Citation link:
https://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/bhs1987/0046
JANINA KALINOWSKA
II. 7. Synaj, mozaika na ścianie tęczowej, aniołowie. Repr. wg Forsyth, Weitzmann.
ścian jej nawy głównej, gdzie wyobrażono wielki temat
Concordia Veteris et Novi Testament? w rzymskim typie ikono-
graficznym, ukazującym nie tylko sceny, lecz również — wy-
odrębnione— postaci przedstawicieli obu Testamentów. Nieco
więcej tematów przetrwało w biskupiej, ariańskiej bazylice
Salwatora (S. Apollinare Nuovo) w Rawennie (z ok. r. 500—
505 ?), w której jednak nie zachowała się scena Przemienienia,
jeśli — • zgodnie z wezwaniem -— była tam pierwotnie wyobra-
żona w apsydzie. Przetrwały natomiast na murach nawy głów-
nej tematy Primus i Secundus Adventus oraz niepełny temat
Concordii w rzymskim typie ikonograficznym (brak tam scen
starotostamentowych, usuniętych zapewne wraz z murem
sponad kolumnady w XVI w.). W Classis, w bazylice św.
Apolinarego (gdzie wyobrażono w dolnej partii apsydy aż
pięciu biskupów tego regionu, mogła zatem pierwotnie nosić
wezwanie Salwatora) powiązano w dekoracji tematy : Secundus
Adventus (krzyż), Przemienienia i Intercesji, eksponując
przede wszystkim idee eschatologiczne. W dekoracji katedry
w Parenzo (Ptuj) pod pierwotnym wezwaniem Salwatora
i Matki Bożej ( ?)26 wyróżnić należy trzy zasadnicze tematy:
Primus Adventus w apsydzie (wyobrażenie na podłuczu Ba-
ranka na tle gwiazd wprowadza motyw eschatologiczny),
Przemienienie i Secundus Adientus w szczytach obu fasad:
wschodniej i zachodniej (ich dość niezwykłe usytuowanie
tłumaczyć zapewne należy przeniesieniem obu tych przed-
stawień ze zburzonego kościoła „rodziny Iratedralnej" pod
wezwaniem Salwatora (?) do nowej bazyliki, wzniesionej przez
biskupa Eufrazjusza w latach 530—550. W katedrze w Nea-
polu, dedykowanej Soterowi-Salwatorowi, fundacji Konstan-
tyna z ok. roku 325 powtórzono — może w VI w. — dekorację
poprzednią (zniszczoną pożarem), obrazując temat Przemie-
nienia w apsydzie i ■— przypuszczalnie — Powtórnego Przyjś-
cia na tęczy (Hołd dwudziestu czterech Starców)27. Z kolei
w akwizgrańskiej kaplicy pałacowej, poświęconej na początku
w. IX Salwatorowi, widnieje w kopulo (zrekonstruowany
w XIX w. z pewnymi zmianami) apokaliptyczny temat Po-
wtórnego Przyjścia w znanym z Neapolu typie ikonograficz-
nym. Poniżej — jak sugerują wezwania ołtarzy oraz wielki
kult Salwatora, Matki Bożej -— - Mariae Aquensis (i św. Jana
Chrzcieicla)-mogly być wyobrażone ich postaci w tematach:
Przemienienia i Pierwszego Przyjścia w sąsiedztwie ołtarzy
Salwatora i Matki Bożej28. Także katedra w Narbonne, no-
sząca wezwanie Salwatora, zachowała długo swój „związek"
z Przemienieniem29. Jeszcze bowiem na początku XVI w.
zamówiono u Rafaela wielki obraz do głównego ołtarza uka-
zujący teofanię na Taborze (dziś w Muzeum Watykańskim).
Podobnie w Kremsmunster, w ołtarzu głównym opackiego
kościoła, dedykowanego w r. 777 Salwatorowi (dziś nosi tytuł
Przemienienia)30, widnieje wielka scena Przemienienia (jej
ostatnie, kolejne przedstawienie pochodzi z epoki baroku).
Przypomnieć również należy, iż wzgórze, na którym stanęła
w IV w. (?) biskupia bazylika starożytnego Barcino (Barce-
lony), nosi do dziś imię Taboru. Wolno zatom wnioskować,
że kościół dedykowany był Przemienionemu Salwatorowi31.
