DOI Heft:
Nr. 3/4
DOI Artikel:Miscellanea
DOI Artikel:Szczawińska, Elżbieta: Wincenty Dmochowski - przyczynki do monografii
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.47789#0373
ELŻBIETA SZCZAWIŃSKA
WINCENTY DMOCHOWSKI - PRZYCZYNKI DO MONOGRAFII
Wincenty Dmochowski, pejzażysta wileńszczyzny
popularny w Wilnie i okolicach w latach 1837—62,
miał wśród swych współczesnych niezmiernie życzli-
wych krytyków. „Znakomity talent” przypisuje mu
Adam Szemesz w artykule Wspomnienie o szkole
malarskiej wileńskiej w obrazach widzi „rozmaitość
i bogactwo natury, kolorytu, rysunku, planów [...]
Każdy jego obraz od poprzedzającego lepszy — kon-
kluduje — takiego jak on pejzażysty dotąd nie było”.
Gdy sława płodnego autora akwarelek dociera do
Warszawy, F. M. Sobieszczański pisze o Franciszku (?)
Dmochowskim jako o artyście „wielkiego talentu,
posiadającym znajomość teorii sztuki, powietrznej
perspektywy i kolorytu; z dziwną prawdą oddającym
widoki przyrodzenia stron krajowych” 1 2 Od niego też
dowiadujemy się, iż Dmochowski „Claude Lorrainem
wileńskich okolic nazwany bywał” — przezwisko tyle
zaszczytne co nieuzasadnione. W rzeczywistości — był
Dmochowski malarzem pracowitym, w pejzażu litew-
skim nadzwyczaj rozmiłowanym, w odrobieniu szcze-
gółów krajobrazu i architektury rodzimej ponad miarę
precyzyjnym.
Urodził się w rodzinie szlacheckiej — zubożałej
lecz dobrze skoligaconej, we wsi Samiszcze powiatu
oszmiańskiego, należącej do dziedzictwa rodziców,
Ignacego i Marii z Despot-Zenowiczów, wicemarszał-
kowstwa powiatowych. Rokiem jego urodzenia był
1807 a nie 1805 3. Nie mógł też Dmochowski urodzić
się w Nahorodowicach4, jeśli starościna Łęska od-
przedała je rodzinie Dmochowskich dopiero w r. 1820 5.
Szereg błędów i nieścisłości powtarzanych konsekwent-
nie w wielu notatkach biograficznych dotyczących
Dmochowskiego pozwala nam sprostować lub skon-
kretyzować najstarszy i najobszerniejszy życiorys
artysty: wspomnienie pośmiertne pióra W. Syrokomli,
drukowane w „Kurierze Wileńskim” w r. 1862 6 —
źródło najpewniejsze, bo oparte na bezpośredniej in-
formacji rodziny a także na „księdze notat” Dmochow-
1 A. SZEMESZ, Wspomnienie o szkole malarskiej wileń-
skiej, „Athenaeum” 1844, t. 6„ oddz. 4.
2 F. M. SOBIESZCZAŃSKI, Rzut oka na historią malar-
stwa w Polsce, „Dzień. Kraj.”, 1843, nr 134.
3 Polski Słownik Biograficzny t. V, 1939, s. 210 hasło:
Dmochowski opr. J. PUiCIATA-PAWLOWSKA, która opiera
się na licznych wzmiankach w encyklopediach i katalogach,
gdzie jednak najczęściej spotykamy sformułowanie: D. uro-
dził się około 1805 r.
4 Polski Słownik Biograficzny, jw.
5 Słownik Geograficzny t. XIV, Warszawa 1835, hasło:
Zdzięcioł.
6 W. SYROKOMLA, Wincenty Dmochowski, „Kurier wił.”
1862, S. 143—44.
skiego, którą systematycznie prowadził od przyjazdu
do Wilna (23.X.1837) — aż do ostatnich niemal chwil
życia. Wydaje się, że z artykułu Syrokomli nie ko-
rzystał nikt ze wzmiankujących o malarzu, poza
Kulikowskim 7.
