DOI Heft:
Nr. 2
DOI Artikel:Kronika stowarzyszenia historyków sztuki
DOI Artikel:Śnieżyńska-Stolot, Ewa: Krucyfiks królowej Jadwigi w katedrze na Wawelu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.47789#0261
KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI
EWA ŚNIEŻYŃSKA-STOLOT
KRUCYFIKS KRÓLOWEJ JADWIGI W KATEDRZE NA WAWELU
(Streszczenie referatu wygłoszonego
na zebraniu naukowym Oddziału
Krakowskiego w dniu
2.III.1965 r.)
Gotycki krucyfiks z katedry na
Wawelu, zw. krucyfiksem królowej
Jadwigi znajduje się w barokowym
ołtarzu, w pn.-wsch. narożniku am-
bitu, obok wejścia do zakrystii.
Dzieje jego dają się śledzić od
początku w. XVII. Wizytacja bpa
Maciejowskiego (r. 1602) opisując
ołtarz Wszystkich Świętych wspo-
mina, że znajdował się on „iuxta
portam sacristiae sub imagine cruci-
fixi miraculis clara”,, dodając, że
przed tym krucyfiksem modliła się
królowa Jadwiga Jagiełłowa. Autor
wizytacji określa krucyfiks jako
„miraculis clara”. Określenie to spo-
tyka się także w akcie z r. 1593,
który nadaje ołtarzowi Wszystkich
Świętych „sub Passione Domini
clara miraculo” przywilej odpusto-
wy, ofiarowany katedrze przez Kle-
mensa VIII. Pomimo, że akt nie
wspomina o tradycji łączącej wize-
runek z królową Jadwigą, można
się jednak domyślić, że chodzi tu
o ten sam krucyfiks, który na prze-
łomie w. XVI/XVII znajdował się
w bliżej nieznanym ołtarzu Wszyst-
kich Świętych, obok wejścia do
zakrystii i uchodził za wizerunek cu-
downy. Dwie późniejsze wizytacje,
bpa Zadzika i bpa Trzebickiego
(r. 1635 i 1670) podają, że krucyfiks
znajdował się nadal w ołtarzu
Wszystkich Świętych (odnowionym
w r. 1634 przez kanonika W. Sere-
bryskiego), który miał formę drew-
nianej szafy z zamykanymi skrzy-
dłami. Krucyfiks, całkowicie po-
złocony, umieszczony był na tle
srebrnej blachy, u jego stóp stały
figury M. Boskiej i Sw. Jana Ewan-
gelisty oraz obraz M. Boskiej Czę-
stochowskiej. Cudowny wizerunek
zasłonięty był cienką, czarną zasło-
ną, a sam ołtarz wieńczył purpuro-
wy baldachim. Na zewnętrznej
stronie skrzydeł ołtarza znajdowały
się cztery wizerunki: śś. Jadwigi
II. 1. Krucyfiks królowej Jadwigi.
Kraków, katedra. (Fot. F. Stolot)
Śląskiej, Kingi, Brygidy i królowej
Jadwigi Jagiełłowej, modlących się
przed ikrucyfiksem. Opis malowideł
znany jest także z oświadczenia M.
Kłoszewskiego i A. Ruszela złożo-
nego w r. 1684, z którego wynika,
że obrazy te namalowane „ab annis
ducentis et ultra” (w. XV?), około
50 lat temu (a więc ok. r. 1634)
zostały całkowicie odnowione. Ołtarz
posiadał także tablicę z napisem
upamiętniającym tradycję „rozmo-
wy” krucyfiksu z królową Jadwigą.
Wizytacja Trzebickiego określa oł-
tarz jako „magnitudinis et ampli-
tudinis in hoc ecclesia”, a umiesz-
czenie nad nim baldachimu wska-
zuje na jego szczególne znaczenie
kultowe, uzależnione oczywiście od
znajdującego się w nim cudownego
krucyfiksu. Wynika stąd, że w w.
