DOI issue:
Nr. 4
DOI article:Łosiak, Władysław: Malarstwo gotyckie w Wielkopolsce. Studia o dziełach i ludziach: Praca zbior. pod. red. A.S. Laburdy. Poznań: Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Wydział Nauk o Sztuce 1994 ss.213, il. 114, bibliogr. indeks (Prace Komisji Historii Sztuki. Tom XX)
DOI article:Tylicki, Jacek: Ars Sacra. Dawna sztuka diecezji toruńskiej
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.48917#0464
PRZEGLĄD LITERATURY I WYSTAW
Pokłonu Trzech Króli. Obraz Sacra Conversazione z Wróblewa,
Secomska tradycyjnie przypisuje malarzowi wywodzącemu
się z kręgu Mistrza z Warty, przy czym słusznie wskazuje na
jego dobrą znajomość malarstwa niemieckiego, chociaż bez-
pośrednie odniesienia do dzieła Lucasa Cranacha nie wydająsię
trafne.
Malarstwo gotyckie w Wielkopolsce jako całość wydaje
się dość niejednorodnym zbiorem prac stworzonym ad hoc,
by ogarnąć całość problematyki zapowiadanej tytułem. Po-
szczególne artykuły bronią się jednak swymi zaletami, zwła-
szcza tam, gdzie autorzy przedstawiają własne, często nowa-
torskie wyniki badań.
Władysław Łoś
Przypisy
1. J. DOMASŁOWSKI, A. S. LABUDA, A. KARŁO-
WSKA-KAMZOWA, Malarstwo gotyckie na Pomorzu
Wschodnim. Warszawa 1990.
2. Wydawca nie podaje danych bibliograficznych pierwo-
druku, co niniejszym uzupełniam: J. WIESIOŁOWSKI,
Kultura Polski prowincjonalnej u schyłku średniowiecza,
„Znak” XVIII, 1967 nr 7-8 s. 985-1005.
Ars Sacra. Dawna sztuka diecezji toruńskiej.
Toruń, Muzeum Okręgowe 5.IX. 1993 - 31.1.1994
Dla uczczenia obchodów 750-lecia powstania diecezji
chełmińskiej, Muzeum Okręgowe w Toruniu zaprezentowało
wielką wystawę zabytków z tego terenu od wieku XHI po rok
1772, początek zaboru pruskiego. Okolicznością ułatwiającą
pracę organizatorom pokazu stał się fakt, że niedawno powo-
łana do życia (1992 r.) diecezja toruńska, znajduje się na
terytorium historycznej diecezji chełmińskiej (do czasów jej
zasadniczej reorganizacji w 1821 r.).
Dzieła wystawione w Toruniu pochodziły wyłącznie z
parafii rozsianych pomiędzy Grudziądzem i Chełmnem a
Lubawą. Wyjątek stanowiło kilka ważnych obiektów sprowa-
dzonych zmuzeówPoznania, Warszawy i Pelplina, w których
znalazły się przeważnie już po II wojnie światowej. Ekspona-
ty zostały czytelnie podzielone na grupy, w ramach których
tworzyły często zwarte stylistycznie zespoły. Chronologiczny
układ podkreślono wykorzystując poszczególne kondygna-
cje; i tak obiekty średniowieczne znalazły pomieszczenie w
przyziemiu, nowożytne na drugim piętrze. Ten sam chronolo-
giczny układ zachowano w poszczególnych grupach, aby
uwidocznić ewolucję form. Stworzone wrażenie ładu i dobry
dostęp do obiektów były, jak się wydaje, najlepszym rozwią-
zaniem problemu ekspozycji w konkretnej sytuacji wnętrza
(i finansów) — długie, dość szerokie, w części sklepione
gotycko pomieszczenia wymagały raczej ekspozycji ciągłej i
umiarkowanej w tonie.
