DOI Artikel:
Miscellanea
DOI Artikel:Kwiatkowski, Marek: Stara Kordegarda, Trebhauz, widoki amfiteatru: ze studiów nad Łazienkami Warszawskimi
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.47895#0179
MAREK KWIATKOWSKI
STARA KORDEGARDA, TREBHAUZ, WIDOKI AMFITEATRU*
(ZE STUDIÓW NAD ŁAZIENKAMI WARSZAWSKIMI)
I
Jedną z najbardziej oryginalnych budowli Łazienek
w czasach Stanisława Augusta była Stara Kordegarda
usytuowana w pobliżu pałacu pomiędzy obecną Nową
Kordegardą a mostkiem południowo-zachodnim. Ze
względu na jej osobliwy kształt: piramidy, nazywano
ją „le corps de gardę piramidal”Ł Istniały niesłuszne
przypuszczenia, że była budowlą drewnianą, podobnie
jak stojący obok Mały Teatr 2. Nie zachowały się żad-
ne projekty architektoniczne dotyczące tej budowli,
a widoki jej odnotowane w gwaszach F. A. Lohr-
manna z lat 1780—84 nie odznaczały się dokładno-
ścią 3. Dopiero opublikowana przed kilku laty nie
znana dotąd akwarela Z. Vogla z roku 1796 przed-
stawiła ów obiekt z większą precyzją4 (il. 1). Przekaz
ten, a także istniejące opisy pozwalają w chwili obec-
nej odtworzyć wygląd Kordegardy. Była więc budowlą
murowaną założoną na planie kwadratu, z otworami
wejściowymi od północy i południa oraz okiennymi
od zachodu i wschodu. Każdy otwór zwieńczony był
trójkątnym frontonem. Powierzchnie zwężających się
do góry ścian piramidy okryte były na zewnątrz dar-
niną. We wnętrzu znajdowała się izba o ceglanej po-
sadzce 5.
Wzmianki o istnieniu budynku pochodzą z r. 1777 ®.
Jedna z nich dotyczy już reperacji Kordegardy. Po-
zwala to sądzić, że budowla powstała wcześniej, w la-
tach ok. 1775—76. W późniejszym okresie dokonano
podziału izby na dwa pomieszczenia i wstawiono tam
piecyk, o czym M. Bacciarelli donosił królowi w liście
z r. 1784 7.
W r. 1788, kiedy wzniesiono nową kordegardę przy
Małym Teatrze, budynek piramidalny przeznaczono
na składzik8. W r. 1795 zmagazynowano tu rzeźby.
Data rozbiórki budowli nie jest znana. Można się do-
myślać, że nastąpiła w końcu XVIII lub na początku
XIX w.
Dysponując obrazem budowli można by pokusić
się o próbę ustalenia autorstwa. Architektura budyn-
ku najbliższa jest projektom wodozbiorów sporzą-
dzonych przez J. Ch. Kamsetzera, przechowywanych
w Gabinecie Rycin Bibl. Uniw. Warszawskiego9
(il. 2, 3). W jednym i drugim wypadku forma pira-
midy występuje z włączonymi w jej powierzchnie
ścienne elementami trójkątnych frontonów, które
w kordegardzie zwieńczają otwory, a w projektach
wodozbiorów umieszczone są nad tablicami. Podobień-
stwo kompozycji i opracowania detalu pozwala przeto
za autora kordegardy z dużym prawdopodobieństwem
uznać Kamsetzera.
Wznosząc Biały Dom i Pałac Myślewicki król pra-
gnął zapewne ozdobić ogród budowlą o charakterze
pomnikowym. Cel ten spełniały zazwyczaj wodo-
zbiory. Ponieważ wraz z zamieszkaniem króla w Ła-
zience ulokowanie w pobliżu straży pałacowej stało
* Artykuł był referowany w 1963 r. na seminarium hist.
sztuki nowożytnej Uniw. Warsz. prowadzonym przez prof.
dra S. Lorentza.
i Por. W. TATARKIEWICZ, Łazienki Warszawskie, War-
szawa 1968, s. 111.
2 B. KRÓL-KACZOROWSKA, Łazienkowski teatr w Po-
marańczami, Warszawa 1961, s. 22; — TATARKIEWICZ, jw.
3 Publ. TATARKIEWICZ, jw., il. 39, 40.
•1 Publ. E. K. KAMIENIECKA JA, Akwareli Zygmunta Vo-
gla, Zapadoewropejskoje iskusstwo, Gosudarstwiennyj Ermi-
taż, II, Leningrad 1961, s. 367, il. 4.
5 AGAD, Arch. ks. Poniatowskiego A/146, Inwentarz Ła-
zienek J. Król. Mści z Przyległościami 1795.
6 AGAD, Zb. Popielów 231, Rapport General... 1777, s. 21,
„Au Corps de Gardę des Bains, Maęons — 70”.
7 AGAD, Zb. Popielów 368, s. 38, „Au Corps de Gardę
on y place le fourneau et les separations necessaires”.
8 Por. M. KWIATKOWSKI, Pierwszy teatr w Łazienkach,
„Pam. Teatr.” XV, 1966, z. 1—4, s. 69.
9 Gab. Ryc. BUW, Zb. Król. T. 190 nr 94, 92; w Kata-
logu rysunków z Gabinetu Rycin Biblioteki Uniwersytetu
Warszawskiego. Varsaviana, cz. I, Warszawa 1967, wymie-
nione pod poz. 752 (il. 49) i 750. W powyższym katalogu
autorstwo określone: „J. Kubicki?, J. Ch. Kamtsetzer?”
i datowane na ok. 1780; — N. BATOWSKA, Jan Chrystian
Kamsetzer... Praca doktorska na Uniw. Warsz. 1960, rozdz.