Kształcony u OO. Pijarów w Szczuczynie Litew-
skim, wysłany następnie po śmierci ojca — w r. 1824
do wuja, Michała Despot-Zenowicza, marszałka gu-
bernialnego w Mińsku — w mieście tym „przez lat
parę przykładał się do prawa”8. Nie udało się jed-
nak zrobić z niego urzędnika skoro w r. 1826 wstąpił
do Uniwersytetu wileńskiego na wydział literatury
i sztuk pięknych i ukończył studia w r. 1829 „ze stop-
niem rzeczywistego studenta” 9. Data wstąpienia Dmo-
chowskiego na Uniwersytet zbiega się z datą przejścia
na emeryturę dobiegającego siedemdziesiątki Ruste-
ma, który wszakże pomimo to pozostał jedynym pro-
fesorem rysunku i malarstwa w Wilnie aż do zamknię-
cia uczelni po r. 1832. Lata studiów Dmochowskiego
były więc ostatnimi latami dobrego okresu rozwoju
malarstwa w Wilnie. Rustem — osobistość miła i cha-
rakterystyczna — jakkolwiek przestarzały w pojęciach
o sztuce i osiemnastowieczny w metodach nauczania,
miał ogromne zdolności pedagogiczne; „skąpy ale traf-
ny w radach” potrafił zachęcić, krzewić zamiłowanie,
wywoływać atmosferę entuzjazmu dla sztuki10.
Wydaje się pewne, że Dmochowski nie wyjeżdżał
na dalsze studia zagranicę. Liczne wzmianki na ten
temat11 należy uznać za mylne; o zagranicznej edu-
kacji naszego pejzażysty nie wspomina w swej szcze-
gółowej biografii Syrokomla, ani Bieliński 12 opierający
się na znającym dobrze środowisko wileńskie, Alfre-
dzie Romerze. Batowski stwierdza: „Dmochowski po-
przestał tylko na szkole Rustema”13.
Karierę artystyczną dwudziestoczeroletniego absol-
wenta uczelni wileńskiej — ożenionego w 1830 r. w
Królestwie z Slalomeą Orłowską, córką b.majora wojsk
polskich, przerywają wypadki 1831 r. Z wojskami
7 M. KULIKOWSKI, Teatr na Litwie, Wilno 1907, s. 71.
8 SYROKOMLA, jw.
9 Tamże.
10 W. TATARKIEWICZ, O wileńskiej szkole malarstwa,
„Południe”, 1921, z. 1.
U J. BOŁOZ- ANTONIEWICZ, Katalog wystawy sztuki
polskiej, Lwów 1894; — W. HUSARSKI, 150 lat malarstwa
polskiego w szkicach, Warszawa 1918; — THIEME-BECKER,
Allgemeines Lexikon der Blldenden Kunstler, IX, Leipzig
1913; — Polski Słownik Biograficzny, jw.
12 J. BIELIŃSKI, Uniwersytet wileński, Kraków 1899,
t. II, S. 747.
13 z. BATOWSKI, Malarstwo wileńskie, rkips, Arch. PAN,
Warszawa.
359
WINCENTY DMOCHOWSKI - PRZYCZYNKI DO MONOGRAFII
Wincenty Dmochowski, pejzażysta wileńszczyzny
popularny w Wilnie i okolicach w latach 1837—62,
miał wśród swych współczesnych niezmiernie życzli-
wych krytyków. „Znakomity talent” przypisuje mu
Adam Szemesz w artykule Wspomnienie o szkole
malarskiej wileńskiej w obrazach widzi „rozmaitość
i bogactwo natury, kolorytu, rysunku, planów [...]
Każdy jego obraz od poprzedzającego lepszy — kon-
kluduje — takiego jak on pejzażysty dotąd nie było”.
Gdy sława płodnego autora akwarelek dociera do
Warszawy, F. M. Sobieszczański pisze o Franciszku (?)
Dmochowskim jako o artyście „wielkiego talentu,
posiadającym znajomość teorii sztuki, powietrznej
perspektywy i kolorytu; z dziwną prawdą oddającym
widoki przyrodzenia stron krajowych” 1 2 Od niego też
dowiadujemy się, iż Dmochowski „Claude Lorrainem
wileńskich okolic nazwany bywał” — przezwisko tyle
zaszczytne co nieuzasadnione. W rzeczywistości — był
Dmochowski malarzem pracowitym, w pejzażu litew-
skim nadzwyczaj rozmiłowanym, w odrobieniu szcze-
gółów krajobrazu i architektury rodzimej ponad miarę
precyzyjnym.
Urodził się w rodzinie szlacheckiej — zubożałej
lecz dobrze skoligaconej, we wsi Samiszcze powiatu
oszmiańskiego, należącej do dziedzictwa rodziców,
Ignacego i Marii z Despot-Zenowiczów, wicemarszał-
kowstwa powiatowych. Rokiem jego urodzenia był
1807 a nie 1805 3. Nie mógł też Dmochowski urodzić
się w Nahorodowicach4, jeśli starościna Łęska od-
przedała je rodzinie Dmochowskich dopiero w r. 1820 5.