W takiej oprawie zaprezentowano dzieła budzące niejed-
nokrotnie podziw ze względu na swą klasę, oryginalność, a
niekiedy i skalę; obiekty często związane z Toruniem, daw-
nym największym ośrodkiem biskupstwa chełmińskiego, a
obecną jego stolicą. Wyrwane z zapomnienia w odległych
świątyniach, bądź z anonimowych zbiorowisk wielkich mu-
zeów i zestawione z innymi, uświadamiały na nowo rangę
kulturową diecezji: obszaru intensywnego osadnictwa, cywi-
lizacji budowanej przez Zakon Krzyżacki w średniowieczu,
a następnie miejsca spotkania dwóch żywiołów etnicznych
i intensywnego wolnego handlu, rodzącego szlachecką i mie-
szczańską prosperity przynajmniej do początku XVIII w.
Wśród rzeźb, w przeważającej części średniowiecznych,
zwracała uwagę, krótko eksponowana, odkryta w 1966 r.,
Madonna z Gruty, uważana za pochodzącą z 2. poł. XIII w.,
za najstarszy zatem zabytek rzeźby drewnianej na terenie
Prus, a także wielka ekspresyjna figura Chrystusa w Grobie z
Kościoła Mariackiego w Toruniu, z ruchomymi ramionami
przystosowującymi ją do wielkopiątkowych misteriów. Inte-
resująca była, wysokiej klasy, naturalnych r ozmiarów XIV-
-wieczna Madonna z Dzieciątkiem z kościoła św. Jakuba w
Toruniu i angielski relief alabastrowy, pochodzący prawdo-
podobnie z nieistniejącej już kaplicy zamkowej w Brodnicy.
Spośród przykładów malarstwa średniowiecznego wymienić
warto dużych rozmiarów przedstawienie Salvator Mundi z
kościoła św. Jana w Toruniu (obecnie w Muzeum Narodo-
wym w Warszawie), wczesny przykład malowidła na płótnie
z początku XV w., czy wyjątkową, narracyjną i symultaniczną
panoramę Pasji z toruński ego kościoła św. Jakuba. Jednolicie
wysoki poziom reprezentowało średniowieczne złotnictwo, w
tym dwa wielkie krzyże relikwiarzowe; zapowiada ono dobrą
klasę tej dziedziny wytwórczości na terenie diecezji w okresie
nowożytnym. Kontynuacja jakości była tym wyraźniejsza, że
część nowożytna uwzględniała szczególnie obszerny -począ-
wszy od manieryzmu — przegląd toruńskich dzieł złotniczych,
w takiej liczbie chyba nigdy przedtem nie zestawionych.
Zabytki z ok. 1600 r. reprezentowali Albrecht Weimmer i
444
Pokłonu Trzech Króli. Obraz Sacra Conversazione z Wróblewa,
Secomska tradycyjnie przypisuje malarzowi wywodzącemu
się z kręgu Mistrza z Warty, przy czym słusznie wskazuje na
jego dobrą znajomość malarstwa niemieckiego, chociaż bez-
pośrednie odniesienia do dzieła Lucasa Cranacha nie wydająsię
trafne.
Malarstwo gotyckie w Wielkopolsce jako całość wydaje
się dość niejednorodnym zbiorem prac stworzonym ad hoc,
by ogarnąć całość problematyki zapowiadanej tytułem. Po-
szczególne artykuły bronią się jednak swymi zaletami, zwła-
szcza tam, gdzie autorzy przedstawiają własne, często nowa-
torskie wyniki badań.
Władysław Łoś
Przypisy
1. J. DOMASŁOWSKI, A. S. LABUDA, A. KARŁO-
WSKA-KAMZOWA, Malarstwo gotyckie na Pomorzu
Wschodnim. Warszawa 1990.
2. Wydawca nie podaje danych bibliograficznych pierwo-
druku, co niniejszym uzupełniam: J. WIESIOŁOWSKI,
Kultura Polski prowincjonalnej u schyłku średniowiecza,
„Znak” XVIII, 1967 nr 7-8 s. 985-1005.
Ars Sacra. Dawna sztuka diecezji toruńskiej.
Toruń, Muzeum Okręgowe 5.IX. 1993 - 31.1.1994
Dla uczczenia obchodów 750-lecia powstania diecezji
chełmińskiej, Muzeum Okręgowe w Toruniu zaprezentowało
wielką wystawę zabytków z tego terenu od wieku XHI po rok
1772, początek zaboru pruskiego. Okolicznością ułatwiającą
pracę organizatorom pokazu stał się fakt, że niedawno powo-
łana do życia (1992 r.) diecezja toruńska, znajduje się na
terytorium historycznej diecezji chełmińskiej (do czasów jej
zasadniczej reorganizacji w 1821 r.).
