Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (28.1966)

KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI

mat znamy też z późniejszego — z
ok. połowy XIV w. — omawianego
już tympanonu w Pradze).
Na zakończenie ipragnę zwrócić
uwagę na fakt, że pewne schematy
ikonograficzne tympanonu wrocław-
skiego znajdują podobieństwo tylko
w kręgu artystycznym austro-czesko-
-bawarskim. Na tym obszarze naj-
wcześniej wystąpił omawiany sche-
mat Tronu Łaski z Chrystusem
ukrzyżowanym na Drzewie Życia
(np.: Wiirzburg, Praga, Bratysława,
Eichstadt, Partenkirchen, Hosinie,
wszystkie z ok. 1350 r.), przed któ-
rym klęczą fundatorzy (np.: Wiirz-
burg, Praga). Podobnie wzór krzyża
— Drzewa Życia o bocznych kona-
rach-ramionach podwójnie zagię-
tych, znanych w egzemplarzu wroc-
ławskich, notujemy bardzo spora-
dycznie od r. 1320 na terenie Austrii
i Polski (np.: miniatura kodeksu z r.
1320 w Bibliotece Uniwersyteckiej
w Graz — sygn. Cod. III—469, krzyż
z belki tęczowej w kościele św.
Wawrzyńca w Kempten w Karyntii
z r. 1380 i malowidło na skrzynce
relikwiarzowej z Malborka z r.

II. 9. Miniatura kodeksu (Cod. III —
204) z biblioteki klasztornej w St.
Florian.


1388). Model ten wywodzi się od
schematu Drzewa Życia o pojedyn-

czo zagiętych konarach, występują-
cego tylko w obrębie sztuki oma-
wianego regionu (szczególnie vide
przykłady na iluminacjach kodeksów
z biblioteki klasztornej w St. Florian
w Austrii). Również na tym obsza-
rze zachowuje się w przedstawie-
niach tzw. Krucyfiksu Mistycznego:
ukazanie zmarłego Chrystusa nie
zwisającego na naprężonych ramio-
nach o korpusie wykrzywionym w
skurczu agonalnym, lecz w postaci
Chrystusa pionowo naprężonego,, je-
dynie z głową opadłą (znane nam
także z tympanonu świętokrzyskie-
go). Wszystkie powyżej przedstawio-
ne przykłady grupują się głównie na
terenie austro-czeskim i w grani-
cach lat około połowy XIV w. One
więc określają bliższe środowisko
twórcze, które wywarło wpływ na
realizatora koncepcji ikonograficznej
tympanonu kościoła świętokrzyskie-
go. Należy zwrócić uwagę na fakt,
że krąg ten jest identyczny w swoim
zasięgu ze środowiskiem artystycz-
cznym, które zdeterminowało formę
architektoniczną rozbudowy kościoła
Sw. Krzyża, prowadzonej w latach
1330-1350.

HANNA DOMAŃSKA
XV-WIECZNE FORTYFIKACJE BASTEJOWE ZAMKU MALBORSKIEGO
(Streszczenie referatu wygłoszonego na zebraniu naukowym Oddziału Gdańskiego w dniu 28.V.1965 r.)

Cylindryczne baszty flankujące,
jako element fortyfikacji stałej,
znane były i stosowane zarówno w
starożytności jak i w średniowieczu.
W w. XV w związku z zastosowa-
niem broni palnej, a zwłaszcza ar-
tylerii, zaczęto ich modernizację
przez stopniowe obniżanie i wzmac-
nianie nasypem ziemnym. W końcu
przybrały one formę bastej i — nis-
kich, półokrągłych budowli, otwar-
tych od wewnątrz, ze stanowiskiem
ogniowym umieszczonym na wale
lub na specjalnej platformie. Rolę
przeszkody spełniał tu głęboki rów
i mur kurtynowy łączący pszczegól-
ne basteje.
Na terenie państwa krzyżackiego,
gdzie cylindryczne baszty flankujące
pojawiają się stosunkowo późno, bo
dopiero około połowy w. XIV (za-
mek w Swieciu), ewolucja ta za-
kończona została w pierwszej poło-
wie następnego stulecia przez budo-
wę fortyfikacji bastej owych zamku
malborskiego. Pomimo, że były to

jedne z najwcześniejszych tego typu
umocnień na tym terenie, nie docze-
kały się one do chwili obecnej
opracowania monograficznego. Wy-
jątek stanowią jedynie dwie prace
niemieckich konserwatorów zamku
malborskiego: C. SteinbrechFa (Das
Bauwesen der Komturei Marienburg
in den Jahren 1400—1420, Kónigs-
berg 1911) oraz B. Schmid’a (Die
Befestigungsanlagen der Marien-
burg. Sonderdruck aus den Alt-
preussischen Forschungen, Kónigs-
berg i. Pr. 1929).
Jedna z pierwszych wzmianek
źródłowych o twierdzy malborskiej
zamieszczona została w przywileju
lokacyjnym osady usługowej, wyda-
nym przez mistrza krajowego Kon-
rada von Trybrech w r. 1276. Zamek
wymieniony jest tam jako „castrum
sencte marienbruch”. W cztery lata
później sprowadzony tu został kon-
went, który dotychczas przebywał
w Zantyrze. Prace budowlane przy
najstarszej części zamku — dzisiej-

szego Zamku Wysokiego — wyko-
nano w latach 1275—1300. W tym
czasie wzniesiono, na piaszczystej
wysoczyźnie morenowej prawego
brzegu Nogatu, czteroskrzydłowy
dom konwentu otoczony murem
obronnym i fosą, oraz ufortyfikowa-
ne podzamcze.
W r. 1309 Wielki Mistrz Konrad
von Feuchtwangen przenosi swoją
siedzibę z Wenecji do Malborka,
który odtąd, aż do r. 1457,, był sto-
licą państwa krzyżackiego. Zmiana
dotychczasowej funkcji (do r. 1309
siedzibą konwentu) pociągnęła za
sobą rozbudowę już istniejących
obiektów. Do r. 1330 przeniesiono
dotychczasowe podzamcze bardziej
na północ, a na jego miejscu wznie-
siono trzyskrzydłowy zamek, w któ-
rego obręb wciągnięto część zabudo-
wy XIII-wiecznego podzamcza. Około
r. 1340 nowoutworzone człony ze-
społu warownego — dzisiejszy Za-
mek średni, Podzamcze i Przed-
zamcze — sprzężone zostały z syste-

385