DOI Heft:
Nr. 2
DOI Artikel:Pariset, François-Georges: Architekt z Bordeaux Louis Combes o bazylice św. Piotra w Rzymie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.47789#0144
FRANęOIS-GEORGES PARISET
ARCHITEKT Z BORDEAUX LOUIS COMBES O BAZYLICE ŚW. PIOTRA W RZYMIE *
Oprócz znanych teoretyków neoklasycznych, takich,
jak Quatremere de Quincy, również postacie drugo-
rzędne zasługują na uwagę, jak np. Louis Combes.
Urodzony w Podensac koło Bordeaux w 1754 r.
i zmarły w Bordeaux w 1819 r., pracował początko-
wo w Bordeaux później w Paryżu u Mique’a,
a zwłaszcza u Peyre’a młodszego. Słuchał jego wy-
kładów i rad, a wytrwałość, pilność i zapał, które
okazywał, sprawiły, że stał się jego powiernikiem,
współpracownikiem i że pozostanie na zawsze jego
duchowym dzieckiem, czego dowodzą liczne listy
Peyre’a. W r. 1781 Louis Combes otrzymał pierwszą
nagrodę w dziedzinie architektury, po czym lata
1781—83 spędził w Rzymie. Powrócił do Bordeaux
w 1784 r. i począwszy od r. 1785 sprawował nadzór
nad pracami prowadzonymi przy fortecy zamku
Trompette (u granic miasta Bordeaux) pod kierun-
kiem wielkiego Victora Louis, który chciał na miej-
scu umocnień obronnych zbudować nową dzielnicę
z dużym placem. W 1786 r. zostaje przyjęty do Aka-
demii Sztuk Pięknych w Bordeaux. Tak przed, jak
i po r. 1789 buduje bardzo wiele dla osób prywat-
nych.
Był zwolennikiem Rewolucji, później Dyrektoriatu,
Cesarstwa, jak również Restauracji, i ten oportunizm
polityczny ułatwił mu zrobienie kariery. W 1786 r. zo-
staje wybrany członkiem korespondentem Institut de
France i mianowany inżynierem przy prowadzeniu
cywilnych prac budowlanych w departamencie Gd-
ronde, którymi miał kierować i nadzorować wszystkie
budowy. Te funkcje zostaną później rozciągnięte tak-
że na departamenty sąsiednie: Lot-et-Garonne i Cha-
rente.
Przez długie lata będzie więc Combes sprawował
opiekę nad zabytkami. Jego zasługą jest ocalenie go-
tyckiej bramy miejskiej w Bordeaux, odbudowa go-
tyckich iglic katedry św. Andrzeja w Bordeaux, czy
przekształcenie i powiększenie renesansowego lek-
torium tejże katedry. Równocześnie zaś budował
w stylu jak najbardziej neoklasycznym kaplice, wię-
zienia, gmachy trybunałów, przytułki dla żebraków
oraz łaźnie. Obok budowli publicznych wznosił także
budynki dla osób prywatnych — samotnie i „folies”,
podmiejskie siedziby, miejskie pałace i domy miesz-
czańskie.
* Artykuł przełożyła Maria RYSZKIEWICZOWA.
i Zamożne miasto, główny port Francji, w którym obaj
architekei nazwiskiem GABRIEL zbudowali swój Place
Royal, a Vidtor LOUIS wzniósł między r. 177.1 i 1779 słyn-
ny teatr, arcydzieło stylu Ludwika XVI.
Bibliografia i źródła: THIEME-BECKER, AUgemeines Kunstler
Lezikon, t. VII, Leipzig 1912 (nota o COMBES’ie z bibliogra-
fią); — F. G. PARISET, Komunikat wygłoszony na Między-
Linia rozwoju stylistycznego Combesa rysuje się
bardzo wyraźnie. Z początku jest on jeszcze bliski
stylowi Ludwika XVI, około 1795 r. buduje w alejach
Toumy pałac dla konsula hamburskiego Meyera. Na
boniowanych arkadach, w najczystszym stylu klasy-
cystycznym „d la bordełaise” wznosi pierwsze piętro
i attykę zwieńczoną gzymsem i balustradką. Jest to
najpiękniejszy przykład harmonijnego zespolenia obu
stylów: lecz nieco później, po 1803 r., zamek Mar-
gaux wykazuje już postęp w kierunku nowego stylu.
Te same zmiany dają się zauważyć w projektach,
które albo w końcu nie zostały zrealizowane, albo
były opracowywane przez Combesa po prostu dla przy-
jemności. Najbardziej niezwykły spośród nich, jest
projekt ogromnej piramidy, która miała być świąty-
nią pokoju, a wokół niej innych budowli w stylu
egipskim, tworzących ośrodek idealnego miasta Sta-
nów Zjednoczonych Europy, o których marzono po
upadku Cesarstwa Napoleońskiego.