Dzieła wystawione w Toruniu pochodziły wyłącznie z
parafii rozsianych pomiędzy Grudziądzem i Chełmnem a
Lubawą. Wyjątek stanowiło kilka ważnych obiektów sprowa-
dzonych zmuzeówPoznania, Warszawy i Pelplina, w których
znalazły się przeważnie już po II wojnie światowej. Ekspona-
ty zostały czytelnie podzielone na grupy, w ramach których
tworzyły często zwarte stylistycznie zespoły. Chronologiczny
układ podkreślono wykorzystując poszczególne kondygna-
cje; i tak obiekty średniowieczne znalazły pomieszczenie w
przyziemiu, nowożytne na drugim piętrze. Ten sam chronolo-
giczny układ zachowano w poszczególnych grupach, aby
uwidocznić ewolucję form. Stworzone wrażenie ładu i dobry
dostęp do obiektów były, jak się wydaje, najlepszym rozwią-
zaniem problemu ekspozycji w konkretnej sytuacji wnętrza
(i finansów) — długie, dość szerokie, w części sklepione
gotycko pomieszczenia wymagały raczej ekspozycji ciągłej i
umiarkowanej w tonie.
W takiej oprawie zaprezentowano dzieła budzące niejed-
nokrotnie podziw ze względu na swą klasę, oryginalność, a
niekiedy i skalę; obiekty często związane z Toruniem, daw-
nym największym ośrodkiem biskupstwa chełmińskiego, a
obecną jego stolicą. Wyrwane z zapomnienia w odległych
świątyniach, bądź z anonimowych zbiorowisk wielkich mu-
zeów i zestawione z innymi, uświadamiały na nowo rangę
kulturową diecezji: obszaru intensywnego osadnictwa, cywi-
lizacji budowanej przez Zakon Krzyżacki w średniowieczu,
a następnie miejsca spotkania dwóch żywiołów etnicznych
i intensywnego wolnego handlu, rodzącego szlachecką i mie-
szczańską prosperity przynajmniej do początku XVIII w.
Wśród rzeźb, w przeważającej części średniowiecznych,
zwracała uwagę, krótko eksponowana, odkryta w 1966 r.,
Madonna z Gruty, uważana za pochodzącą z 2. poł. XIII w.,
za najstarszy zatem zabytek rzeźby drewnianej na terenie
Prus, a także wielka ekspresyjna figura Chrystusa w Grobie z
Kościoła Mariackiego w Toruniu, z ruchomymi ramionami
przystosowującymi ją do wielkopiątkowych misteriów. Inte-
resująca była, wysokiej klasy, naturalnych r ozmiarów XIV-
-wieczna Madonna z Dzieciątkiem z kościoła św. Jakuba w
Toruniu i angielski relief alabastrowy, pochodzący prawdo-
podobnie z nieistniejącej już kaplicy zamkowej w Brodnicy.
Spośród przykładów malarstwa średniowiecznego wymienić
warto dużych rozmiarów przedstawienie Salvator Mundi z
kościoła św. Jana w Toruniu (obecnie w Muzeum Narodo-
wym w Warszawie), wczesny przykład malowidła na płótnie
z początku XV w., czy wyjątkową, narracyjną i symultaniczną
panoramę Pasji z toruński ego kościoła św. Jakuba. Jednolicie
wysoki poziom reprezentowało średniowieczne złotnictwo, w
tym dwa wielkie krzyże relikwiarzowe; zapowiada ono dobrą
klasę tej dziedziny wytwórczości na terenie diecezji w okresie
nowożytnym. Kontynuacja jakości była tym wyraźniejsza, że
część nowożytna uwzględniała szczególnie obszerny -począ-
wszy od manieryzmu — przegląd toruńskich dzieł złotniczych,
w takiej liczbie chyba nigdy przedtem nie zestawionych.
Zabytki z ok. 1600 r. reprezentowali Albrecht Weimmer i
444