Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (28.1966)

W PRZEDEDNIU FORMIZMU

wolizmu. Son auteur, Gienrich Tastewen, informe
amplement des principes du futurisme et cite les
traductions de la majorite des manifestes. Toutefois,
l’ouvrage de Tastewen n’a pas, a la difference de
Farticle de Kołtoński, le caractere d’inf ormation:
il est polemiąue et postulant. U critique fortement
les tendances qui ont deja pris radne dans Fart russe,
il exhorte a ce qu’elles prennent une nouvelle direc-
tion. En Pologne en 1914 il n’y avait pas encore,
malheureusement, de bases pratiques pour une discus-
sion sur les moyens de transplanter les nouveaux
courants.
La presse d’avant-guerre contient tres peu d’infor-
mations au sujet des milieux plastiques d’avant-garde
en Allemagne. Le terme „expressionnisme” y parait,
il est vrai, en 1911 deja [W. Ł. Secesja berlińska 1911.
(La secession berlinoise 1911), „Przegląd Wielko-
polski” 1911, fasc. 25, p. 406], mais on 1’emploire

moins pour definir un mouvement, que plutót pour
indiquer une certaine tendance generale dans Fart.
Id nous touchons une des questions qui ont incline
1’auteur de cet article a faire une revue des materiaux
publies et ensuite a la presenter. Ainsi devint-il
possible d’analyser a partir des textes, la couche
linguistique de la oritique d’alors, la langue des
milieux artistiques, et aussi d’etablir les significations
attribuees a cette epoque a differents termes du
domaine de Fart. Cette revue, quoique fragmentaire,
prouve toutefois que la problematique artistique con-
temporaine ne pouvait etre etrangere aux couches
instruites polonaises. L’echo des batailles qui se
deroulaient au sein de Fart europeen, parvenati au
groupe nombreux d’artistes, parmi lesquels se trou-
vaient egalement ceux qui, dans les demieres annees
de la premiere guerre mondiale ont cree la premiere
avantgarde polonaise.

ZYGMUNT WAŹBINSKI

AKT KLASYCZNY W SZTUCE ŚREDNIOWIECZA *

„... Non potuit natura deos hoc ore
creare
Quo miranda deum signa creanit
homo...”
Hildebert de Lavardin, De Roma.

Przedstawienia nagiego ciała ludzkiego w sztuce
średniowiecza należą do rzadkości; wyjątkowo poja-
wiają się w sztuce monumentalnej, nieco częściej
wśród motywów dekoracyjnych iluminowanych ręko-
pisów i w stylizowanej florze romańskich kapiteli k
Akt w sztuce średniowiecznej posiadał zazwyczaj
ścisłe uzasadnienie ikonograficzne. Moralistyka śred-
niowieczna, której stanowisko referuje Petrus Ber-
chorius, wyróżniała cztery symboliczne znaczenia na-
gości 2: „nuditas naturalis” a więc — naturalny stan
człowieka, „nuditas temporalis” — przejaw dobrowol-
nego wyrzeczenia się dóbr ziemskich, jak np. u Apo-
stołów i mnichów, bądź też przejaw ubóstwa; „nuditas
nirtualis” — symbol niewinności; „nuditas criminalis” —
symbol rozpusty, próżności itp. Szczególnie bogata
była pierwsza kategoria: należą do niej sceny z Ge-

* Artykuł niniejszy jest fragmentem pracy doktorskiej
pt. Akt w sztuce dojrzałego renesansu pólnocno-włoskiego,
wykonanej pod kierunkiem prof. J. BIAŁOSTOCKIEGO na
UW w r. 1965. Wiele zawdzięczam życzliwej zachęcie i
fachowej pomocy prof. M. WALICKIEMU oraz prof.
R. KLEINA.
i Por. J. WEITZMANN-FIEDLER, Die Aktdarstellung in
der Malerei vom Ausgang der Antike bis zum Ende des
romanisches Stils, Diss. Berlin, Strassburg 1933.

nesis, Sądu Ostatecznego, sceny męczeństwa, przed-
stawienia dzikusów oraz ilustracje naukowe. Przeci-
wieństwem trzech pozytywnych kategorii przedstawień
nuditas (naturalis, temporalis i uirtualis) była tak zw.
„nuditas criminalis”, do której zaliczano przedstawie-
nia bóstw pogańskich, demonów, grzeszników oraz
personifikacje przywar.
Naga postać uważana była za moralnie niższą od
postaci ubranej. Ta średniowieczna niechęć do „nudi-
tas” była uzasadniona argumentami teologicznymi.
Według teologów — nagość, od momentu upadku czło-
wieka, stała się symbolem zła i nieszczęścia3. Dlatego
też pomijano najchętniej piękno cielesne, przywiązu-
jąc szczególną wagę do piękna duchowego. Najbar-
dziej typowym pod tym względem jest zdanie św. Ber-
narda: „Z pięknem wewnętrznym nie może się rów-
2 p. BERCHORIUS, Dictionari sev repertorii moralis...
pars prlma-tertia, Venezia 1583 (s.v. Nudus, Nuditas); — por.
E. PANOFSKY, Studies in Iconology, New York 1939, s. 156
1 nn.
3 Por. na ten temat uwagi: A. SŁOMKOWSKI, Pierwotny
stan człowieka według nauki św. Augustyna, Lwów 1933 oraz
R. BERNHEIMER, Wild Men in the Middle Ages. A Study
in Art, Sentiment, and Demonology, Cambridge 1952.

67