Szereg błędów i nieścisłości powtarzanych konsekwent-
nie w wielu notatkach biograficznych dotyczących
Dmochowskiego pozwala nam sprostować lub skon-
kretyzować najstarszy i najobszerniejszy życiorys
artysty: wspomnienie pośmiertne pióra W. Syrokomli,
drukowane w „Kurierze Wileńskim” w r. 1862 6 —
źródło najpewniejsze, bo oparte na bezpośredniej in-
formacji rodziny a także na „księdze notat” Dmochow-
1 A. SZEMESZ, Wspomnienie o szkole malarskiej wileń-
skiej, „Athenaeum” 1844, t. 6„ oddz. 4.
2 F. M. SOBIESZCZAŃSKI, Rzut oka na historią malar-
stwa w Polsce, „Dzień. Kraj.”, 1843, nr 134.
3 Polski Słownik Biograficzny t. V, 1939, s. 210 hasło:
Dmochowski opr. J. PUiCIATA-PAWLOWSKA, która opiera
się na licznych wzmiankach w encyklopediach i katalogach,
gdzie jednak najczęściej spotykamy sformułowanie: D. uro-
dził się około 1805 r.
4 Polski Słownik Biograficzny, jw.
5 Słownik Geograficzny t. XIV, Warszawa 1835, hasło:
Zdzięcioł.
6 W. SYROKOMLA, Wincenty Dmochowski, „Kurier wił.”
1862, S. 143—44.
skiego, którą systematycznie prowadził od przyjazdu
do Wilna (23.X.1837) — aż do ostatnich niemal chwil
życia. Wydaje się, że z artykułu Syrokomli nie ko-
rzystał nikt ze wzmiankujących o malarzu, poza
Kulikowskim 7.
Kształcony u OO. Pijarów w Szczuczynie Litew-
skim, wysłany następnie po śmierci ojca — w r. 1824
do wuja, Michała Despot-Zenowicza, marszałka gu-
bernialnego w Mińsku — w mieście tym „przez lat
parę przykładał się do prawa”8. Nie udało się jed-
nak zrobić z niego urzędnika skoro w r. 1826 wstąpił
do Uniwersytetu wileńskiego na wydział literatury
i sztuk pięknych i ukończył studia w r. 1829 „ze stop-
niem rzeczywistego studenta” 9. Data wstąpienia Dmo-
chowskiego na Uniwersytet zbiega się z datą przejścia
na emeryturę dobiegającego siedemdziesiątki Ruste-
ma, który wszakże pomimo to pozostał jedynym pro-
fesorem rysunku i malarstwa w Wilnie aż do zamknię-
cia uczelni po r. 1832. Lata studiów Dmochowskiego
były więc ostatnimi latami dobrego okresu rozwoju
malarstwa w Wilnie. Rustem — osobistość miła i cha-
rakterystyczna — jakkolwiek przestarzały w pojęciach
o sztuce i osiemnastowieczny w metodach nauczania,
miał ogromne zdolności pedagogiczne; „skąpy ale traf-
ny w radach” potrafił zachęcić, krzewić zamiłowanie,
wywoływać atmosferę entuzjazmu dla sztuki10.
Wydaje się pewne, że Dmochowski nie wyjeżdżał
na dalsze studia zagranicę. Liczne wzmianki na ten
temat11 należy uznać za mylne; o zagranicznej edu-
kacji naszego pejzażysty nie wspomina w swej szcze-
gółowej biografii Syrokomla, ani Bieliński 12 opierający
się na znającym dobrze środowisko wileńskie, Alfre-
dzie Romerze. Batowski stwierdza: „Dmochowski po-
przestał tylko na szkole Rustema”13.
Karierę artystyczną dwudziestoczeroletniego absol-
wenta uczelni wileńskiej — ożenionego w 1830 r. w
Królestwie z Slalomeą Orłowską, córką b.majora wojsk
polskich, przerywają wypadki 1831 r. Z wojskami
7 M. KULIKOWSKI, Teatr na Litwie, Wilno 1907, s. 71.
8 SYROKOMLA, jw.
9 Tamże.
10 W. TATARKIEWICZ, O wileńskiej szkole malarstwa,
„Południe”, 1921, z. 1.
U J. BOŁOZ- ANTONIEWICZ, Katalog wystawy sztuki
polskiej, Lwów 1894; — W. HUSARSKI, 150 lat malarstwa
polskiego w szkicach, Warszawa 1918; — THIEME-BECKER,
Allgemeines Lexikon der Blldenden Kunstler, IX, Leipzig
1913; — Polski Słownik Biograficzny, jw.
12 J. BIELIŃSKI, Uniwersytet wileński, Kraków 1899,
t. II, S. 747.
13 z. BATOWSKI, Malarstwo wileńskie, rkips, Arch. PAN,
Warszawa.
359