Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (28.1966)

PORTRETY TRUMIENNE W KLASZTORZE OO. DOMINIKANÓW W GIDLACH

jest na cienkiej płycie żelaznej, reszta zaś na blachach
ołowianych. Prawie wszystkie noszą ślady po gwoź-
dziach świadczące, że kiedyś — zgodnie ze zwyczajem
— przytwierdzone były do trumien. Czasowo przynale-
żą do 2. poł. XVII w.,, a jeśli chodzi o stronę formal-
ną to łączy je ze sobą szereg cech wspólnych. Wyjątek
stanowi tylko portret kobiecy na blasze żelaznej.
Dotychczasowe badania wykazały, że portrety trumien-
ne malowane na blachach żelaznych występują do-
piero w końcu XVIII w.4
Z wyobrażonych na portretach osób — większość
to dawni właściciele Gidel oraz członkowie ich rodzin.
Wskazują na to między innymi występujące na nich
herby, wśród których najczęściej powtarza się herb
Poraj używany przez Gidzielskich — dziedziców tej
miejscowości. Z innych zaś rozpoznanych tu znaków
heraldycznych, którymi pieczętowały się rodziny wy-
stępujące w Gidlach, to herb Rola i Nowina 5.
Prawdopodobnie jednym z najwcześniejszych w
całym zespole jest datowany portret mężczyzny
(49,2 X 42,2 cm), pochodzący z r. 1655, oznaczony her-
bami: Poraj, nieodczytanym, Korab (?) i Korczak oraz
literami I.G.D.G. Przedstawia on zapewne Jerzego
Gidzielskiego, o którym z księgi przychodów klasztoru
gidelskiego dowiadujemy się, że został pochowany
właśnie w tym roku 10 maja. Pogrzeb kosztował
30 florenów. Dziesięć lat wcześniej zaś „od pogrzebu
dziecięcia P. Gidzielskiego” Dominikanie pobrali 10 flo-
renów 6.
Portret Jerzego. Gidzielskiego zwraca uwagę swym
dewocyjnym charakterem, co akcentuje sposób przed-
stawienia zmarłego — nie występujący w innych
przykładach — z rękami złożonymi do modlitwy oraz
z twarzą o skupionym wyrazie. Ujęcie takie stawia
go w rzędzie blach trumiennych, w których upatruje
się ireminiscencje epitafiów tkwiących u źródeł por-
tretu trumiennego7.
Z Gidzielskim wypada związać także portret ko-
biecy (.47.,8 X 40,5 cm) oznaczony herbem złożonym,
w którym jako pierwszy występuje herb Poraj, na-
stępnie Starykoń, Łabędź i Jastrzębiec oraz literami:
A.Z.Z.B. Na podkreślenie zasługuje to, że obydwie
4 WILIŃSKI, jw., S. 42.
5 Herbem Rola pieczętowali się ZBIJEWSCY (A. NIE-
SIECKI, Herbarz Szlachty Polskiej, t. VIII, Lipsk 1841,
s. 135); — Anna ZBIJEWSKA występuje w aktach klasztoru
gidelskiego w r. 1576 jako jego dobrodziejka (Archiwum
OO. Dominikanów w Krakowie — dalej skrót = ADK —
G. 18). — Zuzanna z Przerębskich OLESKA używała nato-
miast herbu Nowina. Będąc kolejną dziedziczką Gidel w 1.
poł. XVII w. wspomagała przez jakiś czas materialnie Do-
minikanów łożąc wraz ze swym mężem Janem OLESKIM
z Oleśnicy — podkomorzym piotrkowskim na uświetnienie
tego miejsca (Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego,
t. II, Warszawa 1881, s. 544). Ich to fundacji zawdzięczamy
interesującą srebrną plakietę z datą 1637, wyobrażającą
Trójcę Świętą, poniżej której przedstawiono oboje małżon-
ków. Wnioskując z umowy zawartej 21.X.1630 r. ze złotni-
kiem Dominikiem SPEYSZEREM (Speisser, Speiszer), mie-
szczaninem krakowskim, plakieta stanowi część jakiegoś nie-
zrealizowanego ołtarza, którego powstanie nie doszło do
skutku. Najprawdopodobniej między złotnikiem a zlecenio-
dawcą zaistniało jakieś nieporozumienie, gdyż wspomniany
artysta przerwał pracę już w trakcie wykonywania plakiety,
którą dopiero w kilka lat później dokończył ktoś inny, stąd


II. 3. Gidle, klasztor OO. Dominikanów, Tarcza
herbowa F.M.D.S. (Fot. S. Krakowiak)


II. 4. Gidle, klasztor OO. Dominikanów, Portret
trumienny szlachcica F.M.Z.S. (Fot. S. Krakowiak)

umieszczona na niej data jest o siedem lat późniejsza od
daty zawarcia umowy (ADK, jw., Akta dotyczące budynków
i kościoła OO. Dominikanów w Gidlach 1630—1953).
6 ADK, G. 91 — Percepta Conventus Gidlensis S. Ord.
Praed. A.D. 1615—1643, s. 91, 139.
7 WILIŃSKI, jw., S. 32.

351