DOI Heft:
Nr. 3/4
DOI Artikel:Rozprawy
DOI Artikel:Dutkiewicz, Józef E.: Romańskie malowidła ścienne w Polsce
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.47789#0283
z
R
A W
JOZEF E. DUTKIEWICZ
ROMAŃSKIE MALOWIDŁA ŚCIENNE W POLSCE
Ogólna charakterystyka malowideł ściennych okresu
romanizmu w Polsce nie została dotychczas przepro-
wadzona. Od czasu pierwszej próby charakterystyki
polskiego malarstwa monumentalnego dokonanej przez
M. Walickiego i J. Starzyńskiego gdzie anonsowano
jedynie domniemane fragmenty malowideł romańskich,
stan posiadania w tym zakresie wzrósł niepomiernie
i może dzisiaj przedstawiać przedmiot zainteresowa-
nia naukowego.
Dla historii kultury polskiej wczesnych okresów,
przedmiot ten posiada szczególne znaczenie gdy się
zważy, że jest on w stanie udzielić informacji na te-
mat rozpowszechnionych ówcześnie i wyobrażanych
programów treściowych, religijnych, ich stosunku do
patronatu budowli i do samej architektury a także
do tego rodzaju treści i sposobu ich wyrażania w są-
siednich regionach Europy. Obok wyrażania treści
przedstawieniowych malarstwo tego okresu ma za
zadanie wzbogacić i rozszerzyć działanie środków
architektury. Środki działania malarstwa są przy tym
swobodniejsze od działania rzeźby, mogą rozwijać
się w znacznie szerszym zakresie i w sposób bardziej
pobudzający wyobraźnię od rzeźby.
Informacje jakich dostarcza malarstwo monumen-
talne posiadają tę zaletę, że dzieła te musiały być
wykonywane na miejscu, podobnie jak architektura;
często bezpośrednio po ukończeniu budowli, ozdabiano
ją malowidłami. Tym samym malarstwo ścienne jest
*) Praca była referowana na Sesji SHS w Poznaniu w
'dniu 13.X.1965 r.
Skróty: SKHS = „Sprawozdania Komisji Historii Sztuki w
Polsce”,
BHS = „Biuletyn Historii Sztuki”,
OZ = „Ochrona Zabytków”,
KUA = „Kwartalnik Urbanistyki i Architektury”.
1 J. STARZYŃSKI, M. WALICKI, Malarstwo monumen-
talne w Polsce średniowiecznej, Warszawa 1929.
2 T. DOBROWOLSKI, Malarstwo, [w:j Praca zbio-
rowa, Historia Sztuki Polskiej, Kraków 1962, t. I, s. 120—
126.
3 T .DOBROWOLSKI, J. DUTKIEWICZ, Najstarszy obraz
sztalugowy w Polsce, OZ III, 1950, s. 16—30.
4 D. RADOCSAY, A kózepkori Magyarorszag jalkópei,
Budiapest 1954, atakże — T. GEREVICH, Magyarorszag ro-
mdnkori emlekei, Budapest 1938.
związane ściśle z określonym środowiskiem, nawet
w wypadku gdy malarz był przybyszem, w odróżnie-
niu od malarstwa miniaturowego, którego zabytki w
Polsce są w przeważającej mierze dziełem importu,
a były przedmiotem wielokrotnej migracji. Nawet
jeśli istnieją przypuszczenia, że w okresie rozwiniętego
średniowiecza istniały w Polsce skryptoria klasztorne,
czy katedralne2 to niepodobna związać z nimi okreś-
lonych dzieł miniatorstwa, nie podobna też wyrobić
sobie zdania o jego rodzajach i poziomie.
W charakterystyce średniowiecznego malarstwa w
Polsce romańskiej przypada doniosła irola malarstwu
ściennemu tym bardziej, że dzieła malarstwa tabli-
cowego tego czasu nie zachowały się poza jedynym
fragmentem 3.
Luka jaka dotychczas istnieje w nauce polskiej
na skutek braku opracowania monograficznego ma-
larstwa ściennego jest tym dotkliwsza w zestawieniu
z nowymi opracowaniami tego tematu na sąsiadują-
cych z Polską od zachodu, południa i północy tere-
nach, zważywszy, że na wschód rozciąga się już ob-
szar odmiennego kręgu kulturalnego.
Z takich opracowań wymienić należy przede wszyst-
kim, D. Radocsay’a na Węgrzech, J. Masina w Cze-
chach i Morawach, W. Frodla i J. Garbera w Austrii,
Clemena i J. Bauma w Niemczech, J. Magnus-Peter-
sena w Danii i Rydbecka w Szwecji4. Publikacje te
poważnie rozszerzają zakres Wiadomości o rozwoju
J. MASIN, Romańska nastenna malba v Cechach a na
Morave, Praha 1954.
W. FRODL, Die romanische Wandmalerei in Kdrnten,
Klagenfurt 1942; — J. GERBER, Die romanische Wandge-
malde Tirols, Vienna 1928.
P. CLEMEN, Die romanischen Monumentalmalereien in
den Rheinlanden, Dusseldorf 1916; — J. BAUM, Die Malerei
und Plastik des Mittelalters, II Deutschland, Frankreich u.
Britanien, Wildipark—{Potsdam 1930.
J. MAGNUS-PETERSEN, Kerkriuelse og Ajbildninger of
Kalkmalerier i danske Kirker, Ccxpenhagen 1895, a następ-
nie talkże P. NORLUND, E. LIND, Danmarks romanske
Kalkmalerier, Copenhaigen 1944; — R. BROBY-JOHANSEN,
Den danske Billedbibel de middelalderlige Kalkmalerier i de
danske Kirker, Copenhagen 1944.
