Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (28.1966)

ALEKSANDER JAŚKIEWICZ


II. 5. Gidle, klasztor OO. Dominikanów, Portret
trumienny nieznanego szlachcica. (Fot. S. Krakowiak)


U. 6. Gidle, klasztor OO. Dominikanów, Tarcza
herbowa Olbrachta Gniewosza z Oleszkowa.
(Fot. S. Krakowiak)

blachy mają prawie identyczny kształt i bardzo zbliżo-
ne wymiary, o czym nie zadecydował chyba przypadek.
Herb Gidzielskich — Poraj znalazł się wreszcie
na jednej z dwóch tarcz herbowych — różniących się
zresztą między sobą bardzo zasadniczo. W tym wy-
padku interesuje nas blacha malowana olejno (31,9 X
X35cm); umieszczono tu herb czteropolowy składa-
jący się z herbu Starykoń. Poraj, Wąż i Kolumna.
Po jego bokach zaś występują litery F.M.D.S. Nie
wiadomo czy blacha ta nie odnosi się do portretu
przedstawiającego polskiego szlachcica, oznaczonego
wyłącznie samymi literami F.M.Z.S. (42,7 X 47,4 cm).
Przypuszczalnie to poza bardzo zbliżonym kształtem
blach — sugeruje występowanie na nich trzech iden-
tycznych liter, ich analogiczny sposób opracowania,
a wreszcie ten sam odcień czerwieni, jakim w oby-
dwu przykładach posłużył się malarz.
Przyjmując, że oddzielnie namalowana tarcza her-
bowa jest niejako uzupełnieniem portretu oznaczonego
literami F.M.Z.S. słusznie będzie w przedstawionym
mężczyźnie widzieć jednego z Majów (Mayów) herbu
Starykoń — dziedziczących Silnicę koło Żytna w po-
wiecie radomszczańskim. Spośród kilku przedstawicieli
tego rodu — Feliks i Franciszek żyli w XVII w.
Pierwszy zmarł w r. 1634, drugi był synem Mikołaja,
który dziedziczył Silnicę w r. 1623 8.
Trzeci z portretów męskich (42 X 42 cm) nie po-
siada żadnych znaków heraldycznych. Trudno też
byłoby utożsamiać go z kimkolwiek; chociaż, jak
informuje druga z tarcz herbowych (32 X 28,9 cm),,
wykonana na blasze miedzianej techniką trybowania
i zaopatrzona w legendę epitafijną, 21 października
1683 r. pochowano w tym klasztorze Olbrachta Gnie-
wosza z Olekszowa — trybuna piotrkowskiego. W czte-
rokołowym jego herbie widnieje herb Rawicz, Gryf,
Nowina i Dębno. Jak świadczy napis — blacha ta
musiała być pierwotnie umieszczona na „sarkofagu”
zmarłego, ale czy ograniczono by się do niej samej
rezygnując z portretu? W przypadku tak zasłużonego
męża jakim był Gniewosz (tekst legendy epitafijnej)
wydaje się to mało prawdopodobne. Z drugiej zaś
strony nie mamy na razie żadnych podstaw do wiąza-
nia z nim jedynego nieoznaczonego w tej grupie
portretu.
Do portretów XVII-wiecznych należą jeszcze dwa
wizerunki nieznanych kobiet: jeden z herbem Rola,
literami A.B.Z.Z. i datą 1676 (33 X 43,7 cm), drugi
oznaczony herbem Gryf i literami A.Z.R.W.K.
(40,1 X 39 cm). Ten ostatni w omawianym zespole
wyróżnia się umieszczeniem na wysokości głowy
zmarłej po prawej stronie — Matki Boskiej z Dzieciąt-
kiem w obłokach. Motyw ten pozwala zaliczyć go do
tej samej odmiany portretów co wizerunek Jerzego
Gidzielskiego, przy czym w tym wypadku nastrój de-
wocji został silniej zaznaczony. Nie wydaje się też
możliwe, by był on o wiele późniejszy od portretu
Gidzielskiego.
Najdalej od blach opisanych odbiega swym charak-
terem, najpóźniejszy zapewne w tym zespole wize-
runek damy z wysoko ufryzowanymi włosami, ujętej
prawie w półpostaci. On jeden wykonany jest na
blasze żelaznej, kształtem zbliżonej do prostokąta
o zaokrąglonych narożach (32,6 X 24,4 cm). Na później-

8 S. URLSKI, Rodzina. Herbarz Szlachty Polskiej, t. X,
Warszawa 1913, s. 111, 112.

352