VII, s. 91, rkps Arch. PAN, projekty te wiąże z Kamsetze-
rem.
171
STARA KORDEGARDA, TREBHAUZ, WIDOKI AMFITEATRU*
(ZE STUDIÓW NAD ŁAZIENKAMI WARSZAWSKIMI)
I
Jedną z najbardziej oryginalnych budowli Łazienek
w czasach Stanisława Augusta była Stara Kordegarda
usytuowana w pobliżu pałacu pomiędzy obecną Nową
Kordegardą a mostkiem południowo-zachodnim. Ze
względu na jej osobliwy kształt: piramidy, nazywano
ją „le corps de gardę piramidal”Ł Istniały niesłuszne
przypuszczenia, że była budowlą drewnianą, podobnie
jak stojący obok Mały Teatr 2. Nie zachowały się żad-
ne projekty architektoniczne dotyczące tej budowli,
a widoki jej odnotowane w gwaszach F. A. Lohr-
manna z lat 1780—84 nie odznaczały się dokładno-
ścią 3. Dopiero opublikowana przed kilku laty nie
znana dotąd akwarela Z. Vogla z roku 1796 przed-
stawiła ów obiekt z większą precyzją4 (il. 1). Przekaz
ten, a także istniejące opisy pozwalają w chwili obec-
nej odtworzyć wygląd Kordegardy. Była więc budowlą
murowaną założoną na planie kwadratu, z otworami
wejściowymi od północy i południa oraz okiennymi
od zachodu i wschodu. Każdy otwór zwieńczony był
trójkątnym frontonem. Powierzchnie zwężających się
do góry ścian piramidy okryte były na zewnątrz dar-
niną. We wnętrzu znajdowała się izba o ceglanej po-
sadzce 5.
Wzmianki o istnieniu budynku pochodzą z r. 1777 ®.
Jedna z nich dotyczy już reperacji Kordegardy. Po-
zwala to sądzić, że budowla powstała wcześniej, w la-
tach ok. 1775—76. W późniejszym okresie dokonano
podziału izby na dwa pomieszczenia i wstawiono tam
piecyk, o czym M. Bacciarelli donosił królowi w liście
z r. 1784 7.
W r. 1788, kiedy wzniesiono nową kordegardę przy
Małym Teatrze, budynek piramidalny przeznaczono
na składzik8. W r. 1795 zmagazynowano tu rzeźby.
Data rozbiórki budowli nie jest znana. Można się do-
myślać, że nastąpiła w końcu XVIII lub na początku
XIX w.
Dysponując obrazem budowli można by pokusić
się o próbę ustalenia autorstwa. Architektura budyn-
ku najbliższa jest projektom wodozbiorów sporzą-
dzonych przez J. Ch. Kamsetzera, przechowywanych
w Gabinecie Rycin Bibl. Uniw. Warszawskiego9
(il. 2, 3). W jednym i drugim wypadku forma pira-
midy występuje z włączonymi w jej powierzchnie
ścienne elementami trójkątnych frontonów, które
w kordegardzie zwieńczają otwory, a w projektach
wodozbiorów umieszczone są nad tablicami. Podobień-
stwo kompozycji i opracowania detalu pozwala przeto
za autora kordegardy z dużym prawdopodobieństwem
uznać Kamsetzera.
Wznosząc Biały Dom i Pałac Myślewicki król pra-
gnął zapewne ozdobić ogród budowlą o charakterze
pomnikowym. Cel ten spełniały zazwyczaj wodo-
zbiory. Ponieważ wraz z zamieszkaniem króla w Ła-
zience ulokowanie w pobliżu straży pałacowej stało
* Artykuł był referowany w 1963 r. na seminarium hist.
sztuki nowożytnej Uniw. Warsz. prowadzonym przez prof.
dra S. Lorentza.
i Por. W. TATARKIEWICZ, Łazienki Warszawskie, War-
szawa 1968, s. 111.
2 B. KRÓL-KACZOROWSKA, Łazienkowski teatr w Po-
marańczami, Warszawa 1961, s. 22; — TATARKIEWICZ, jw.
3 Publ. TATARKIEWICZ, jw., il. 39, 40.
•1 Publ. E. K. KAMIENIECKA JA, Akwareli Zygmunta Vo-
gla, Zapadoewropejskoje iskusstwo, Gosudarstwiennyj Ermi-
taż, II, Leningrad 1961, s. 367, il. 4.
5 AGAD, Arch. ks. Poniatowskiego A/146, Inwentarz Ła-
zienek J. Król. Mści z Przyległościami 1795.
6 AGAD, Zb. Popielów 231, Rapport General... 1777, s. 21,
„Au Corps de Gardę des Bains, Maęons — 70”.
7 AGAD, Zb. Popielów 368, s. 38, „Au Corps de Gardę
on y place le fourneau et les separations necessaires”.
8 Por. M. KWIATKOWSKI, Pierwszy teatr w Łazienkach,
„Pam. Teatr.” XV, 1966, z. 1—4, s. 69.
9 Gab. Ryc. BUW, Zb. Król. T. 190 nr 94, 92; w Kata-
logu rysunków z Gabinetu Rycin Biblioteki Uniwersytetu
Warszawskiego. Varsaviana, cz. I, Warszawa 1967, wymie-
nione pod poz. 752 (il. 49) i 750. W powyższym katalogu
autorstwo określone: „J. Kubicki?, J. Ch. Kamtsetzer?”
i datowane na ok. 1780; — N. BATOWSKA, Jan Chrystian
Kamsetzer... Praca doktorska na Uniw. Warsz. 1960, rozdz.
VII, s. 91, rkps Arch. PAN, projekty te wiąże z Kamsetze-
rem.
171