Scenę Przemienienia wyobrażono również — na początku
wieku IX:w dwóch rzymskich sanktuariach: w mauzoleum
40
II. 7. Synaj, mozaika na ścianie tęczowej, aniołowie. Repr. wg Forsyth, Weitzmann.
ścian jej nawy głównej, gdzie wyobrażono wielki temat
Concordia Veteris et Novi Testament? w rzymskim typie ikono-
graficznym, ukazującym nie tylko sceny, lecz również — wy-
odrębnione— postaci przedstawicieli obu Testamentów. Nieco
więcej tematów przetrwało w biskupiej, ariańskiej bazylice
Salwatora (S. Apollinare Nuovo) w Rawennie (z ok. r. 500—
505 ?), w której jednak nie zachowała się scena Przemienienia,
jeśli — • zgodnie z wezwaniem -— była tam pierwotnie wyobra-
żona w apsydzie. Przetrwały natomiast na murach nawy głów-
nej tematy Primus i Secundus Adventus oraz niepełny temat
Concordii w rzymskim typie ikonograficznym (brak tam scen
starotostamentowych, usuniętych zapewne wraz z murem
sponad kolumnady w XVI w.). W Classis, w bazylice św.
Apolinarego (gdzie wyobrażono w dolnej partii apsydy aż
pięciu biskupów tego regionu, mogła zatem pierwotnie nosić
wezwanie Salwatora) powiązano w dekoracji tematy : Secundus
Adventus (krzyż), Przemienienia i Intercesji, eksponując
przede wszystkim idee eschatologiczne. W dekoracji katedry
w Parenzo (Ptuj) pod pierwotnym wezwaniem Salwatora
i Matki Bożej ( ?)26 wyróżnić należy trzy zasadnicze tematy:
Primus Adventus w apsydzie (wyobrażenie na podłuczu Ba-
ranka na tle gwiazd wprowadza motyw eschatologiczny),
Przemienienie i Secundus Adientus w szczytach obu fasad:
wschodniej i zachodniej (ich dość niezwykłe usytuowanie
tłumaczyć zapewne należy przeniesieniem obu tych przed-
stawień ze zburzonego kościoła „rodziny Iratedralnej" pod
wezwaniem Salwatora (?) do nowej bazyliki, wzniesionej przez
biskupa Eufrazjusza w latach 530—550. W katedrze w Nea-
polu, dedykowanej Soterowi-Salwatorowi, fundacji Konstan-
tyna z ok. roku 325 powtórzono — może w VI w. — dekorację
poprzednią (zniszczoną pożarem), obrazując temat Przemie-
nienia w apsydzie i ■— przypuszczalnie — Powtórnego Przyjś-
cia na tęczy (Hołd dwudziestu czterech Starców)27. Z kolei
w akwizgrańskiej kaplicy pałacowej, poświęconej na początku
w. IX Salwatorowi, widnieje w kopulo (zrekonstruowany
w XIX w. z pewnymi zmianami) apokaliptyczny temat Po-
wtórnego Przyjścia w znanym z Neapolu typie ikonograficz-
nym. Poniżej — jak sugerują wezwania ołtarzy oraz wielki
kult Salwatora, Matki Bożej -— - Mariae Aquensis (i św. Jana
Chrzcieicla)-mogly być wyobrażone ich postaci w tematach:
Przemienienia i Pierwszego Przyjścia w sąsiedztwie ołtarzy
Salwatora i Matki Bożej28. Także katedra w Narbonne, no-
sząca wezwanie Salwatora, zachowała długo swój „związek"
z Przemienieniem29. Jeszcze bowiem na początku XVI w.
zamówiono u Rafaela wielki obraz do głównego ołtarza uka-
zujący teofanię na Taborze (dziś w Muzeum Watykańskim).
Podobnie w Kremsmunster, w ołtarzu głównym opackiego
kościoła, dedykowanego w r. 777 Salwatorowi (dziś nosi tytuł
Przemienienia)30, widnieje wielka scena Przemienienia (jej
ostatnie, kolejne przedstawienie pochodzi z epoki baroku).
Przypomnieć również należy, iż wzgórze, na którym stanęła
w IV w. (?) biskupia bazylika starożytnego Barcino (Barce-
lony), nosi do dziś imię Taboru. Wolno zatom wnioskować,
że kościół dedykowany był Przemienionemu Salwatorowi31.
Scenę Przemienienia wyobrażono również — na początku
wieku IX:w dwóch rzymskich sanktuariach: w mauzoleum
40