Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (56.1994)

K O M U N I

Biuletyn Historii Sztuki
R.LVI, 1994, Nr 1-2
PL ISSN 0006-3967

JOLANTA POLANOWSKA
Warszawa, Instytut Sztuki PAN

KU TWORZENIU INSTYTUCJONALNYCH PODSTAW
HISTORII SZTUKI POLSKIEJ

Problematyka instytucji prowadzących badania nad
dziejami sztuki znajduje się raczej na poboczu studiów
historyków sztuki, łączy je jednak z zainteresowaniami
historyków nauki, a niekiedy i historyków historiografii.
Dlatego na uwagę zasługuje epizod z okresu przed wy-
odrębnieniem się historii sztuki jako osobnej specjalno-
ści, kiedy to historycy sztuki i historycy blisko ze sobą
współpracowali, a badacze sztuki byli zarazem jej me-
cenasami, kolekcjonerami dzieł i organizatorami życia
naukowego. Mowa tu o faktach, które miały miejsce w
Warszawie w latach 1859-1862.
Instytucjonalnychpoczątków polskiej historii sztuki
zwykle upatruje się w dokonaniach ośrodka krako-
wskiego, zapoczątkowanych utworzeniem Katedry Ar-
cheologii w Uniwersytecie Jagiellońskim (1866) oraz
Komisji Historii Sztuki Akademii Umiejętności (1873).
Na tym tle, ze względów oczywistych, nieporównanie
skromniej przedstawia się dorobek środowiska warsza-
wskiego epoki Księstwa Warszawskiego i Królestwa
Polskiego (1807-1831) z Towarzystwem Warszawskim
Przyjaciół Nauk, Uniwersytetem z Wydziałem Nauk i
Sztuk Pięknych oraz Gabinetem Rycin Biblioteki Pub-
licznej. Niemniej tu m.in. powstały pierwsze ważkie
prace o dawnej sztuce polskiej (Stanisława Kostki Po-
tockiego Rozprawa o medalach... i Jana Feliksa Piwar-
skiego Wiadomość o Gabinecie Rycin...-, a nade wszy-
stko działał tu Joachim Lelewel, który włączywszy
problematykę sztuki w zakres formułowanej krytycznej
metodologii historycznej, stworzył w ramach historii
podwaliny badań nad sztuką. Rozwój nowej nauki został
przerwany po powstaniu listopadowym, gdy instytucje
te zlikwidowano, a Lelewel emigrował. Dalsze badania
mogły być prowadzone wysiłkiem prywatnych osób.
Kiedy około 1840 r. możliwe stało się zakładanie cza-
sopism literacko-naukowych, powstała "Biblioteka
Warszawska. Pismo poświęcone naukom, sztukom i

przemysłowi" (wyd. od 1841 r.), w której, jak wiadomo,
sporo artykułów poświęcono dawnej sztuce polskiej.
Słabiej natomiast jest znana działalność skupionego wo-
kół Redakcji środowiska historyków i badaczy dawnej
sztuki.
Celem komunikatu jest zwrócenie uwagi na inicja-
tywy, dążenia i osiągnięcia tego grona w latach 1859-
1862 - krótkim okresie liberalizacji warunków życia
umysłowego, jaka nastąpiła podczas tzw. odwilży pose-
wastopolskiej.
1. Wydział Historyczny w "Spółpracownictwie
Redakcji Biblioteki Warszawskiej"
Do 1859 r. jedynym forum dyskusji naukowej w
Królestwie były zebrania Redakcji "Biblioteki Warsza-
wskiej". Do Redakcji należał od 1840 r. Edward Rasta-
wiecki1, a współpracowali z nią tacy badacze dawnej
sztuki jak m.in. Aleksander Przezdziecki, Franciszek
Maksymilian Sobieszczański, Paweł Bolesław Podcza-
szyński, Kazimierz Stronczyński i Karol Beyer. Dnia
2 stycznia 1859 ustanowiono nieformalne i półoficjalne
towarzystwo naukowe pod nazwą "Spółpracownictwa
Naukowego Redakcji Biblioteki Warszawskiej"; w ra-
mach którego zorganizowano cztery wydziały: History-
czny, Literacko-Filozoficzny, Nauk Społecznych i Na-
uk Przyrodzonych2. W skład Wydziału Historycznego
wchodziło ośmiu stałych członków spoza Redakcji, De-
legat Redakcji (w 1. 1859-1860 byli nim: Rastawiecki
od lutego do kwietnia 1859 r. i od listopada t.r. oraz
Przezdziecki, od czerwca do listopada 1859 r.), inni jej
członkowie, którzy zgłosili się na określony czas; zapra-
szano też członków korespondentów z innych ośrod-
ków, m.in.: Józefa Lepkowskiego, Augusta Bielowskie-
go, Maurycego Dzieduszyckiego, Karola Szajnochę,
Michała Balińskiego, Józefa Łukaszewicza i Włodzi-
mierza Broel-Platera, sporadycznie, do różnych prac,

145