DOI Artikel:
Miscellanea
DOI Artikel:Ratkowska, Paulina: Kwatera Nawiedzenia z Sienna
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.47895#0153
PAULINA RATKOWSKA
KWATERA NAWIEDZENIA Z SIENNA
Elżbiecie
Kwatera „Nawiedzenia” z fragmentarycznie zacho-
wanego ołtarza z Sienna 1 cieszyła się szczególną sym-
patią Profesora Walickiego. Sprawiła to głowa Ma-
donny blado rysująca się na wyspie wytłaczanego
gruntu ponad nagą zwęgloną deską podobrazia. (Jak
wiadomo, ołtarz ucierpiał bardzo w pożarze kościoła
podczas I Wojny Światowej, tracąc rzeźbioną część
środkową i co najmniej jedną kwaterę, znane ze
wzmianki w Słowniku Geograficznym2.) Kruchego,
momentalnego wdzięku głowy sienneńskiej nie prze-
słoniły nigdy różnorodne walory wielkich zespołów
ołtarzowych, którym poświęcone były rozważania
Profesora. Inne jeszcze, bardziej specjalistyczne zain-
teresowania budziły pentimenta i rysunek kompozycji
„Zaśnięcia” na rewersie kwatery. Do obrazu sienneń-
skiego powracał myślami kilkakrotnie3, a przekona-
nie o jego wyjątkowości przekazał starszemu zwłasz-
cza pokoleniu swoich uczniów4. Próbując wyjaśnić za-
gadkę tego tak rzadkiego w malarstwie polskim splo-
tu subtelności, słodyczy i melancholii nie wahał się
przed odwołaniem się do wzorów zachodnioeuropej-
skich i w dziele samego Mistrza z Flemalle szukał
źródła inspiracji formalnych polskiego artysty. W La
peinture d’autels et de retables5 i w Malarstwie poL-
skim XV w. pisał o „Nawiedzeniu” najobszerniej6:
„[...] zachowana we fragmencie scena Nawiedzenia po-
siada w rysunku głowy Madonny zupełnie odrębne
elementy, które każą wprowadzić to malowidło w sfe-
rę oddziaływania flamizmu. Poucza o tym zestawienie
z głową Madonny Mistrza z Flemalle (Philadelphia,
coli. Johnson). Wzajemny stosunek obu tych obrazów
ogranicza się do dość ścisłej zależności rysunkowego
duktu, co da się wytłumaczyć znajomością pośrednią
lub bezpośrednią samego obrazu w nas, prawdopodob-
nie rysunkowych notat przywiezionych z podróży za-
granicznej”.
Uwagi poniższe, które stanowią swoisty komen-
tarz tej wypowiedzi, pisane są zbyt późno. Miały być
przede wszystkim niespodzianką dla Profesora, przed-
miotem dyskusji z Nim na seminarium. Odłożone zo-
stały na później, bo wtedy myślało się tylko, jak longa
est ars.
Zbieżności rysunku głowy Marii z głową Wsta-
wienniczki Mistrza z Flemalle7 są istotne bliskie.
Dotyczą jednak przede wszystkim ogólnej koncepcji
delikatnego pochylonego oblicza obudowanego mięsi-
stą łamiącą się masą draperii welonu o zewnętrznym
konturze kilku boków regularnego wielokąta. Brak
natomiast w obrazie filadelfijskim dwu charaktery-
stycznych szczegółów nadających wizerunkowi Marii
1 Warszawa, Muzeum Narodowe, nr inw. śr. 45.
2 Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych
krajów słowiańskich, vol. X, 1899, s. v.
