Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (28.1966)

PORTRETY TRUMIENNE W KLASZTORZE OO. DOMINIKANÓW W GIDLACH

sze jego powstanie wskazuje m.in. subtelniejsza kolo-
rystyka oraz strój sportretowanej bliski modzie
XVIII w.
Pod względem formalnym portrety gidelskie re-
prezentują poziom zdecydowanie drugorzędny. Prawie
we wszystkich przeważa linearyzm nad elementami
malarskimi, przy czym niektóre z blach zdradzają
jakby rękę jednego artysty-rzemieślnika. Najlepszym
artystycznie wydaj e się być portret nieokreślonej
damy, którego powstanie odnieśliśmy do w. XVIII.
Przy całej różnorodności ujęć poszczególnych po-
staci w portretach wspólna jest im dążność do wy-
dobycia cech indywidualnych modela, co jednak ze
względu na ograniczoność środków jakimi dysponował
artysta nie zawsze udało się osiągnąć w jednakowym
stopniu.
Będąc dalekim od przypisywania któregoś z por-
tretów — dzieł na ogół anonimowych — temu czy
innemu twórcy znanemu z nazwiska, trudno przy-
najmniej nie wskazać, że Gidle w XVII i XVIII w.
były ośrodkiem malarskiej twórczości dewocyjnej
o charakterze rzemieślniczo-ludowym9. Działali tu
różni artyści, niektórzy zatrzymywali się przelotnie,
inni jak np. zakonnicy związani byli na stałe z miejs-
cowym klasztorem, produkując sztychy i malowidła
na użytek konwentu i wiernych. Z artystów zakon-
ników działających w XVII w. znany jest brat Ambro-
ży Rożyński, który złożył śluby zakonne w Gidlach
w r. 1665 10 * i tam też mniej więcej w tym czasie
pracowałn. O malarzu gidelskim Janie Kotulsikim
z poł. XVI i pocz. XVII w. wspomina A. Zagaiowski12.
Jeśli zaś chodzi o artystów obcych środowisk, którzy
mogli się podjąć zleceń na portrety trumienne, to
trzeba by brać pod uwagę przede wszystkim malarzy
pracujących w Częstochowie, nastawionych na pro-
dukcję zaspakajającą na ogół przeciętne gusty maso-
wego odbiorcy. Obok tych byli również malarze
ambitniejsi przyjmujący zamówienia na ' prace dla
okolicznych kościołów i kaplic13. Twórczość ich nie
wykraczała jednak nigdy, jak się zdaje, poza prze-
ciętne możlwiości. Taki też mniej więcej poziom re-
prezentowali — sądząc z zachowanych zabytków —
twórcy wizerunków trumiennych z Gidel. Ponieważ
jednak wartość tego typu malarstwa nie wyraża się
wyłącznie w walorach artystycznych, albowiem jest
ono przejawem o wiele bardziej złożonej problematyki
polskiej kultury epoki sarmatyzmu, dlatego też swoje
znaczenie dla naki mają również zabytki gidelskie.
Winny one być więc otoczone właściwą opieką, by
stan ich zachowania, który już w tej chwili nastręcza
pewne obawy, nie uległ dalszemu pogorszeniu.

9 A. KUNCZYŃSKA-IKAOKA, Malarze ludowi z Gidel,
„Polska Sztuka Ludowa” XIX, 1965, nr 2, s. 79—100.
10 ADK; — W. SADOWSKI, Katalog ojców i braci za-
konu kaznodziejskiego, rkps., s. 46.
u Informację tę zawdzięczam o. Robertowi ŚWIĘTO-
CHOWSKIEMU. Brat Ambroży-malarz wymieniony jest
w księdze wydatków klasztoru gidelskiego w ciągu lat 1667-72
(ADK); przypuszczalnie chodzi tu o ROZYŃSKIEGO.
12 A. ZAGAIOWSKI, Skarb wielki woiewodztwa sieradz-
kiego na Roli gidelskiey znaleziony, każdemu potrzebujące-
mu wspomożenia otwarty..., Kraków 1724, ks. II, cz. 1, s, 3
oraz cz. 2, s. 12.


II. 7. Gidle, klasztor OO. Dominikanów, Portret
trumienny damy A.B.Z.Ż. (Fot. S. Krakowiak)


U. 8. Gidle, klasztor OO. Dominikanów, Portret
trumienny damy A.Z.R.W.K. (Fot. S. Krakowiak)

13 A. JAŚKIEWICZ, Materiały do historii cechowego rze-
miosła artystycznego XVIII i pierwszej połowy XIX w. w
Nowej Częstochowie, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościel-
ne” t. VI, 1963, s, 241.

353