWACH W XVIII WIEKU
(W ŚWIETLE KSIĄG METRYKALNYCH PARAFII WŁOSTOWICE)*
1. Puławy do r. 1919 należały do parafii w sąsied-
niej osadzie Włostowicach. Parafia włostowicka pow-
stała w I połowie XVII wieku, a więc tak dawno, jak
sięga ihistoria Puław. Mimo powstania w Puławach
w ostatniej ćwierci XVII stulecia rezydencji magnac-
kiej i szybkiego rozwoju samej miejscowości1, stan
ten nie uległ zmianie. Dlatego też dwór i pozostali
mieszkańcy odprawiali chrzty, śluby i pogrzeby w po-
bliskich Włostowicach. Wśród dworzan Lubomirskich
a potem Sieniawskieh i Czartoryskich byli liczni arty-
ści stali, czy okresowi, którzy również występowali
w tych uroczystościach jako świadkowie i niejedno-
krotnie stawali się sami ich bohaterami. Musiał więc
pozostać ślad w postaci zapisów w parafialnych księ-
gach „baptisatorum”, „copulatorum” czy „mortuorum”.
Księgi metrykalne we Włostowicach na szczęście
prawie w komplecie zachowały isdę do dziś i znajdują
się w archiwum parafialnym2. Najstarsza z mich sięga
roku 1639. Wyniki przeszukania ksiąg metrykalnych
pod kątem artystów pracujących na dworze puław-
skim przeszły (nasze oczekiwania. W okresie 88 lat
(1722—1810) w aktach włostowickitah zostało odnotowa-
nych 56 artystów: 11 architektów, 24 rzeźbiarzy, 16
malarzy i 5 ogrodników, nie licząc złotników, stola-
* Niniejszy artykuł został wygłoszony w formie referatu
na Sesji Puławskiej w Warszawie w dniu 17.X.1958, zorgani-
zowanej przez Muzeum Narodowe w Warszawie. Muzeum Na-
rodowe w Krakowie i Katedrę Historii Sztuki Nowożytnej
Inst. Hist. Szt. U. W.
1 T. St. Jaroszewski i J. Kowalczyk, Pułauiy —
zarys historyczny rozwoju przestrzennego, „Kwart Arch.
i Urb.“, II, 1957, s. 219.
2 W tym miejscu autorzy składają gorące podziękowania
proboszczowi parafii Włostowice, ks. mgr Bronisławowi Ki-
jańczukowi za serdeczne ustosunkowanie się do naszej pracy
i udostępnienie archiwum.
3 W latach 1783—1810 w doborowej kapeli puławskiej wy-
rzy, kobierndków oraz muzyków3. Ujawnienie (tylu
artystów było możliwe dzięki temu, że prowadzący
akta pisali1 zawody przy nazwisku.
Należy jedmak zaznaczyć, że wykaz artysitów pu-
ławskich, występujących w księgach metrykalnych,
nie jest kompletny. Nie zostali z pewnością ujawnieni
niektórzy artyści pracujący przelotnie, np. sztukator
Fum o4. Nie ma również architektów projektujących,
którzy nile prowadzili stale budowy, tylko czasem jej
doglądali, np. architekt Jan Zygmunt Deybel vom
Hammerau5, Zjawiskiem zupełnie wyjątkowym jest
niewystępowanie w aktach włostowickich (poza me-
tryką urodzenia) osoby znakomitego architekta Chri-
stiana Piotra Aignera, związanego z Puławami twór-
czością i stosunkami rodzinnymi przez szereg Haiti.
Pierwsi artyści zjawią się oczywiście w okresie
budowy pałacu puławskiego przez Stanisława Herak-
liusza Lubomirskiego, marszałka wielkiego, koronnego,
I tak w latach 1677 i 1678 występuje „Ambrosius Gut
de Lugano sculptor”, w 1677 r. „Christophorus mura-
tor” oraz w 1679 „Martinus magister muraitorum de
Włochy”. 1.IX.1680 r. został zanotowany również pro-
jektodawca pałacu, Tylman z Gameren, architekt nad-
worny Lubomirskiego.
stępowali muzycy: Wincenty Lessel (kapelmistrz), Franciszek
Lessel (starszy), Maciej Braunias (Braunus, Braunas, Brainas),
Michał Legrate, Józef Hladik, Andrzej Felber, Franciszek Ca-
mer (Kamer), Franciszek Engel (Engiel, Engell), Franciszek
Schmeiger (Schmeidler, Schmeiler, Schmodler — skrzypek),
Marcin Zawiski (klarnecista), Jan Markiewicz, Franciszek
Brzościecki, Bartłomiej Szymański, Piotr Pawłowski; por. rów-
nież: L. Dembowski, Moje wspomnienia, t. I, Petersburg
1898, ss. 40, 41, 102, 103, 108.
4 P. Bohdziewicz, Barokowe pałace Sieniawskich w
Warszawie i Puławach, „Biuletyn Hist. Szt.“, XIX, 1957, s. 195.
s st. Lorentz, Projets pour la Pologne de J. A, Meisso-
nier, „Biuletyn Hist Szt.", XX, 1958, s. 196.
