DOI issue:
Nr. 3/4
DOI article:Pietrusiński, Jerzy: Gotyckie stalle w Pelpinie
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.41528#0292
JERZY PIETRUSIŃSKI
GOTYCKIE STALLE AV PELPLINIE 1
WSTĘP
W pocysterskim kościele katedralnym w Pelplinie
(Pomorze) znajduje się zespół stall, które nie od dziś
zwracają na siebie uwagę intrygującą ikonografią
i nierozwiązaną właściwie zagadką ich twórców
i czasu powstania. Stanowiąc najcenniejszą część wy-
posażenia kościoła zajmują jednocześnie — na tle
innych tego rodzaju zabytków w Polsce — najpo-
cześniejsze miejsce pośród zachowanych. Pomimo
licznych wzmianek w literaturze naukowej2, artykuł
ten wypada md zacząć tyle już razy powtarzanym
wstępem, że dzieło nie doczekało się dotychczas opra-
cowania monograficznego 3.
REKONSTRUKCJA STANU PIERWOTNEGO
Zespół gotyckich stall pelplińskich składa się obec-
nie z siedmiu oddzielnych części, to jest z: ławy dla
celebry z klęczraikiem, dwu szeregów dwurzędowych
stall chórowych w prezbiterium (po 12 siedzisk
1 Artykuł był w pierwotnej swej postaci pracą magister-
ską, złożoną w 1957 r. w Instytucie Historii Sztuki U. J.
W obecnej redakcji jest on skrótem obszerniejszej monografii
zabytku, w której uwzględniono wyniki korekty, przeprowa-
dzonej przez Prof. Dr A. Bochnaka (na którego seminarium
praca ta powstała), oraz szereg cennych uwag metodycznych
i bibliograficznych Doc. Dr L. Kalinowskiego, za które na
tym miejscu pragnę Im wyrazić wdzięczność. Winien jestem
także podziękowania Ks. Dr A. Liedtke, Konserwatorowi Die-
cezjalnemu w Pelplinie za udostępnienie mi zabytku i zezwo-
lenie na wykonanie zdjęć fotograficznych, Dr J. Lepiarczy-
kowi za udzielone w czasie pisania uwagi, Doc. Dr J. Kar-
wasińskiej za pomoc w analizie elementów epigraficznych,
Dr P. Skubiszewskiemu za wskazówki bibliograficzne i udo-
stępnienie mi rękopisu swej pracy o architekturze opactwa
pelplióskiego. Osobne słowa podzięki należą się J. Kwilec-
klej, W. Stanowi oraz Art. Fot. A. Czarneckiemu z Torunia.
2 Prace, wzmiankujące stalle pelplińskie: S. Kujot,
Opactwo Pelplińskie, Pelplin 1875; J. H e i s e, Die Bau und
Kunstdenkmaler des Kreises Pr. Stargard. Danzig 1884; M. S o-
kołowski, Z dziejów kultury i sztuki. „Sprawozdanie KHS",
VI, 1900; P. K1 i n k a, Die Ornamente der Chorstuhle im Dom
in Pelplin in Westpreussen, „Die Denkmalpflege“, XI, Berlin
1909, s. 109—112; T. Dobrowolski, Ze studiów nad stolar-
stwem polskim w epoce gotyku, „Rzeczy Piękne1*, V, Kraków
1925; F. N e u g a s s, Mittelalterlich.es Chorgestiiher in Deut-
w rzędach górnych i 10 w rzędach dolnych), podob-
nych dwu szeregów dwurzędowych stall umieszczo-
nych w (nawach bocznych (ipo 7 siedzisk w rzędach
górnych i 8 w rzędach dolnych) oraz dwu parzystych
schland, Strassburg 1927; W. Loose, Die Chorgestuhle des
Mittelalters, Heidelberg 1931; K. H. Cl as en, Die mittelalter-
liche Bildhauerkunst im Deutschordensland Preussen, Berlin
1939; P. Skubiszewski, Architektura opactwa cysterskie-
go w Pelplinie, „Studia Pomorskie11, I, Wrocław-Kraków 1957;
A. Bochnak, Eksport z miast pruskich w głąb Polski w za-
kresie rzemiosła artystycznego, „Studia Pomorskie11, II, Wroc-
ław 1957. Oddzielnie wymienić jedynie należy dwie prace:
R. Frydrychowicza, Geschichte der Cistersienser Abtei
Pelplin und ihre Bau und Kunstdenkmaler, Dusseldorf 1905;
L. B e h 1 i n g, Masswerk des weichen Stils, ein Beitrag zur
Datierung des Pelpliner Chorgestuhls, „Pantheon11, XVII,
Miinchen 1944, s. 63—68.
s W ostatnich latach podjęto próby opracowania naszego
zabytku. Wymienię na marginesie fragmentaryczny atrykuł
M. Rehorowskiego, Gotyckie stalle w kościołach na Po-
morzu, „Kuźnica Kapłańska11, V, 1957, zeszyt 1, s. 22—25,
tegoż, ogólne opracowanie stall gotyckich w Polsce, w od-
cinkach w: „Słowo Powszechne11, r. XI, 1957, nr 226 i 232
z dn. 21 i 28.IX., poprzedzające zapowiedzianą publikację pt.