O. RYDBECK, Medeltida Kalkmalminger i skanes Kyrkor,
Lund 1904.
269
R
A W
JOZEF E. DUTKIEWICZ
ROMAŃSKIE MALOWIDŁA ŚCIENNE W POLSCE
Ogólna charakterystyka malowideł ściennych okresu
romanizmu w Polsce nie została dotychczas przepro-
wadzona. Od czasu pierwszej próby charakterystyki
polskiego malarstwa monumentalnego dokonanej przez
M. Walickiego i J. Starzyńskiego gdzie anonsowano
jedynie domniemane fragmenty malowideł romańskich,
stan posiadania w tym zakresie wzrósł niepomiernie
i może dzisiaj przedstawiać przedmiot zainteresowa-
nia naukowego.
Dla historii kultury polskiej wczesnych okresów,
przedmiot ten posiada szczególne znaczenie gdy się
zważy, że jest on w stanie udzielić informacji na te-
mat rozpowszechnionych ówcześnie i wyobrażanych
programów treściowych, religijnych, ich stosunku do
patronatu budowli i do samej architektury a także
do tego rodzaju treści i sposobu ich wyrażania w są-
siednich regionach Europy. Obok wyrażania treści
przedstawieniowych malarstwo tego okresu ma za
zadanie wzbogacić i rozszerzyć działanie środków
architektury. Środki działania malarstwa są przy tym
swobodniejsze od działania rzeźby, mogą rozwijać
się w znacznie szerszym zakresie i w sposób bardziej
pobudzający wyobraźnię od rzeźby.
Informacje jakich dostarcza malarstwo monumen-
talne posiadają tę zaletę, że dzieła te musiały być
wykonywane na miejscu, podobnie jak architektura;
często bezpośrednio po ukończeniu budowli, ozdabiano
ją malowidłami. Tym samym malarstwo ścienne jest
*) Praca była referowana na Sesji SHS w Poznaniu w
'dniu 13.X.1965 r.
Skróty: SKHS = „Sprawozdania Komisji Historii Sztuki w
Polsce”,
BHS = „Biuletyn Historii Sztuki”,
OZ = „Ochrona Zabytków”,
KUA = „Kwartalnik Urbanistyki i Architektury”.
1 J. STARZYŃSKI, M. WALICKI, Malarstwo monumen-
talne w Polsce średniowiecznej, Warszawa 1929.
2 T. DOBROWOLSKI, Malarstwo, [w:j Praca zbio-
rowa, Historia Sztuki Polskiej, Kraków 1962, t. I, s. 120—
126.
3 T .DOBROWOLSKI, J. DUTKIEWICZ, Najstarszy obraz
sztalugowy w Polsce, OZ III, 1950, s. 16—30.
4 D. RADOCSAY, A kózepkori Magyarorszag jalkópei,
Budiapest 1954, atakże — T. GEREVICH, Magyarorszag ro-
mdnkori emlekei, Budapest 1938.
związane ściśle z określonym środowiskiem, nawet
w wypadku gdy malarz był przybyszem, w odróżnie-
niu od malarstwa miniaturowego, którego zabytki w
Polsce są w przeważającej mierze dziełem importu,
a były przedmiotem wielokrotnej migracji. Nawet
jeśli istnieją przypuszczenia, że w okresie rozwiniętego
średniowiecza istniały w Polsce skryptoria klasztorne,
czy katedralne2 to niepodobna związać z nimi okreś-
lonych dzieł miniatorstwa, nie podobna też wyrobić
sobie zdania o jego rodzajach i poziomie.
W charakterystyce średniowiecznego malarstwa w
Polsce romańskiej przypada doniosła irola malarstwu
ściennemu tym bardziej, że dzieła malarstwa tabli-
cowego tego czasu nie zachowały się poza jedynym
fragmentem 3.
Luka jaka dotychczas istnieje w nauce polskiej
na skutek braku opracowania monograficznego ma-
larstwa ściennego jest tym dotkliwsza w zestawieniu
z nowymi opracowaniami tego tematu na sąsiadują-
cych z Polską od zachodu, południa i północy tere-
nach, zważywszy, że na wschód rozciąga się już ob-
szar odmiennego kręgu kulturalnego.
Z takich opracowań wymienić należy przede wszyst-
kim, D. Radocsay’a na Węgrzech, J. Masina w Cze-
chach i Morawach, W. Frodla i J. Garbera w Austrii,
Clemena i J. Bauma w Niemczech, J. Magnus-Peter-
sena w Danii i Rydbecka w Szwecji4. Publikacje te
poważnie rozszerzają zakres Wiadomości o rozwoju
J. MASIN, Romańska nastenna malba v Cechach a na
Morave, Praha 1954.
W. FRODL, Die romanische Wandmalerei in Kdrnten,
Klagenfurt 1942; — J. GERBER, Die romanische Wandge-
malde Tirols, Vienna 1928.
P. CLEMEN, Die romanischen Monumentalmalereien in
den Rheinlanden, Dusseldorf 1916; — J. BAUM, Die Malerei
und Plastik des Mittelalters, II Deutschland, Frankreich u.
Britanien, Wildipark—{Potsdam 1930.
J. MAGNUS-PETERSEN, Kerkriuelse og Ajbildninger of
Kalkmalerier i danske Kirker, Ccxpenhagen 1895, a następ-
nie talkże P. NORLUND, E. LIND, Danmarks romanske
Kalkmalerier, Copenhaigen 1944; — R. BROBY-JOHANSEN,
Den danske Billedbibel de middelalderlige Kalkmalerier i de
danske Kirker, Copenhagen 1944.
O. RYDBECK, Medeltida Kalkmalminger i skanes Kyrkor,
Lund 1904.
269