DOI Heft:
Nr. 3/4
DOI Artikel:Miscellanea
DOI Artikel:Linette, Eugeniusz: Wczesnogotycki wystrój chóru kościoła dominikanów w Poznaniu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.41528#0372
EUGENIUSZ LINETTE
WCZESNOGOTYCKI WYSTRÓJ CHÓRU KOŚCIOŁA DOMINIKANÓW
W POZNANIU
Ostatnie poszukiwania, podjęte przez autora przy
okazji prac budowlanych w kościele dominikanów
(obecnie jezuickim), przyniosły wcale bogaty plon
w postaci licznych ułamków architektonicznego wy-
stroju chóru omawianego kościoła. Bez zbytniej prze-
sady można powiedzieć, że ułamki te są rewelacyj-
nym świadectwem, jak wysokiej rangi przedsięwzięcia
artystyczne były realizowane w Poznaniu około po-
łowy i po połowie XIII wieku. Brak zachowanych
reliktów z tamtej epoki przyczynił się do ustalenia
dość powszechnej opinii o podrzędnym znaczeniu
ówczesnej stolicy Wielkopolski jako ośrodka arty-
stycznego. Nowe odkrycia pozwalają zupełnie inaczej
owo znaczenie ocenić. Dlatego też wydaje mi się
celowe i konieczne opublikowanie wyniku dotych-
czasowych studiów, mimo że nie są one jeszcze
ukończone, bowiem najistotniejsze z reliktów odkryte
zostały dopiero w kwietniu 1958 ’.
Już badania, które przeprowadziłem w 1951—522,
dały bogaty materiał zabytkowy, pozwalający ustalić,
że pierwotny kościół wozesnogotyeki zachowany jest
«
W r. 1957 zostały przeprowadzone w kościele prace
budowlane i instalacyjne, stwarzające możliwości
dalszych badań, których wynikiem są zapowiedziane
na wstępie odkrycia. Wykop w prezbiterium (dla
zainstalowania kotłowni) pozwolił stwierdzić, że
ściany w dolnej partii są od strony wewnętrznej
starannie spoinowane i pierwotnie nie były tynko-
wane. Brak śladów podziału pionowego wskazuje, że
służki sklepień nie spływały do ziemi, lecz były nad-
wieszone. O ich istnieniu świadczą odkryte w gruzie
ceglane elementy o kształcie wałka z klinem- (dla
połączenia służki z murem). Wałki posiadały dwie
różne grubości. Kliny grubszego wałka mają także
dwie formy. Jedno i drugie przemawia za istnie-
i W maju 1958 został wygłoszony przez autora na zebra-
ni^ naukowym SHS w Poznaniu komunikat o odkryciach.
Niewielki artykuł Odkrycia w kościele podominikańskim w Po-
znaniu, zamieszczony został w „Kronice Miasta Poznania'*,
XXVI, 1958, nr 4, s. 53—58.
w 'całości w swych miurach magistralnych. Znany od
1923 porta! zachodni w formach stylu przejściowego
jest elementem pierwotnej budowli o ścianach po-
dzielonych lizenami i szkarpami, o dużych oknach
ostrołukowych i plastycznie dekorowanym,, ceramicz-
nym fryzie. Wnętrze z śladami fcrzyżowo-żebrowych
sklepień, z żebrem w formie wałka z występem,
podzielone było — jak wykazał przeprowadzony prze-
ze mnie wykop — czworobocznymi filarami, przy-
puszczalnie na dwie nawy. Czas powstania kościoła
ustaliłem na podstawie aktu fundacyjnego i nadań
odpustowych dla nowej świątyni na lata 1244—538.
W oparciu o tę datę przyjąłem rozwiązanie prze-
strzenne omawianego kościoła za najwcześniejszą
znaną halę na terenie Polski.
Te sformułowania są w dużym stopniu nadal
aktualne, ale na skutek nowych odkryć należy obec-
nie zrewidować niektóre tezy. Jak się bowiem oka-
zuje, omawiana budowla nie jest 'tworem monoli-
tycznym w takim 'stopniu, jak to pierwotnie przy-
puszczałem.
niem służek składających się z wiązki kilku wałków
(wrócę do tej kwestii niżej). W wykopie odnaleziona
została pewna ilość ceglanych elementów silnych że-
ber o przekroju prostokątnym, u dołu zamkniętych
profilem o linii falistej, opisanej na trójliściiu. Kilka
płyt należało do gurtu z profilem trój bocznym u. dołu
d iwlklęskami po bokach. Dla gurtu tego trudno zna-
leźć miejsce w prezbiterium; mógł on należeć do
systemu 'architektonicznego naw, W wykopie zna-
lazły się również kształtki zwykłych żeber o formie
wałka wzmocnionego górą skośnie ściętymi wystę-
pami, co przypomina profil zachowanego żebra
w pd.-wschodnim narożu nawy, gdzie jednak wy-
stępy są proste, a wałek ma także występ u dołu.
2 Wyniki Ich w dużym skrócie ogłosiłem w artykule pt.
Zabytek wczesnogotyckiego budownictwa w Poznaniu, „Prze-
gląd Zachodni", IX, 1953, nr 6—8, (Studia Poznańskie),
s. 466—479.
