DOI Heft:
Nr. 4
DOI Artikel:Świechowskia, Zygmunt: U progu chrześcijaństwa w Polsce, Ostrów Lednicki. Praca zbiorowa pod red. Klementyny Żurowskiej: T. 1-2, Kraków 1994
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48917#0423
RECENZJE
I
POLEMIKI
Biuletyn Historii Sztuki
R.LVI, 1994, Nr 4
PL ISSN 0006-3967
ZYGMUNT ŚWIECHOWSKI
Łódź, Instytut Architektury i Urbanistyki Polit. Łódzkiej
U progu chrześcijaństwa w Polsce, Ostrów Lednicki. Praca zbiorowa pod red.
Klementyny Żurowskiej. T.l - 2. Kraków 1994 ss. 307, il. fot. 119, plansz rys. 41
Od ponad stu pięćdziesięciu lat, od czasu Wspomnień
Wielkopolski Edwarda Raczyńskiego, zagadkowe ruiny oto-
czone wałami na wyspie jeziora lednickiego, noszącej archa-
iczną nazwę Ostrowia, fascynowały miłośników i badaczy
przeszłości. Wczesne zabytki Ostrowia Lednickiego związa-
ne są w sposób nierozerwalny z początkami polskiej archeo-
logii i historii architektury. Zajmował się nimi wielki Lelewel
a Marian Sokołowski, twórca naszej historii sztuki jako uni-
wersyteckiej dyscypliny, poświęcił im głośną rozprawę,
wspierany przez Władysława Łuszczkiewicza, pioniera ba-
dań nad małopolską architekturą średniowieczną. Od chwili
opublikowania pracy Sokołowskiego w 1876 r. relikty archi-
tektury na Ostrowiu Lednickim wzbudzały powszechne zain-
teresowanie, były przedmiotem wielu interpretacji a także
ponawianych eksploracji archeologicznych. Pomimo to zna-
jomość tajemniczych budowli wciąż była niedostateczna a
ich substancja skutkiem naturalnego procesu niszczenia ule-
gała ustawicznej redukcji. Niestety proces ten pogłębiały
także niekiedy nie zawsze fachowe badania archeologiczne,
czasami nie dokończone, na ogół zbyt wycinkowe, nie publi-
kowane lub publikowane w sposób niedostateczny. Rzecz
paradoksalna, próby podejmowane w intencji utrwalenia sta-
nu pierwotnego, zaciemniały po części jego obraz a solidne
lecz pozbawione finezji osłony, wzniesione w latach 1978-
79, odebrały im romantyczny urok, zachwycający pier-
wszych arystokratycznych eksploratorów. Ten stan rzeczy nie
stwarzał dobrych warunków dla nowych interpretacji. Toteż
autorzy obszerniejszych opracowań, wstępowali zbyt często
na niebezpieczną drogę uzupełniania grą wyobraźni niedo-
statków wiedzy o początkowym kształcie i historii budowla-
nej obiektów lednickich, uważanych powszechnie za zabytki
z epoki pierwszych Piastów. Gwoli sprawiedliwości trzeba
jednak dodać, że kolejne pomiary i ogólny postęp badań
nad architekturą wczesnego średniowiecza umożliwiły w
okresie po pierwszej wojnie światowej na pewien zakres
studiów genetycznych o trwałej wartości. Ewenementem było
też odnalezienie w 1963 r., w obrębie wałów gródka lednic-
kiego, zarysów jednonawowego kościoła nie do końca wów-
czas przebadanych.
