Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (28.1966)

KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI


II. 5. Tympanon-epitafium Jana von
Steren i jego żony, ze szpitala trę-
dowatych w Wurzburgu.

towanych już uprzednio tympano-
nach-epitafiach w Wurzburgu i
Berchtesgaden. Tron Łaski znamy
też z tympanonu z fundatorami w
Pradze (nad furtą cmentarną koś-
cioła Matki Boskiej Śnieżnej). Przy-
kład z Lubinia (omawiany już tym-
panon portalu kaplicy zamkowej)
naprowadza nas na drogę, po krórej


II. 6. Tympanon furty cmentarnej
kościoła Matki Boskiej Śnieżnej
w Pradze.

postępowała ewolucja wyrazu ideo-
wego w schemacie ikonograficznym
Tronu Łaski, przechodzącym z ob-
razów ołtarzowych na tablice ko-
memoracyjne. W omawianym przy-
kładzie postać Chrystusa przedsta-
wiona jest jako Ecce Homo, czyli
w konwencji bliskiej obrazom de-
wocyjnym. Wydaje się, że tu tkwi
istotny sens interesującej nas prze-
miany. Metamorfoza ta głównie opie-
rała się na odmiennym stosunku do
Chrystusa. Sensem ideowym naj-
starszych przedstawień Tronu Łaski,
zdobiących przedmioty kultu litur-
gicznego była obecność „Całego
Boga” w Ofierze Eucharystycznej.
To dokumentował Tron Łaski o
układzie hieratycznym i zrównowa-
żonym we wszystkich elementach
przedstawienia. Później zaczyna się
silniej podkreślać postać Chrystusa
Ukrzyżowanego. Następuje to być
może z powodu znalezienia w sce-
nie Tronu Łaski nowego uzasadnie-
nia: istoty faktycznej ofiary Chrystu-
sa — ofiary spełnionej na krzyżu
dla zmazania Pierwszego Grzechu
i przewidzianej przez Boga Ojca,
także w niej uczestniczącego. Ten
nowy sens motywu ikonograficznego
powoduje, że Chrystus rozpięty jest
na krzyżu — Drzewie Życia (tzn.
drzewie Edenu — drzewie Adama)
albo jest zdjęty z krzyża i Bóg
Ojciec podtrzymuje go, podobnie
jak Matka Boska w scenie Piety
(tzw. Nasz Pan, niem. Not — Gottes,
fr. Pitie de Notre Seigneur). Tę
prefigurację obserwujemy też na
tympanonie wrocławskim. Chrystus
wisi tu na krzyżu — Drzewie Życia
i widać na nim wszystkie oznaki
przeżytych cierpień. Znamy też ten
schemat z innych przedstawień Tro-
nu Łaski w epitafiach. Można na-
wet powiedzieć, że właśnie w tej
postaci jest typowy. Około połowy
XIV w. znamy go na tympanonach-
-epitafiach: z Pragi, Bratysławy (?),,
Eichstadt (?). Natomiast model zna-
ny z tympanonu w Lubiniu pow-
tórzy się we współcześnie budowa-
nej kaplicy zamkowej w Brzegu, na
jej zwornikach sklepiennych. Są to
najwcześniejsze przedstawienia tego
typu (będące zapowiedzią modelu
ikonograficznego tzw. Nasz Pan).
Wskazywałoby to na fakt, że Śląsk
w połowie XIV w. samodzielnie
rozbudowywał motyw ikonograficz-
ny Trójcy Sw. Pomocnym argumen-
tem dla tego twierdzenia może być
przykład wyjątkowej w 1. połowie
XIV w. ikonografii Koronacji Matki
Boskiej przez Sw. Trójcę, występu-
jący na tympanonie portalu zach.
kościoła w Lwówku (podobny sche-


II. 7. Tympanon portalu kaplicy
zamkowej w Lubiniu.


II. 8. Epitafium nagrobne rodziny
Jana Warkocza von Nobschiz w
kościele w Starym Zamku. (Fot. W.
Godycki)

384