3 Por. tamże, s. 467 n.
344
WCZESNOGOTYCKI WYSTRÓJ CHÓRU KOŚCIOŁA DOMINIKANÓW
W POZNANIU
Ostatnie poszukiwania, podjęte przez autora przy
okazji prac budowlanych w kościele dominikanów
(obecnie jezuickim), przyniosły wcale bogaty plon
w postaci licznych ułamków architektonicznego wy-
stroju chóru omawianego kościoła. Bez zbytniej prze-
sady można powiedzieć, że ułamki te są rewelacyj-
nym świadectwem, jak wysokiej rangi przedsięwzięcia
artystyczne były realizowane w Poznaniu około po-
łowy i po połowie XIII wieku. Brak zachowanych
reliktów z tamtej epoki przyczynił się do ustalenia
dość powszechnej opinii o podrzędnym znaczeniu
ówczesnej stolicy Wielkopolski jako ośrodka arty-
stycznego. Nowe odkrycia pozwalają zupełnie inaczej
owo znaczenie ocenić. Dlatego też wydaje mi się
celowe i konieczne opublikowanie wyniku dotych-
czasowych studiów, mimo że nie są one jeszcze
ukończone, bowiem najistotniejsze z reliktów odkryte
zostały dopiero w kwietniu 1958 ’.
Już badania, które przeprowadziłem w 1951—522,
dały bogaty materiał zabytkowy, pozwalający ustalić,
że pierwotny kościół wozesnogotyeki zachowany jest
«
W r. 1957 zostały przeprowadzone w kościele prace
budowlane i instalacyjne, stwarzające możliwości
dalszych badań, których wynikiem są zapowiedziane
na wstępie odkrycia. Wykop w prezbiterium (dla
zainstalowania kotłowni) pozwolił stwierdzić, że
ściany w dolnej partii są od strony wewnętrznej
starannie spoinowane i pierwotnie nie były tynko-
wane. Brak śladów podziału pionowego wskazuje, że
służki sklepień nie spływały do ziemi, lecz były nad-
wieszone. O ich istnieniu świadczą odkryte w gruzie
ceglane elementy o kształcie wałka z klinem- (dla
połączenia służki z murem). Wałki posiadały dwie
różne grubości. Kliny grubszego wałka mają także
dwie formy. Jedno i drugie przemawia za istnie-
i W maju 1958 został wygłoszony przez autora na zebra-
ni^ naukowym SHS w Poznaniu komunikat o odkryciach.
Niewielki artykuł Odkrycia w kościele podominikańskim w Po-
znaniu, zamieszczony został w „Kronice Miasta Poznania'*,
XXVI, 1958, nr 4, s. 53—58.
w 'całości w swych miurach magistralnych. Znany od
1923 porta! zachodni w formach stylu przejściowego
jest elementem pierwotnej budowli o ścianach po-
dzielonych lizenami i szkarpami, o dużych oknach
ostrołukowych i plastycznie dekorowanym,, ceramicz-
nym fryzie. Wnętrze z śladami fcrzyżowo-żebrowych
sklepień, z żebrem w formie wałka z występem,
podzielone było — jak wykazał przeprowadzony prze-
ze mnie wykop — czworobocznymi filarami, przy-
puszczalnie na dwie nawy. Czas powstania kościoła
ustaliłem na podstawie aktu fundacyjnego i nadań
odpustowych dla nowej świątyni na lata 1244—538.
W oparciu o tę datę przyjąłem rozwiązanie prze-
strzenne omawianego kościoła za najwcześniejszą
znaną halę na terenie Polski.
Te sformułowania są w dużym stopniu nadal
aktualne, ale na skutek nowych odkryć należy obec-
nie zrewidować niektóre tezy. Jak się bowiem oka-
zuje, omawiana budowla nie jest 'tworem monoli-
tycznym w takim 'stopniu, jak to pierwotnie przy-
puszczałem.
niem służek składających się z wiązki kilku wałków
(wrócę do tej kwestii niżej). W wykopie odnaleziona
została pewna ilość ceglanych elementów silnych że-
ber o przekroju prostokątnym, u dołu zamkniętych
profilem o linii falistej, opisanej na trójliściiu. Kilka
płyt należało do gurtu z profilem trój bocznym u. dołu
d iwlklęskami po bokach. Dla gurtu tego trudno zna-
leźć miejsce w prezbiterium; mógł on należeć do
systemu 'architektonicznego naw, W wykopie zna-
lazły się również kształtki zwykłych żeber o formie
wałka wzmocnionego górą skośnie ściętymi wystę-
pami, co przypomina profil zachowanego żebra
w pd.-wschodnim narożu nawy, gdzie jednak wy-
stępy są proste, a wałek ma także występ u dołu.
2 Wyniki Ich w dużym skrócie ogłosiłem w artykule pt.
Zabytek wczesnogotyckiego budownictwa w Poznaniu, „Prze-
gląd Zachodni", IX, 1953, nr 6—8, (Studia Poznańskie),
s. 466—479.
3 Por. tamże, s. 467 n.
344