Tym niemniej właściwy przełom w sui generis impasie
badawczym przyniosła dopiero publikacja dzieła będącego
przedmiotem niniejszej recenzji. Dzieło to powstało w wyni-
ku systematycznych badań prowadzonych od 1987 r. na Ostro-
wiu Lednickim przez zespół trzech historyków sztuki z Insty-
tutu Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego i trzech
archeologów z Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy pod
kierunkiem profesor Klementyny Żurowskiej, który po za-
kończeniu czteroletnich eksploracji terenowych przygotował
autorskie opracowania poszczególnych rozdziałów. Obszerna
dokumentacja badań architektoniczno-archeologicznych,
zogniskowanych wokół najważniejszego obiektu — podłużnej
budowli jednotraktowej o charakterze mieszkalno-reprezen-
tacyjnym i sprzężonej z nią centralnej budowli, uwzględnia-
jących także leżące opodal relikty jednonawowego kościoła,
została poddana wszechstronnej interpretacji. Wielką zaletą
opracowania jest surowa dyscyplina z jaką rozgraniczono
dokumentacyjne, analityczno-materiałowe partie (Część II i
III) w stosunku do rozdziałów poświęconych interpretacji
(Część IV). Bardzo cenne są wstępne rozdziały, poświęcone
ponad stuletniej historii badań, opracowane przez Teresę Ro-
dzińską-Chorążynę i Adama Biedronia oraz aneks tych sa-
mych autorów z charakterystyką przemian, jakim uległy za-
bytki lednickie pomiędzy rokieml843 i 1990. Staranny wybór
dokumentacyjnych zdjęć fotograficznych oraz rysunków
architektonicznych i przekrojów archeologicznych, skupio-
nych w 2. tomie, stanowi integralną część dokumentacyjne-
go, analitycznego, opisu, podczas gdy bardzo liczne plany i
przekroje rozsiane na stronach cz.IV mają służyć podbudowie
rozwiniętych tam hipotez badawczych. Funkcję uczytelnienia
rezultatów dociekań w zakresie historii budowlanej spełniają
rysunki rekonstrukcyjne, choć można by mieć niejakie za-
strzeżenia co do obranej metody \ Wzorowo opracowana
bibliografia, wykaz skrótów, spis ilustracji i indeks topogra-
ficzny, znakomicie ułatwiająkorzystanie z dzieła z wyjątkiem
planszrysunkowych (tabeli) t.2., nie uwzględnionych w spisie
i oznaczonych tylko do nr.XXX chociaż jest ich czterdzieści
jeden. Poprawna szata edytorska kryje nieco tzw. literówek i
omyłek (brak erraty), które jednak nie wpływająna korzystną
403
I
POLEMIKI
Biuletyn Historii Sztuki
R.LVI, 1994, Nr 4
PL ISSN 0006-3967
ZYGMUNT ŚWIECHOWSKI
Łódź, Instytut Architektury i Urbanistyki Polit. Łódzkiej
U progu chrześcijaństwa w Polsce, Ostrów Lednicki. Praca zbiorowa pod red.
Klementyny Żurowskiej. T.l - 2. Kraków 1994 ss. 307, il. fot. 119, plansz rys. 41
Od ponad stu pięćdziesięciu lat, od czasu Wspomnień
Wielkopolski Edwarda Raczyńskiego, zagadkowe ruiny oto-
czone wałami na wyspie jeziora lednickiego, noszącej archa-
iczną nazwę Ostrowia, fascynowały miłośników i badaczy
przeszłości. Wczesne zabytki Ostrowia Lednickiego związa-
ne są w sposób nierozerwalny z początkami polskiej archeo-
logii i historii architektury. Zajmował się nimi wielki Lelewel
a Marian Sokołowski, twórca naszej historii sztuki jako uni-
wersyteckiej dyscypliny, poświęcił im głośną rozprawę,
wspierany przez Władysława Łuszczkiewicza, pioniera ba-
dań nad małopolską architekturą średniowieczną. Od chwili
opublikowania pracy Sokołowskiego w 1876 r. relikty archi-
tektury na Ostrowiu Lednickim wzbudzały powszechne zain-
teresowanie, były przedmiotem wielu interpretacji a także
ponawianych eksploracji archeologicznych. Pomimo to zna-
jomość tajemniczych budowli wciąż była niedostateczna a