XVII krucyfiks uchodził za naj-
większą świętość katedry wawel-
skiej. Potwierdza to fakt, że tutaj
właśnie Jan III Sobieski złożył
strzemię wezyra jako wotum za
zwycięstwo wiedeńskie. W latach
1743—5 stanął nowy ołtarz Wszyst-
kich Świętych z czarnego marmuru
dębnickiego (fundacji bpa A. Lip-
skiego), który przetrwał do chwili
obecnej. Na predelli jego wykuto
napis, który wspomina o tradycji
rozmowy Chrystusa z królową Jad-
wigą. W w. XIX i XX krucyfiks
był kilkakrotnie konserwowany,
m.in. w r. 1826 usunięto z niego
„pozłotę wraz z gruntem... i powle-
czono czarną farbą” oraz wymienio-
no pierwotny krzyż. Gruntowną kon-
serwację krucyfiksu przeprowadzili
w latach 1932—3 Stanisław i Kasper
Pochwalscy.
Krucyfiks wawelski począwszy
od w. XVI uchodził za wizerunek
cudowny, toteż łączono z nim kilka
legend, z których opowieść o roz-
mowie z królową Jadwigą odgrywała
szczególną rolę. Pojawia się ona
po raz pierwszy w ir. 1602. Powsta-
nie legendy wiąże się z kultem kró-
lowej Jadwigi, która niemal od
chwili swej śmierci uważana była
za świątobliwą. W żywotach królo-
wej z w. XVII na pierwszy plan
wysuwa się legenda o rozmowie
z krucyfiksem wawelskim. Jedno-
cześnie w tym czasie spotyka się
wypadki mylenia żywotu królowej
Jadwigi z żywotem św. Jadwigi
Śląskiej. Świadczą o tym wzmianki
w dziełach H. Pruszcza oraz obraz
z kościoła św. Krzyża w Krakowie,
przedstawiający królową Jadwigę
modlącą się przed krucyfiksem, opa-
trzony napisem: „S. Hedvigis Polo-
niae Regina Fundatrix Monasteri
Trebnica y Monialis Ord. Cister.”.
Pozwala to szukać źródeł legendy
251
EWA ŚNIEŻYŃSKA-STOLOT
KRUCYFIKS KRÓLOWEJ JADWIGI W KATEDRZE NA WAWELU
(Streszczenie referatu wygłoszonego
na zebraniu naukowym Oddziału
Krakowskiego w dniu
2.III.1965 r.)
Gotycki krucyfiks z katedry na
Wawelu, zw. krucyfiksem królowej
Jadwigi znajduje się w barokowym
ołtarzu, w pn.-wsch. narożniku am-
bitu, obok wejścia do zakrystii.