3 M. WALICKI, Polska Sztuka Gotycka, Warszawa 1935,
Nr 135-139; — tenże, La peinture d’autels et de retables
en Pologne au temps des Jagiellons, Paris 1937, p. 7, pl. VIII;
- tenże, Malarstwo polskie XV w., Warszawa 1938, s. 38—39,
70, 71, 79, 138, 140, pl. 14; — tenże, Katalog polskiej sztuki
cechowej XIV—XVI w. Rzeźba i malarstwo. Muzeum Naro-
dowe w Warszawie, Warszawa 1938, Nr 25—29; — tenże, Ma-
larstwo polskie. Gotyk—Renesans—Wczesny Manieryzm, War-
szawa 1961, Nr 43—44, s. 304. Por. także tegoż. Sprawa
inwentaryzacji zabytków w dobie Królestwa Kongresowego,
Warszawa 1931, s. 194, oraz tegoż, Stilstufen der gotischen
Tafelmalerei, Warszawa 1933, s. 22—23, tabl. X, 1.
4 T. DOBRZENIECKI [w;] Sztuka Sakralna w Polsce, t. II,
Malarstwo, Warszawa 1958, il. 61, s. 340: „Głowa Marii Panny
jest fragmentem sceny Nawiedzenia, należącej do ołtarza,
z którego dochowało się tylko pięć kwater. Wyróżniającym
się szczegółem tych malowideł jest oblicze Marii, w którym
artysta średniowieczny usiłował wyrazić ideał uduchowio-
nego piękna kobiecego Matki Boskiej”. Rewers kwatery
wzmiankowany był przez B. DĄBÓWNĘ, Warsztat malarza
cechowego w Polsce, [w:] Studia Renesansowe t. IV, 1962,
s. 344.
5 WALICKI, La peinture d’autels..., jw., p. 7.
« Tenże, Malarstwo polskie XV w., jw., s. 71.
7 Obecnie w Museum of Art w Filadelfii, por. M. FRIED-
LANDER, Altniederldndische Malerei, vol. II, Berlin 1924.
nr 56, pl. XLVIII; — ostatnio repf. w artykule O. PACHTA,
The Auignon Diptych and Its Eastern Ancestry, [w:] De Ar-
tibus Opuscula XL Essays in Honor of Erwin Panofsky,
New York 1961, vol. II, p. 402 sq., fig. 5 (o nieorganiczności
połączenia przedstawień Chrystusa i Marii w tym obrazie—
s. 404).
145
KWATERA NAWIEDZENIA Z SIENNA
Elżbiecie
Kwatera „Nawiedzenia” z fragmentarycznie zacho-
wanego ołtarza z Sienna 1 cieszyła się szczególną sym-
patią Profesora Walickiego. Sprawiła to głowa Ma-
donny blado rysująca się na wyspie wytłaczanego
gruntu ponad nagą zwęgloną deską podobrazia. (Jak
wiadomo, ołtarz ucierpiał bardzo w pożarze kościoła
podczas I Wojny Światowej, tracąc rzeźbioną część
środkową i co najmniej jedną kwaterę, znane ze
wzmianki w Słowniku Geograficznym2.) Kruchego,
momentalnego wdzięku głowy sienneńskiej nie prze-
słoniły nigdy różnorodne walory wielkich zespołów
ołtarzowych, którym poświęcone były rozważania
Profesora. Inne jeszcze, bardziej specjalistyczne zain-
teresowania budziły pentimenta i rysunek kompozycji
„Zaśnięcia” na rewersie kwatery. Do obrazu sienneń-
skiego powracał myślami kilkakrotnie3, a przekona-
nie o jego wyjątkowości przekazał starszemu zwłasz-
cza pokoleniu swoich uczniów4. Próbując wyjaśnić za-
gadkę tego tak rzadkiego w malarstwie polskim splo-
tu subtelności, słodyczy i melancholii nie wahał się
przed odwołaniem się do wzorów zachodnioeuropej-
skich i w dziele samego Mistrza z Flemalle szukał
źródła inspiracji formalnych polskiego artysty. W La
peinture d’autels et de retables5 i w Malarstwie poL-
skim XV w. pisał o „Nawiedzeniu” najobszerniej6:
„[...] zachowana we fragmencie scena Nawiedzenia po-
siada w rysunku głowy Madonny zupełnie odrębne
elementy, które każą wprowadzić to malowidło w sfe-
rę oddziaływania flamizmu. Poucza o tym zestawienie
z głową Madonny Mistrza z Flemalle (Philadelphia,
coli. Johnson). Wzajemny stosunek obu tych obrazów
ogranicza się do dość ścisłej zależności rysunkowego
duktu, co da się wytłumaczyć znajomością pośrednią
lub bezpośrednią samego obrazu w nas, prawdopodob-
nie rysunkowych notat przywiezionych z podróży za-
granicznej”.