ich substancja skutkiem naturalnego procesu niszczenia ule-
gała ustawicznej redukcji. Niestety proces ten pogłębiały
także niekiedy nie zawsze fachowe badania archeologiczne,
czasami nie dokończone, na ogół zbyt wycinkowe, nie publi-
kowane lub publikowane w sposób niedostateczny. Rzecz
paradoksalna, próby podejmowane w intencji utrwalenia sta-
nu pierwotnego, zaciemniały po części jego obraz a solidne
lecz pozbawione finezji osłony, wzniesione w latach 1978-
79, odebrały im romantyczny urok, zachwycający pier-
wszych arystokratycznych eksploratorów. Ten stan rzeczy nie
stwarzał dobrych warunków dla nowych interpretacji. Toteż
autorzy obszerniejszych opracowań, wstępowali zbyt często
na niebezpieczną drogę uzupełniania grą wyobraźni niedo-
statków wiedzy o początkowym kształcie i historii budowla-
nej obiektów lednickich, uważanych powszechnie za zabytki
z epoki pierwszych Piastów. Gwoli sprawiedliwości trzeba
jednak dodać, że kolejne pomiary i ogólny postęp badań
nad architekturą wczesnego średniowiecza umożliwiły w
okresie po pierwszej wojnie światowej na pewien zakres
studiów genetycznych o trwałej wartości. Ewenementem było
też odnalezienie w 1963 r., w obrębie wałów gródka lednic-
kiego, zarysów jednonawowego kościoła nie do końca wów-
czas przebadanych.
Tym niemniej właściwy przełom w sui generis impasie
badawczym przyniosła dopiero publikacja dzieła będącego
przedmiotem niniejszej recenzji. Dzieło to powstało w wyni-
ku systematycznych badań prowadzonych od 1987 r. na Ostro-
wiu Lednickim przez zespół trzech historyków sztuki z Insty-
tutu Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego i trzech
archeologów z Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy pod
kierunkiem profesor Klementyny Żurowskiej, który po za-
kończeniu czteroletnich eksploracji terenowych przygotował
autorskie opracowania poszczególnych rozdziałów. Obszerna
dokumentacja badań architektoniczno-archeologicznych,
zogniskowanych wokół najważniejszego obiektu — podłużnej
budowli jednotraktowej o charakterze mieszkalno-reprezen-
tacyjnym i sprzężonej z nią centralnej budowli, uwzględnia-
jących także leżące opodal relikty jednonawowego kościoła,
została poddana wszechstronnej interpretacji. Wielką zaletą
opracowania jest surowa dyscyplina z jaką rozgraniczono
dokumentacyjne, analityczno-materiałowe partie (Część II i
III) w stosunku do rozdziałów poświęconych interpretacji
(Część IV). Bardzo cenne są wstępne rozdziały, poświęcone
ponad stuletniej historii badań, opracowane przez Teresę Ro-
dzińską-Chorążynę i Adama Biedronia oraz aneks tych sa-
mych autorów z charakterystyką przemian, jakim uległy za-
bytki lednickie pomiędzy rokieml843 i 1990. Staranny wybór
dokumentacyjnych zdjęć fotograficznych oraz rysunków
architektonicznych i przekrojów archeologicznych, skupio-
nych w 2. tomie, stanowi integralną część dokumentacyjne-
go, analitycznego, opisu, podczas gdy bardzo liczne plany i
przekroje rozsiane na stronach cz.IV mają służyć podbudowie
rozwiniętych tam hipotez badawczych. Funkcję uczytelnienia
rezultatów dociekań w zakresie historii budowlanej spełniają
rysunki rekonstrukcyjne, choć można by mieć niejakie za-
strzeżenia co do obranej metody \ Wzorowo opracowana
bibliografia, wykaz skrótów, spis ilustracji i indeks topogra-
ficzny, znakomicie ułatwiająkorzystanie z dzieła z wyjątkiem
planszrysunkowych (tabeli) t.2., nie uwzględnionych w spisie
i oznaczonych tylko do nr.XXX chociaż jest ich czterdzieści
jeden. Poprawna szata edytorska kryje nieco tzw. literówek i
omyłek (brak erraty), które jednak nie wpływająna korzystną
403