Gotyckie stalle w Polsce. Artykuł w odniesieniu do naszego
zabytku nie wnosi do stanu badań nic nowego, powtarzając
raz jeszcze, najzupełniej bezkrytycznie, opinie starszych ba-
daczy i opiera się na wadlwie odczytanym tekście inwentarza
J. Heisego.
264
GOTYCKIE STALLE AV PELPLINIE 1
WSTĘP
W pocysterskim kościele katedralnym w Pelplinie
(Pomorze) znajduje się zespół stall, które nie od dziś
zwracają na siebie uwagę intrygującą ikonografią
i nierozwiązaną właściwie zagadką ich twórców
i czasu powstania. Stanowiąc najcenniejszą część wy-
posażenia kościoła zajmują jednocześnie — na tle
innych tego rodzaju zabytków w Polsce — najpo-
cześniejsze miejsce pośród zachowanych. Pomimo
licznych wzmianek w literaturze naukowej2, artykuł
ten wypada md zacząć tyle już razy powtarzanym
wstępem, że dzieło nie doczekało się dotychczas opra-
cowania monograficznego 3.
REKONSTRUKCJA STANU PIERWOTNEGO
Zespół gotyckich stall pelplińskich składa się obec-
nie z siedmiu oddzielnych części, to jest z: ławy dla
celebry z klęczraikiem, dwu szeregów dwurzędowych
stall chórowych w prezbiterium (po 12 siedzisk
1 Artykuł był w pierwotnej swej postaci pracą magister-
ską, złożoną w 1957 r. w Instytucie Historii Sztuki U. J.
W obecnej redakcji jest on skrótem obszerniejszej monografii
zabytku, w której uwzględniono wyniki korekty, przeprowa-
dzonej przez Prof. Dr A. Bochnaka (na którego seminarium
praca ta powstała), oraz szereg cennych uwag metodycznych
i bibliograficznych Doc. Dr L. Kalinowskiego, za które na
tym miejscu pragnę Im wyrazić wdzięczność. Winien jestem
także podziękowania Ks. Dr A. Liedtke, Konserwatorowi Die-
cezjalnemu w Pelplinie za udostępnienie mi zabytku i zezwo-
lenie na wykonanie zdjęć fotograficznych, Dr J. Lepiarczy-
kowi za udzielone w czasie pisania uwagi, Doc. Dr J. Kar-
wasińskiej za pomoc w analizie elementów epigraficznych,
Dr P. Skubiszewskiemu za wskazówki bibliograficzne i udo-
stępnienie mi rękopisu swej pracy o architekturze opactwa
pelplióskiego. Osobne słowa podzięki należą się J. Kwilec-
klej, W. Stanowi oraz Art. Fot. A. Czarneckiemu z Torunia.
2 Prace, wzmiankujące stalle pelplińskie: S. Kujot,
Opactwo Pelplińskie, Pelplin 1875; J. H e i s e, Die Bau und
Kunstdenkmaler des Kreises Pr. Stargard. Danzig 1884; M. S o-
kołowski, Z dziejów kultury i sztuki. „Sprawozdanie KHS",
VI, 1900; P. K1 i n k a, Die Ornamente der Chorstuhle im Dom
in Pelplin in Westpreussen, „Die Denkmalpflege“, XI, Berlin
1909, s. 109—112; T. Dobrowolski, Ze studiów nad stolar-
stwem polskim w epoce gotyku, „Rzeczy Piękne1*, V, Kraków
1925; F. N e u g a s s, Mittelalterlich.es Chorgestiiher in Deut-
w rzędach górnych i 10 w rzędach dolnych), podob-
nych dwu szeregów dwurzędowych stall umieszczo-
nych w (nawach bocznych (ipo 7 siedzisk w rzędach
górnych i 8 w rzędach dolnych) oraz dwu parzystych
schland, Strassburg 1927; W. Loose, Die Chorgestuhle des
Mittelalters, Heidelberg 1931; K. H. Cl as en, Die mittelalter-
liche Bildhauerkunst im Deutschordensland Preussen, Berlin
1939; P. Skubiszewski, Architektura opactwa cysterskie-
go w Pelplinie, „Studia Pomorskie11, I, Wrocław-Kraków 1957;
A. Bochnak, Eksport z miast pruskich w głąb Polski w za-
kresie rzemiosła artystycznego, „Studia Pomorskie11, II, Wroc-
ław 1957. Oddzielnie wymienić jedynie należy dwie prace:
R. Frydrychowicza, Geschichte der Cistersienser Abtei
Pelplin und ihre Bau und Kunstdenkmaler, Dusseldorf 1905;
L. B e h 1 i n g, Masswerk des weichen Stils, ein Beitrag zur
Datierung des Pelpliner Chorgestuhls, „Pantheon11, XVII,
Miinchen 1944, s. 63—68.
s W ostatnich latach podjęto próby opracowania naszego
zabytku. Wymienię na marginesie fragmentaryczny atrykuł
M. Rehorowskiego, Gotyckie stalle w kościołach na Po-
morzu, „Kuźnica Kapłańska11, V, 1957, zeszyt 1, s. 22—25,
tegoż, ogólne opracowanie stall gotyckich w Polsce, w od-
cinkach w: „Słowo Powszechne11, r. XI, 1957, nr 226 i 232
z dn. 21 i 28.IX., poprzedzające zapowiedzianą publikację pt.
Gotyckie stalle w Polsce. Artykuł w odniesieniu do naszego
zabytku nie wnosi do stanu badań nic nowego, powtarzając
raz jeszcze, najzupełniej bezkrytycznie, opinie starszych ba-
daczy i opiera się na wadlwie odczytanym tekście inwentarza
J. Heisego.
264