Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (56.1994)

Biuletyn Historii Sztuki
R.LVI, 1994, Nr 4
PL ISSN 0006-3967

AGNIESZKA GUTIERREZ SAENZ
Łódź, Muzeum Sztuki

FUNDACJA BISKUPA ANDRZEJA STANISŁAWA KOSTKI ZAŁUSKIEGO
DLA KATEDRY W CHEŁMŻY PLACIDI I KUNTZE*

Dnia 20 stycznia 1754 r. biskup krakowski Andrzej
Stanisław Kostka Załuski w liście pisanym z Kielc do
biskupa warmińskiego Andrzeja Stanisława Grabo-
wskiego tak relacjonował dokonanie fundacji dla
Chełmży: Dwa Ołtarzyki marmurowe posłałem do
Chełmży, y Obrazy do nich dziś z Rzymu nadeszły. Jeden
z nich większy do Kaplicy S. Juttae, drugi do Kopiący
(!) pod Wieżą S. Piotra cujus cultus cale odNasPetrei-
tow zaniedbany. Abrysy do ustawienia tych Ołtarzów
odesłane mozeJ.X. Kanonik Piwnic ki mieć a Praefecto
Fabrice, bo tu podobno nieznaydą się. Precium większe-
go za marmury przenosi 6. tysięcy prócz z snecerskiej
drzewa Roboty, mniejszy przenosi trzy tysiące, ale X.
Przeor Karmelitów na Czarney ustanowiwszy teraz,
zęby tertiam partem Klasztor profitował z summ Kon-
traktowanych zRzemieznikami (!), drożej teraz potrzeba
bedzie płacie. Y ia się staram odkryć Inszą gure (!) bliśzą
(!) Krakowa u J. P. Pisarskiego, tylko Rzemieznikow (!)
leszcze nie mam1.
Z listu wynika, że biskup Załuski wysłał dla katedry
w Chełmży dwa ołtarze: większy z czarnego marmuru i
drewna, bł. Juty oraz mniejszy, bez dodatku drewna, św.
Piotra. Przesłano je zapewne w częściach, które miały
być zestawione dopiero na miejscu według abrysów
wcześniej dostarczonych. Obrazy do ołtarzy sprowadził
biskup z Rzymu. Data 20.01.1754 r. stanowi więc ter-
min antę quem ich powstania i post quem ich umiesz-
czenia w katedrze. W liście brak jednak nazwisk ich
autorów.
Ołtarz bł. Juty znajduje się w południowym ramie-
niu traseptu. Herb Junosza na kartuszu wskazuje na
biskupa Załuskiego jako fundatora. Materiał (czarny
marmur oraz snecerska drzewa robota, to znaczy drew-
niane rzeźby przedstawiające św. Andrzeja, św. Jana
Nepomucena, anioły, gołębicę i pelikana) pozwala go
identyfikować z wymienionym w liście. Józef Lepiar-

czyk wymienił ołtarz jako dzieło Franciszka Placidie-
go2. Tadeusz Chrzanowski i Marian Kornecki, pomija-
jąc tę atrybucję, uznali ołtarz za fundację dziekana cheł-
mińskiego, Józefa Łempickiego z roku 17563. Marian
Dorawa, nie wypowiadając się na temat autorstwa, za-
datował ołtarz na rok 17394. Schemat ołtarza wykazuje
wyraźne analogie do innych dzieł Płacidiego. Przerwa-
ny przyczółek segmentowy, na którym umieszczono
putta, zwieńczenie ołtarza z charakterystycznym moty-
wem muszelki, ujęcie pola głównego w korynckie ko-
lumny oraz dodanie dwóch figur po bokach odnajduje-
my również w ołtarzu w kaplicy Lubomirskich przy
kościele kamedułów na Bielanach w Krakowie. Podob-
ne elementy, choć nieco zmodyfikowane (odmienne
wygięcie odcinków przyczółka) łączą także ołtarz w
Chełmży z ołtarzem w katedrze fromborskiej. Toteż,
biorąc pod uwagę związki Placidiego z biskupem, nale-
ży uznać atrybucję Lepiarczyka za trafną.
Drugi, mniejszy ołtarz fundacji Załuskiego, poświę-
cony św. Piotrowi znajduje się obecnie w nawie połu-
dniowej, gdzie został przeniesiony po pożarze katedry
w 1950 r. z kaplicy "pod wieżą"5. W stosunku do niego
kwestia autorstwa nie była dotąd podejmowana. Cechy
stylu i w tym przypadku jednak wskazują na autorstwo
Placidiego.
Z fundowanych przez biskupa Załuskiego obrazów
zachował się jedynie obraz bł. Juty, wypełniający środ-
kową wnękę większego ołtarza. Obraz ukazuje bł. Jutę
całującą ranę zmartwychwstałego Chrystusa. Dotych-
czas dzieło było przypisywane Szymonowi Czechowi-
czowi6. Jednakże data przytoczona w liście wyklucza tę
atrybucję, ponieważ Czechowicz powrócił z Rzymu już
około roku 1731. Tworzył natomiast w Rzymie, w la-
tach 1748-56, stypendysta biskupa Załuskiego, Tadeusz
Kuntze i na zamówienie mecenasa wysyłał swe dzieła
do Krakowa. Związki biskupa z tym artystą są więc

401