Foksal, więzienie, koszary, szkoła, port, Zgromadze-
nie Narodowe, Pałac Cesarski, Pałac Królewski, Pa-
łac Sprawiedliwości — wszystkie te projekty budowali,
najczęściej ogromnych, coraz bardziej pozbawionych
ozdób, o stylu antykizującym i surowym, przypomi-
nają L. von Klenzego. Wspaniale wykonane, waloro-
wo lawowane, o pełnych poezji efektach światło-cie-
nia, jak u Boullego, przyczyniły się do uznania Com-
besa za twórcę szkoły. A wpływ jego rozchodził się
również poprzez jego kolegów po fachu i publiczne
wystąpienia, przez teorie wprawdzie ani zbyt nowe,
ani zbyt oryginalne, ale które wyłożone z mocą
i przekonaniem musiały robić silne wrażenie.
Combes pozostawił nam między innymi tekst, któ-
rego posiadamy trzy brudnopisy z poprawkami i ma-
łymi zmianami, jeden całkiem niekompletny. Tekst
ten jest, sądząc z pierwszego rękopisu, „odczytem wy-
głoszonym na zebraniu publicznym Akademii Sztuk
Pięknych w Bordeauz”, a więc powstał po r. 1786,
w którym to Combes został przyjęty do Akademii.
Odczyt nosi tytuł „Uwagi o antycznych i nowożyt-
nych świątyniach Rzymu. Analiza kościoła św. Pio-
tra”. Trzecia wersja dorzuca: „Analiza przyczyn,
które nam przesłaniają jego prawdziwą monumental-
ność, a ukazują go pozornie mniejszym, niż jest w rze-
czywistości”, a ponieważ analiza ta jest najbardziej
narodowym Kongresie Historii Sztuki w Bonn w 1964 r. pt.
L’ arctiitecture nćo-classique a Bordeauz et Combes; — ten-
że, Les thćories artistiąues d’un architecte du neo-clas-
sicisme, Louis Combes, de Bordeauz, [w:] „Amnales du Mi-
di”, 1965. W tym artykule poruszam sprawy wypowiedzi na
temat bazyliki św. 'Piotra. Trzy rękopisy tej wypowiedzi za-
chowane są w Arichives Municipales de Bordeaux (Manus-
criits, Fonds Delpit N° 69).
134
ARCHITEKT Z BORDEAUX LOUIS COMBES O BAZYLICE ŚW. PIOTRA W RZYMIE *
Oprócz znanych teoretyków neoklasycznych, takich,
jak Quatremere de Quincy, również postacie drugo-
rzędne zasługują na uwagę, jak np. Louis Combes.
Urodzony w Podensac koło Bordeaux w 1754 r.
i zmarły w Bordeaux w 1819 r., pracował początko-
wo w Bordeaux później w Paryżu u Mique’a,
a zwłaszcza u Peyre’a młodszego. Słuchał jego wy-
kładów i rad, a wytrwałość, pilność i zapał, które
okazywał, sprawiły, że stał się jego powiernikiem,
współpracownikiem i że pozostanie na zawsze jego
duchowym dzieckiem, czego dowodzą liczne listy
Peyre’a. W r. 1781 Louis Combes otrzymał pierwszą
nagrodę w dziedzinie architektury, po czym lata
1781—83 spędził w Rzymie. Powrócił do Bordeaux
w 1784 r. i począwszy od r. 1785 sprawował nadzór
nad pracami prowadzonymi przy fortecy zamku
Trompette (u granic miasta Bordeaux) pod kierun-
kiem wielkiego Victora Louis, który chciał na miej-
scu umocnień obronnych zbudować nową dzielnicę
z dużym placem. W 1786 r. zostaje przyjęty do Aka-
demii Sztuk Pięknych w Bordeaux. Tak przed, jak
i po r. 1789 buduje bardzo wiele dla osób prywat-
nych.
Był zwolennikiem Rewolucji, później Dyrektoriatu,
Cesarstwa, jak również Restauracji, i ten oportunizm
polityczny ułatwił mu zrobienie kariery. W 1786 r. zo-
staje wybrany członkiem korespondentem Institut de
France i mianowany inżynierem przy prowadzeniu
cywilnych prac budowlanych w departamencie Gd-
ronde, którymi miał kierować i nadzorować wszystkie
budowy. Te funkcje zostaną później rozciągnięte tak-
że na departamenty sąsiednie: Lot-et-Garonne i Cha-
rente.