Dzieje jego dają się śledzić od
początku w. XVII. Wizytacja bpa
Maciejowskiego (r. 1602) opisując
ołtarz Wszystkich Świętych wspo-
mina, że znajdował się on „iuxta
portam sacristiae sub imagine cruci-
fixi miraculis clara”,, dodając, że
przed tym krucyfiksem modliła się
królowa Jadwiga Jagiełłowa. Autor
wizytacji określa krucyfiks jako
„miraculis clara”. Określenie to spo-
tyka się także w akcie z r. 1593,
który nadaje ołtarzowi Wszystkich
Świętych „sub Passione Domini
clara miraculo” przywilej odpusto-
wy, ofiarowany katedrze przez Kle-
mensa VIII. Pomimo, że akt nie
wspomina o tradycji łączącej wize-
runek z królową Jadwigą, można
się jednak domyślić, że chodzi tu
o ten sam krucyfiks, który na prze-
łomie w. XVI/XVII znajdował się
w bliżej nieznanym ołtarzu Wszyst-
kich Świętych, obok wejścia do
zakrystii i uchodził za wizerunek cu-
downy. Dwie późniejsze wizytacje,
bpa Zadzika i bpa Trzebickiego
(r. 1635 i 1670) podają, że krucyfiks
znajdował się nadal w ołtarzu
Wszystkich Świętych (odnowionym
w r. 1634 przez kanonika W. Sere-
bryskiego), który miał formę drew-
nianej szafy z zamykanymi skrzy-
dłami. Krucyfiks, całkowicie po-
złocony, umieszczony był na tle
srebrnej blachy, u jego stóp stały
figury M. Boskiej i Sw. Jana Ewan-
gelisty oraz obraz M. Boskiej Czę-
stochowskiej. Cudowny wizerunek
zasłonięty był cienką, czarną zasło-
ną, a sam ołtarz wieńczył purpuro-
wy baldachim. Na zewnętrznej
stronie skrzydeł ołtarza znajdowały
się cztery wizerunki: śś. Jadwigi
II. 1. Krucyfiks królowej Jadwigi.
Kraków, katedra. (Fot. F. Stolot)
Śląskiej, Kingi, Brygidy i królowej
Jadwigi Jagiełłowej, modlących się
przed ikrucyfiksem. Opis malowideł
znany jest także z oświadczenia M.
Kłoszewskiego i A. Ruszela złożo-
nego w r. 1684, z którego wynika,
że obrazy te namalowane „ab annis
ducentis et ultra” (w. XV?), około
50 lat temu (a więc ok. r. 1634)
zostały całkowicie odnowione. Ołtarz
posiadał także tablicę z napisem
upamiętniającym tradycję „rozmo-
wy” krucyfiksu z królową Jadwigą.
Wizytacja Trzebickiego określa oł-
tarz jako „magnitudinis et ampli-
tudinis in hoc ecclesia”, a umiesz-
czenie nad nim baldachimu wska-
zuje na jego szczególne znaczenie
kultowe, uzależnione oczywiście od
znajdującego się w nim cudownego
krucyfiksu. Wynika stąd, że w w.
XVII krucyfiks uchodził za naj-
większą świętość katedry wawel-
skiej. Potwierdza to fakt, że tutaj
właśnie Jan III Sobieski złożył
strzemię wezyra jako wotum za
zwycięstwo wiedeńskie. W latach
1743—5 stanął nowy ołtarz Wszyst-
kich Świętych z czarnego marmuru
dębnickiego (fundacji bpa A. Lip-
skiego), który przetrwał do chwili
obecnej. Na predelli jego wykuto
napis, który wspomina o tradycji
rozmowy Chrystusa z królową Jad-
wigą. W w. XIX i XX krucyfiks
był kilkakrotnie konserwowany,
m.in. w r. 1826 usunięto z niego
„pozłotę wraz z gruntem... i powle-
czono czarną farbą” oraz wymienio-
no pierwotny krzyż. Gruntowną kon-
serwację krucyfiksu przeprowadzili
w latach 1932—3 Stanisław i Kasper
Pochwalscy.
Krucyfiks wawelski począwszy
od w. XVI uchodził za wizerunek
cudowny, toteż łączono z nim kilka
legend, z których opowieść o roz-
mowie z królową Jadwigą odgrywała
szczególną rolę. Pojawia się ona
po raz pierwszy w ir. 1602. Powsta-
nie legendy wiąże się z kultem kró-
lowej Jadwigi, która niemal od
chwili swej śmierci uważana była
za świątobliwą. W żywotach królo-
wej z w. XVII na pierwszy plan
wysuwa się legenda o rozmowie
z krucyfiksem wawelskim. Jedno-
cześnie w tym czasie spotyka się
wypadki mylenia żywotu królowej
Jadwigi z żywotem św. Jadwigi
Śląskiej. Świadczą o tym wzmianki
w dziełach H. Pruszcza oraz obraz
z kościoła św. Krzyża w Krakowie,
przedstawiający królową Jadwigę
modlącą się przed krucyfiksem, opa-
trzony napisem: „S. Hedvigis Polo-
niae Regina Fundatrix Monasteri
Trebnica y Monialis Ord. Cister.”.
Pozwala to szukać źródeł legendy
251