Uwagi poniższe, które stanowią swoisty komen-
tarz tej wypowiedzi, pisane są zbyt późno. Miały być
przede wszystkim niespodzianką dla Profesora, przed-
miotem dyskusji z Nim na seminarium. Odłożone zo-
stały na później, bo wtedy myślało się tylko, jak longa
est ars.
Zbieżności rysunku głowy Marii z głową Wsta-
wienniczki Mistrza z Flemalle7 są istotne bliskie.
Dotyczą jednak przede wszystkim ogólnej koncepcji
delikatnego pochylonego oblicza obudowanego mięsi-
stą łamiącą się masą draperii welonu o zewnętrznym
konturze kilku boków regularnego wielokąta. Brak
natomiast w obrazie filadelfijskim dwu charaktery-
stycznych szczegółów nadających wizerunkowi Marii
1 Warszawa, Muzeum Narodowe, nr inw. śr. 45.
2 Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych
krajów słowiańskich, vol. X, 1899, s. v.
3 M. WALICKI, Polska Sztuka Gotycka, Warszawa 1935,
Nr 135-139; — tenże, La peinture d’autels et de retables
en Pologne au temps des Jagiellons, Paris 1937, p. 7, pl. VIII;
- tenże, Malarstwo polskie XV w., Warszawa 1938, s. 38—39,
70, 71, 79, 138, 140, pl. 14; — tenże, Katalog polskiej sztuki
cechowej XIV—XVI w. Rzeźba i malarstwo. Muzeum Naro-
dowe w Warszawie, Warszawa 1938, Nr 25—29; — tenże, Ma-
larstwo polskie. Gotyk—Renesans—Wczesny Manieryzm, War-
szawa 1961, Nr 43—44, s. 304. Por. także tegoż. Sprawa
inwentaryzacji zabytków w dobie Królestwa Kongresowego,
Warszawa 1931, s. 194, oraz tegoż, Stilstufen der gotischen
Tafelmalerei, Warszawa 1933, s. 22—23, tabl. X, 1.
4 T. DOBRZENIECKI [w;] Sztuka Sakralna w Polsce, t. II,
Malarstwo, Warszawa 1958, il. 61, s. 340: „Głowa Marii Panny
jest fragmentem sceny Nawiedzenia, należącej do ołtarza,
z którego dochowało się tylko pięć kwater. Wyróżniającym
się szczegółem tych malowideł jest oblicze Marii, w którym
artysta średniowieczny usiłował wyrazić ideał uduchowio-
nego piękna kobiecego Matki Boskiej”. Rewers kwatery
wzmiankowany był przez B. DĄBÓWNĘ, Warsztat malarza
cechowego w Polsce, [w:] Studia Renesansowe t. IV, 1962,
s. 344.
5 WALICKI, La peinture d’autels..., jw., p. 7.
« Tenże, Malarstwo polskie XV w., jw., s. 71.
7 Obecnie w Museum of Art w Filadelfii, por. M. FRIED-
LANDER, Altniederldndische Malerei, vol. II, Berlin 1924.
nr 56, pl. XLVIII; — ostatnio repf. w artykule O. PACHTA,
The Auignon Diptych and Its Eastern Ancestry, [w:] De Ar-
tibus Opuscula XL Essays in Honor of Erwin Panofsky,
New York 1961, vol. II, p. 402 sq., fig. 5 (o nieorganiczności
połączenia przedstawień Chrystusa i Marii w tym obrazie—
s. 404).
145