Przez długie lata będzie więc Combes sprawował
opiekę nad zabytkami. Jego zasługą jest ocalenie go-
tyckiej bramy miejskiej w Bordeaux, odbudowa go-
tyckich iglic katedry św. Andrzeja w Bordeaux, czy
przekształcenie i powiększenie renesansowego lek-
torium tejże katedry. Równocześnie zaś budował
w stylu jak najbardziej neoklasycznym kaplice, wię-
zienia, gmachy trybunałów, przytułki dla żebraków
oraz łaźnie. Obok budowli publicznych wznosił także
budynki dla osób prywatnych — samotnie i „folies”,
podmiejskie siedziby, miejskie pałace i domy miesz-
czańskie.
* Artykuł przełożyła Maria RYSZKIEWICZOWA.
i Zamożne miasto, główny port Francji, w którym obaj
architekei nazwiskiem GABRIEL zbudowali swój Place
Royal, a Vidtor LOUIS wzniósł między r. 177.1 i 1779 słyn-
ny teatr, arcydzieło stylu Ludwika XVI.
Bibliografia i źródła: THIEME-BECKER, AUgemeines Kunstler
Lezikon, t. VII, Leipzig 1912 (nota o COMBES’ie z bibliogra-
fią); — F. G. PARISET, Komunikat wygłoszony na Między-
Linia rozwoju stylistycznego Combesa rysuje się
bardzo wyraźnie. Z początku jest on jeszcze bliski
stylowi Ludwika XVI, około 1795 r. buduje w alejach
Toumy pałac dla konsula hamburskiego Meyera. Na
boniowanych arkadach, w najczystszym stylu klasy-
cystycznym „d la bordełaise” wznosi pierwsze piętro
i attykę zwieńczoną gzymsem i balustradką. Jest to
najpiękniejszy przykład harmonijnego zespolenia obu
stylów: lecz nieco później, po 1803 r., zamek Mar-
gaux wykazuje już postęp w kierunku nowego stylu.
Te same zmiany dają się zauważyć w projektach,
które albo w końcu nie zostały zrealizowane, albo
były opracowywane przez Combesa po prostu dla przy-
jemności. Najbardziej niezwykły spośród nich, jest
projekt ogromnej piramidy, która miała być świąty-
nią pokoju, a wokół niej innych budowli w stylu
egipskim, tworzących ośrodek idealnego miasta Sta-
nów Zjednoczonych Europy, o których marzono po
upadku Cesarstwa Napoleońskiego.
Foksal, więzienie, koszary, szkoła, port, Zgromadze-
nie Narodowe, Pałac Cesarski, Pałac Królewski, Pa-
łac Sprawiedliwości — wszystkie te projekty budowali,
najczęściej ogromnych, coraz bardziej pozbawionych
ozdób, o stylu antykizującym i surowym, przypomi-
nają L. von Klenzego. Wspaniale wykonane, waloro-
wo lawowane, o pełnych poezji efektach światło-cie-
nia, jak u Boullego, przyczyniły się do uznania Com-
besa za twórcę szkoły. A wpływ jego rozchodził się
również poprzez jego kolegów po fachu i publiczne
wystąpienia, przez teorie wprawdzie ani zbyt nowe,
ani zbyt oryginalne, ale które wyłożone z mocą
i przekonaniem musiały robić silne wrażenie.
Combes pozostawił nam między innymi tekst, któ-
rego posiadamy trzy brudnopisy z poprawkami i ma-
łymi zmianami, jeden całkiem niekompletny. Tekst
ten jest, sądząc z pierwszego rękopisu, „odczytem wy-
głoszonym na zebraniu publicznym Akademii Sztuk
Pięknych w Bordeauz”, a więc powstał po r. 1786,
w którym to Combes został przyjęty do Akademii.
Odczyt nosi tytuł „Uwagi o antycznych i nowożyt-
nych świątyniach Rzymu. Analiza kościoła św. Pio-
tra”. Trzecia wersja dorzuca: „Analiza przyczyn,
które nam przesłaniają jego prawdziwą monumental-
ność, a ukazują go pozornie mniejszym, niż jest w rze-
czywistości”, a ponieważ analiza ta jest najbardziej
narodowym Kongresie Historii Sztuki w Bonn w 1964 r. pt.
L’ arctiitecture nćo-classique a Bordeauz et Combes; — ten-
że, Les thćories artistiąues d’un architecte du neo-clas-
sicisme, Louis Combes, de Bordeauz, [w:] „Amnales du Mi-
di”, 1965. W tym artykule poruszam sprawy wypowiedzi na
temat bazyliki św. 'Piotra. Trzy rękopisy tej wypowiedzi za-
chowane są w Arichives Municipales de Bordeaux (Manus-
criits, Fonds Delpit N° 69).
134