6
213
ARTYŚCI W PUŁAWACH W XVIII WIEKU
(W ŚWIETLE KSIĄG METRYKALNYCH PARAFII WŁOSTOWICE)*
1. Puławy do r. 1919 należały do parafii w sąsied-
niej osadzie Włostowicach. Parafia włostowicka pow-
stała w I połowie XVII wieku, a więc tak dawno, jak
sięga ihistoria Puław. Mimo powstania w Puławach
w ostatniej ćwierci XVII stulecia rezydencji magnac-
kiej i szybkiego rozwoju samej miejscowości1, stan
ten nie uległ zmianie. Dlatego też dwór i pozostali
mieszkańcy odprawiali chrzty, śluby i pogrzeby w po-
bliskich Włostowicach. Wśród dworzan Lubomirskich
a potem Sieniawskieh i Czartoryskich byli liczni arty-
ści stali, czy okresowi, którzy również występowali
w tych uroczystościach jako świadkowie i niejedno-
krotnie stawali się sami ich bohaterami. Musiał więc
pozostać ślad w postaci zapisów w parafialnych księ-
gach „baptisatorum”, „copulatorum” czy „mortuorum”.
Księgi metrykalne we Włostowicach na szczęście
prawie w komplecie zachowały isdę do dziś i znajdują
się w archiwum parafialnym2. Najstarsza z mich sięga
roku 1639. Wyniki przeszukania ksiąg metrykalnych
pod kątem artystów pracujących na dworze puław-
skim przeszły (nasze oczekiwania. W okresie 88 lat
(1722—1810) w aktach włostowickitah zostało odnotowa-
nych 56 artystów: 11 architektów, 24 rzeźbiarzy, 16
malarzy i 5 ogrodników, nie licząc złotników, stola-
* Niniejszy artykuł został wygłoszony w formie referatu
na Sesji Puławskiej w Warszawie w dniu 17.X.1958, zorgani-
zowanej przez Muzeum Narodowe w Warszawie. Muzeum Na-
rodowe w Krakowie i Katedrę Historii Sztuki Nowożytnej
Inst. Hist. Szt. U. W.
1 T. St. Jaroszewski i J. Kowalczyk, Pułauiy —
zarys historyczny rozwoju przestrzennego, „Kwart Arch.
i Urb.“, II, 1957, s. 219.
2 W tym miejscu autorzy składają gorące podziękowania
proboszczowi parafii Włostowice, ks. mgr Bronisławowi Ki-
jańczukowi za serdeczne ustosunkowanie się do naszej pracy
i udostępnienie archiwum.
3 W latach 1783—1810 w doborowej kapeli puławskiej wy-
rzy, kobierndków oraz muzyków3. Ujawnienie (tylu
artystów było możliwe dzięki temu, że prowadzący
akta pisali1 zawody przy nazwisku.
Należy jedmak zaznaczyć, że wykaz artysitów pu-
ławskich, występujących w księgach metrykalnych,
nie jest kompletny. Nie zostali z pewnością ujawnieni
niektórzy artyści pracujący przelotnie, np. sztukator
Fum o4. Nie ma również architektów projektujących,
którzy nile prowadzili stale budowy, tylko czasem jej
doglądali, np. architekt Jan Zygmunt Deybel vom
Hammerau5, Zjawiskiem zupełnie wyjątkowym jest
niewystępowanie w aktach włostowickich (poza me-
tryką urodzenia) osoby znakomitego architekta Chri-
stiana Piotra Aignera, związanego z Puławami twór-
czością i stosunkami rodzinnymi przez szereg Haiti.
Pierwsi artyści zjawią się oczywiście w okresie
budowy pałacu puławskiego przez Stanisława Herak-
liusza Lubomirskiego, marszałka wielkiego, koronnego,
I tak w latach 1677 i 1678 występuje „Ambrosius Gut
de Lugano sculptor”, w 1677 r. „Christophorus mura-
tor” oraz w 1679 „Martinus magister muraitorum de
Włochy”. 1.IX.1680 r. został zanotowany również pro-
jektodawca pałacu, Tylman z Gameren, architekt nad-
worny Lubomirskiego.
stępowali muzycy: Wincenty Lessel (kapelmistrz), Franciszek
Lessel (starszy), Maciej Braunias (Braunus, Braunas, Brainas),
Michał Legrate, Józef Hladik, Andrzej Felber, Franciszek Ca-
mer (Kamer), Franciszek Engel (Engiel, Engell), Franciszek
Schmeiger (Schmeidler, Schmeiler, Schmodler — skrzypek),
Marcin Zawiski (klarnecista), Jan Markiewicz, Franciszek
Brzościecki, Bartłomiej Szymański, Piotr Pawłowski; por. rów-
nież: L. Dembowski, Moje wspomnienia, t. I, Petersburg
1898, ss. 40, 41, 102, 103, 108.
4 P. Bohdziewicz, Barokowe pałace Sieniawskich w
Warszawie i Puławach, „Biuletyn Hist. Szt.“, XIX, 1957, s. 195.
s st. Lorentz, Projets pour la Pologne de J. A, Meisso-
nier, „Biuletyn Hist Szt.", XX, 1958, s. 196.
6
213