Citation link:
https://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/bhs1987/0098
TADEUSZ JURKOWLANIEC
11. 7. Pokłon Trzech Króli, płaskorzeźba w Stonyhurst College. Fot: By courtesy oj Reed. Michael 0'Halloran.
Sceny te są pochodnymi nieznanego pierwowzoru (pierwo-
wzorów ?), atrakcyjnego zapewne ze względu na zawarte
w nim treści ideowe lub inne szczególnie ważne, przypisywane
mu znaczenia. Niewątpliwie w popularyzacji tych przed-
stawień istotną rolę odgrywały warsztatowe wzory rysunkowe,
czego dowodzą „odwrócone" kompozycje w Reading (il. 13)
i w Królewcu (il. 8)17. Nie sposób jednak stwierdzić czy tym
„pierwszym dziełem" była scena rzeźbiona, czy też malowana.
A może rolę pierwowzoru — co sugerowano już wcześniej —
spełniał spektakl teatralny ?18 Trudno także rozstrzygnąć,
czy nie mamy do czynienia z kilkoma niezależnymi wariantami
ikonograficznymi jednego tematu.
Na wymienionych płaskorzeźbach ukazano swoiste zespo-
lenie trzech wydarzeń z dzieciństwa Chrystusa: Bożego Na-
rodzenia, epizodu z położnymi oraz adoracji magów. Pomysł
łączenia w jednej kompozycji kilku etapów wczesnego okresu
życia Jezusa zrodził się w VI stuleciu w Palestynie19. Tam też,
współcześnie, powstał typ przedstawienia Bożego Narodzenia
z Marią w pozycji leżącej. Wyobrażenia adoracji magów
z Marią w połogu, były powszechne w sztuce bizantyńskiej.
We Włoszech przetrwały one do XIII w., lecz na innych
obszarach Zachodu pojawiały się sporadycznie20. Dopiero
w sztuce 2 poł. XIV w. ten typ ikonograficzny Pokłonu
Trzech Króli zyskał pewne powodzenie. Różne jego warianty
znalazły się m.in. na tympanonach w Esslingen, Masevaux
i w Thann21, na kwaterze skrzydła ołtarza z kaplicy na zamku
Tirol22 oraz — szczególnie interesujące z punktu widzenia
płaskorzeźby brodnickiej — na retabulach ołtarzy w kościele
w Christchurch, Hampshire (il. 15—16)23 i z kartuzji Champ-
mol w Dijon24. W XV stuleciu przedstawienie Pokłonu Trzech
Króli z Marią spoczywającą na łożu stało się trwałą formułą
tej sceny na angielskich płaskorzeźbach alabastrowych25, a do
początku XVI w. różne jego odmiany spotykamy na zabyt-
kach kontynentalnych26.
Popularność Pokłonu Trzech Króli zespolonego z Bożym
Narodzeniem w sztuce bizantyńskiej oraz stosunkowo nie-
znaczna częstotliwość występowania tego typu ikonograficz-
nego na Zachodzie znajduje wyjaśnienie w różnicy pojmowania
dogmatu Wcielenia oraz odrębności liturgii w obu kręgach
kulturowych27. Różnice te nie wyjaśniają wszakże wszystkich
treści przywołanych w interesujących nas scenach. Aby je
odczytać, należy wprzód określić znaczenie poszczególnych
tematów i motywów, skupiając uwagę na grupie dzieł z Brod-
nicy (il. 1—4), Paderborn (il. 5), Stonyhurst College (il. 7)
i Królewca (il. 8).
Maria w połogu (Maria in puerperio)
Wyobrażenie Marii jako położnicy w scenach Bożego Na-
rodzenia, Pokłonu Trzech Króli oraz w przedstawieniach de-
92
11. 7. Pokłon Trzech Króli, płaskorzeźba w Stonyhurst College. Fot: By courtesy oj Reed. Michael 0'Halloran.
Sceny te są pochodnymi nieznanego pierwowzoru (pierwo-
wzorów ?), atrakcyjnego zapewne ze względu na zawarte
w nim treści ideowe lub inne szczególnie ważne, przypisywane
mu znaczenia. Niewątpliwie w popularyzacji tych przed-
stawień istotną rolę odgrywały warsztatowe wzory rysunkowe,
czego dowodzą „odwrócone" kompozycje w Reading (il. 13)
i w Królewcu (il. 8)17. Nie sposób jednak stwierdzić czy tym
„pierwszym dziełem" była scena rzeźbiona, czy też malowana.
A może rolę pierwowzoru — co sugerowano już wcześniej —
spełniał spektakl teatralny ?18 Trudno także rozstrzygnąć,
czy nie mamy do czynienia z kilkoma niezależnymi wariantami
ikonograficznymi jednego tematu.
Na wymienionych płaskorzeźbach ukazano swoiste zespo-
lenie trzech wydarzeń z dzieciństwa Chrystusa: Bożego Na-
rodzenia, epizodu z położnymi oraz adoracji magów. Pomysł
łączenia w jednej kompozycji kilku etapów wczesnego okresu
życia Jezusa zrodził się w VI stuleciu w Palestynie19. Tam też,
współcześnie, powstał typ przedstawienia Bożego Narodzenia
z Marią w pozycji leżącej. Wyobrażenia adoracji magów
z Marią w połogu, były powszechne w sztuce bizantyńskiej.
We Włoszech przetrwały one do XIII w., lecz na innych
obszarach Zachodu pojawiały się sporadycznie20. Dopiero
w sztuce 2 poł. XIV w. ten typ ikonograficzny Pokłonu
Trzech Króli zyskał pewne powodzenie. Różne jego warianty
znalazły się m.in. na tympanonach w Esslingen, Masevaux
i w Thann21, na kwaterze skrzydła ołtarza z kaplicy na zamku
Tirol22 oraz — szczególnie interesujące z punktu widzenia
płaskorzeźby brodnickiej — na retabulach ołtarzy w kościele
w Christchurch, Hampshire (il. 15—16)23 i z kartuzji Champ-
mol w Dijon24. W XV stuleciu przedstawienie Pokłonu Trzech
Króli z Marią spoczywającą na łożu stało się trwałą formułą
tej sceny na angielskich płaskorzeźbach alabastrowych25, a do
początku XVI w. różne jego odmiany spotykamy na zabyt-
kach kontynentalnych26.
Popularność Pokłonu Trzech Króli zespolonego z Bożym
Narodzeniem w sztuce bizantyńskiej oraz stosunkowo nie-
znaczna częstotliwość występowania tego typu ikonograficz-
nego na Zachodzie znajduje wyjaśnienie w różnicy pojmowania
dogmatu Wcielenia oraz odrębności liturgii w obu kręgach
kulturowych27. Różnice te nie wyjaśniają wszakże wszystkich
treści przywołanych w interesujących nas scenach. Aby je
odczytać, należy wprzód określić znaczenie poszczególnych
tematów i motywów, skupiając uwagę na grupie dzieł z Brod-
nicy (il. 1—4), Paderborn (il. 5), Stonyhurst College (il. 7)
i Królewca (il. 8).
Maria w połogu (Maria in puerperio)
Wyobrażenie Marii jako położnicy w scenach Bożego Na-
rodzenia, Pokłonu Trzech Króli oraz w przedstawieniach de-
92