Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (56.1994)

PRZEGLĄD LITERATURY I WYSTAW

Nickel II Gerlach; spośród następnego pokolenia nieobecny
był wprawdzie znakomity serwitor królewski i późniejszy
mistrz toruński, Bierpfaff, ale godnie zastępowali go: Zacha-
rias Lange, Lucas Oehm i Wilhelm de Lassensy. Ciągle inte-
resujący schyłek XVII w. i początek następnego stulecia
odzwierciedlały prace Niklausa Bróllmanna, Martina Gier-
schnera i Jacoba Weintrauba. Nawet upadek złotnictwa toruń-
skiego począwszy od ok. r. 1730 nie razi, dzięki wybraniu
najlepszych dzieł Jana Lityńskiego i Michała Borgoni. Złot-
nicze thoruniana sąsiadowały niegdyś w kościołach diecezji
z eksponowanymi też na pokazie wyrobami mało znanego
cechu brodnickiego, świetnymi przykładami wytwórczości
gdańskiej, a nawet z monstrancją Regnarda, sprowadzoną
przez kapucynów z Paryża. Równie godne uwagi były XVII-
i XVIII-wieczne paramenty z terenu diecezji, wystawione w
reprezentatywnym wyborze.
Przewaga rzemiosła artystycznego w tym okresie była
wyraźna; malarstwo i drugoplanowa wobec niego rzeźba,
wykazywały klasę bardziej zróżnicowaną, choć i tu, obok
portretów trumiennych oraz na poły ludowych obrazów i figur
dewocyjnych, nie brakło przykładów wybitnych. Inspiracja
malarstwa wzorami, przede wszystkim północnoeuropejski-
mi, widoczna była w pracach artysty z kręgu Hermana Hana
(być może jego zięcia, Johanna Peterhacke), autora obrazu z
fary w Grudziądzu, przedstawiającego św. Annę Samotrzeć
orazPiety z kościoła SS. Miłosierdzia w Chełmnie. Północna
inspiracja cechuje też Adorację Chrystusa Ukrzyżowanego,

Dzieła i interpretacje. T. 1. Wrocław 1993 ss.
Jak ze słów Wstępu do pierwszego zeszytu wynika, pub-
likacja jest dziełem "studentów i młodych pracowników Ka-
tedry Historii Sztuki Uniwersytetu Wrocławskiego", redakcję
stanowi kilka osób (zapewne z ich grona), adresem redakcji
"Koło Naukowe Studentów Historii Sztuki", rzecz finansuje
Uniwersytet Wrocławski i Urząd Miejski Wrocławia. Z dwu
powodów przedsięwzięcie to należy pochwalić. Prace semi-
naryjne i magisterskie - a taką genezę ma 5 na 8 ogłoszonych
artykułów - mające nierzadko za temat zabytki mniej znane i
choćby przez to istotne dla poszerzania wiedzy, pozostają
często niedostępne w regałach katedr historii sztuki. Po
wtóre - próba druku jest dla młodych adeptów nauki cenną
możliwością oswojenia się z rygorami słowa pisanego i
sprawdzenia swych sądów przez pozakoleżeńskie grona czy-
telników.
Na zawartość zeszytu pierwszego składają się m.in. trzy
artykuły (zwane tu "Rozprawami"): M. WisłockiegoXTV-wie-
czne krucyfiksy na Śląsku, P. Oszczanowskiego Ikonografia
cesarza Rudolfa II w nowożytnej sztuce Śląska i B. Łaby
Renesansowy dom "Pod Złotą Koroną" we Wrocławiu. Pier-
wszy niepokoi rozziewem między zapowiadaną typologią
(wedle kryterium "formalno-stylistycznego"), a jej przepro-
wadzeniem: niedostatek precyzji w określaniu artystycznego

dzieło Bartłomieja Strobla, znajdujące się w kościele Św.
Jakuba w Toruniu oraz dwa obrazy feretronowe, powstałe w
bezpośrednim kręgu tego malarza.
Wystawa została urządzona dużym wysiłkiem organiza-
cyjnym toruńskiego Muzeum, a jej otwarcie nastąpiło prawie
dokładnie w dziesiątą rocznicę poprzedniej pomnikowej eks-
pozycji w Staromiejskim Ratuszu, zatytułowanej Portret na
Ziemi Chełmińskiej. Kilka eksponatów z tamtego pokazu
powróciło do gablot wystawowych, a Janina Kruszelnicka,
autorka koncepcji poprzedniej wystawy, obecnie współpra-
cowała przy redagowaniu haseł katalogowych. Publikacja
towarzysząca omawianej wystawie odróżnia się jednak od
ówczesnej, treściowo przecież znakomitej. Estetycznie wyda-
na na dobrym papierze, przyciąga oko udanymi reprodukcja-
mi barwnymi i - niestety nieco gorszymi - czarno-biały-
mi. Oprócz szczegółowego korpusu katalogowego, książka
zawiera eseje Mariana Biskupa (o zmianach terytorialnych
diecezji) i Mariana Arszyńskiego (o architekturze sakralnej
na omawianym terenie), uzupełnione kilkoma mapkami.
Dużą zasługą autorów koncepcji wystawy - dyrektora
Muzeum Michała Woźniaka oraz Katarzyny Kluczwajd -jest
to, że pokazali zwiedzającym zabytki, które są trudno dostę-
pne z uwagi na rozrzut terytorialny, oraz że potrafili w ten
sposób pokazać w trafnym wyborze wielkie dziedzictwo die-
cezji chełmińskiej. Można mieć nadzieję, że ogólnie bardzo
dobra sztuka tej diecezji, po tym pokazie pojawiła się w
świadomości odbiorców.
Jacek Tylicki

194, il. 141; t. 2. Wrocław 1994 ss. 228, il. 100

kształtu czyni rozróżnienia typów (nazywane wymiennie
"grupami" i "odmianami"...) mało przekonującymi. Próba
objaśnienia rzeźb tekstami literackimi powiodłaby się lepiej,
gdyby zestawienia takie były liczniej i bardziej konkretnie
ilustrowane. Prezentacja malowanych i sztychowanych por-
tretów i wizerunków Rudolfa II imponuje ilością zebranego
materiału i erudycją autora (także w obszarze ważnych dla
objaśnienia materiału faktów historycznych). Pewnie ta obfi-
tość, również przypisów, sprawia, że czytelnik nie może
zorientować się co jest nowością, co przypomnieniem. Ogra-
niczenie (w tytule) tematu artykułu do ikonografii nie zwalnia
od choćby rudymentarnych kwalifikacji formy; zaniechanie
to może zniekształcić obraz kultury artystycznej Śląska (np.
znosząc różnicę między amatorskim i profesjonalnym wyko-
naniem wizerunku - il. 27-29), a przecież celem rozpoczętych
badań autora jest "znaczenie i recepcja sztuki rudolfiń-
skiej". Analizą formy artystycznej posługuje się sprawnie
(odróżniając przy tym twierdzenia od hipotez) autorka mono-
grafii wrocławskiej kamienicy, co dobrze służy ustalaniu
rodowodu i czasu powstania zabytku oraz jego powiązań z
architekturą renesansu, nie tylko śląskiego.
W zeszycie drugim A. Kozieł przedstawia nowe konce-
pcje genezy ideowej i artystycznej ołtarza Pięciu Boleści

445