Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (28.1966)

M

1SCELLANEA

TERESA MROCZKO

TRONUJĄCA MADONNA Z OSTROMECKA

Rozpoczęta w 1965 r. inwentaryzacja zabytków
sztuki ipow. chełmińskiego1 ujawniła istnienie nie-
publikowanego dotychczas, cennego zabytku. Jest
to figura tronująca Madonny z Dzieciątkiem, rzeźbio-
na w drewnie i polichromowana2 znajdująca się w
zakrystii kościoła parafialnego w Ostromecku (11. 1).
K. H. Clasen pominął ją (w swym opracowaniu rzeźby
do połowy XV w. z terenów byłego państwa krzyżac-
kiego 3. Zarówno ikonografia jak i cechy formalne
tej figury zasługują na uwagę.
1. Geneza ikonografii
Figura Madonny z Ostromecka reprezentuje wczes-
nogotycki typ Tronującej, ukształtowany we francus-
1 W ramach inwentaryzacji kierowanej przez Redakcję
Katalogu Zabytków Sztulki w Polsce przy IS PAN.
2 Wys. 69 cm. Stan zachowania dość dobry, mimo że fi-
gura toczona jest przez kołatka. Mechanicznie ubytki: 1. spi-
łowanie górnej części głowy Marii wraz z wieńczącym ją
pierwotnie diademem lub koroną, których dolny otok jest
jeszcze widoczny; 2 brak uniesionej ku górze prawej dło-
ni i przedramienia Jezusa, którym Dziecię sięgało ku twa-
rzy Marii; 3. brak prawej dłoni Marii, w której trzymała
zapewne berło; 4. nie wykluczone ubytki w dolnej partii
tronu — cokół jest szerszy niż sedilium, krawędź cokołu
z wyrobioną bazą i kapitelem kolumienki pozwala wnio-
skować, że boki tronu mogły być pierwotnie opracowane
jako ażurowe przezrocza. Figura była wielokrotnie prze-
malowana, w polichromii występują miejscami liczne ubytki
sięgające aż do gruntu. Zabytek winien być poddany kon-
serwacji.
3 K. H. CLASEN, Die mittelalterliche Bildhauerkunst im
Deutschordensland Preussen. Die Bildwerke bis zum Mitte
des 15. Jahrhunderts, it. I, II, Berlin 1939.
4 R. HAMANN, Die Salzwedeler Madonna [w:] Marbur-
ger Jahrbuch jur Kunstwissenschaft, t. 3, Marburg 1927, s.
125—126; — por. także V. A. LASAREFF, Studies in the Ico-
nography of the Virgin, „Art Bulletin” 1938, nr 1.
5 Madonny, w których Dziecię upozowane jest fron-
talnie: z St. Denis, ok. r. 1160; Gassicour, Tuluza, ok.
1200; Gaillac, Leodium, Oigni.es i Mus. Cluny ok. 1210; Ham-
burg, ok. 1220; Halberstadt, ok. 1240; por. HAMANN, jw.,

kiej rzeźbie statuarycznej w XIII wieku: Maria siedzi
na tronie, na jej lewym kolanie znajduje się mały
Jezus ubrany w tunikę i przytrzymywany lewą ręką
Marii.
Typ ten, genetycznie wywodzący się bezpośrednio
z plastyki romańskiej występuje w kilku odmianach.
Trzy z nich pochodzą od starego bizantyńskiego
schematu tronującej Hodegetrii4, w którym mały
Jezus siedzi na lewym kolanie Marii i błogosławi
prawą ręką. Bywa on przedstawiony frontalnie
bądź w trzech czwartych, bądź też w w profilu 5.
Odrębny wariant stanowią figury, w których Jezus,,
siedząc na lewym kolanie Marii, palcami wyciągnięty-
mi ku górze prawej ręki dotyka szyi, brody lub policz-

tabl. XXX d c, XXXII, b, d, LVII b, XXXII ,c, XXIX d,
XLV e. Z terenu Czech do grupy tej zaliczyć należy Ma-
donną Tronującą w Pradze z ok. 1300; por. A. KUTAL,
D. L1BAL, A. MATEjCEK, Ceske umeni goticke. Pnaha 1949,
il. 126; z terenu Belgii figury z Cenis i Hamont, w. XIII;
z Marche-les-Dames, ok. 1235—45; Matagne-ila-Petite, 2 poł.
w. XIII; Ittire, ok. 1265; Diest i Deux-Acrein; — por. J. de
BORCHGRAYE d’ALTENA, Madones anciennes conseruees
en Belgiąue 1025—1425, wyd. II, Bruxelles 1945, pl. VI c,
VIII—X, XH—XIV.
Madonny, w których Dziecię ujęte jest w trzech
czwartych: Montpellier, 2 ćw. XII w.; Salsona ok. 1150;
Kolonia, relikwiarz św. Heriberta, 3 ćw. XII w. oraz re-
likwiarz Trzech Króli, ok. 1210; Bonn, ok. 1210; Berlin, ok.
1220; Kolonia, ok. 1230; Mindein, ok. 1240; — por. HAMANN,
jw., tabl. XLV a, XLVI b, XXXI a, XXXII f, XXIX a,
XXX a, XXIX c. Z terenu Polski do grupy tej zaliczyć na-
leży Madonną z Dzieciątkiem z klasztoru benedyktynek w
Staniątkach, datowaną na poł. lub 3 ćw. w. XIV; — por.
J. E. DUTKIEWICZ, Małopolska rzeźba średniowieczna 1300—
1450, Kraków 1949, nr 17a, s. 105—106, il. na s. 196.
Madonny, w których Dziecię ujęte jest z profilu:
Madonna bpa Imada w Paderborn, 3. ćw. w. XI; z portalu
zach. katedry w Noyon, ok. 1160; Prov. Mus. Bonn, ok. 1210;
pn.-wsch. portal w Bambergu, ok. 1230; — por. HAMANN,
jw., tabl. LII c, LVI a, LIII c, LXII; z terenu Polski: Ma-
donna w szczycie wsch. kościoła w Wysocicach z pocz.
xin w.

323