DOI Heft:
Nr. 3
DOI Artikel:Jurkowlaniec, Tadeusz: Peter Tångeberg, "Die Schöne Kruzifix in Vadstena und Nußbaumholzskulpturen aus dem Deutschordensland." Stockholm 1993 ss. 84, il. 64 (Kungl. Vitterhets Historie och Antikvitets Akademien. Antikvariskt arkiv 75)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48917#0319
PRZEGLĄD LITERATURY I WYSTAW
Biuletyn Historii Sztuki
R.LVI, 1994, Nr 3
PLISSN 0006-3967
Peter Tangeberg, "Die »Schbne Kruzifix« in Vadstena und Nujibaumholzskulpturen aus
dem Deutschordensland. Stockholm 1993 ss.84, il.64 (Kungl. Yitterhets Historie och
Antikvitets Akademien. Antikvariskt arkiv 75)
Badania nad rzeźbą schyłku XIV i początków XV w.
ostatecznie nie wyjaśniły fenomenu określanego pojęciami:
"Piękna Madonna", "Mistrz Pięknych Madonn", czy "Styl
Piękny". Mogłoby się wydawać, że po przeszło 70 latach
badań wyczerpała się skuteczność tradycyjnych sposobów
wyjaśniania faktów, a zasoby zabytków rozpoznane sąna tyle
dobrze, że trudno byłoby się spodziewać powiększenia pod-
stawy materiałowej o dzieła wybitne. Nie chodzi o ewentualne
odkrycia nowych rzeźb, lecz o powtórne zbadanie zabytków
już znanych.
Peter TSngeberg, konserwator i historyk sztuki, rozwija-
jąc swoje wcześniejsze spostrzeżenia na temat rzeźb wykona-
nych z drewna orzechowego {MittelalterlicheHolzskulpturen
und Altarschreine in Schweden, Stockholm 1986, zwłaszcza
s.145-151), a znajdujących się w Szwecji oraz na południo-
wych i zachodnich pobrzeżach Bałtyku (krucyfiksy w Vad-
stena, w Farentuna, Gdańsku i w Karby, figury ołtarzowe
Marii z Dzieciątkiem w Skallvik i Pieta w Saby, Piękna
Madonna w Stralsundzie), wysuwa twierdzenia oraz hipotezy,
które zmieniają nie tylko obraz sztuki późniejszego średnio-
wiecza w basenie Morza Bałtyckiego, ale rzutują także na
kierunki badań nad Stylem Pięknym (por. G. Schmidt, Kunst
um 1400. FbrschungsstandundForschungsperspektiven [W:]
Internationale Gotik in Europa, Hrsg. von G. Pochata und
B. Wagner, "Kunsthistorisches Jahrbuch Graz" 24, 1990
s.34-49).
T&ngeberg w sposób przekonywujący odrzuca poglądy o
lubeckiej proweniencji krucyfiksu tęczowego w kościele Bry-
gidek w Vadstena oraz datowanie dzieła na lata 1430-1440.
Twierdzi, że ten wybitny zabytek snycerstwa, wykonany naj-
prawdopodobniej w Gdańsku ok. 1400-1410 r., wykazuje
ścisłe pokrewieństwa z pruskimi dziełami Stylu Pięknego w
Malborku (posąg Chrystusa w Ogrójcu) oraz w Toruniu (kon-
sola z popiersiem Mojżesza w kościele św. Jana, zaginiona
figurka Marii Brzemiennej) i tak jak one reprezentuje nurt
rzeźby łączony przez Gerharda Schmidta z Henrykiem IV
Parlerem. Szkoda, że w tym drobiazgowym opracowaniu
problemów techniczno-warsztatowych, stylowych i typologi-
cznych zostały pominięte zagadnienia ikonograficzne. Intere-
sujące byłoby rozważenie w jakim stopniu na sposób przed-
stawienia Chrystusa mogły oddziałać opisy jego cierpień i
śmierci na krzyżu zawarte w Objawieniach św. Brygidy (Re-
velationes I 10, IV 70, VII15).
Prezentacja pozostałych rzeźb, również ograniczona do
problematyki techniczno-warsztatowej i stylistycznej, służy
autorowi do ugruntowania słabo uzasadnionej tezy, że na
obszarach nadbałtyckich w 1. poł. XV w. tylko w Gdańsku
snycerze stosowali w swej pracy drewno orzechowe, a ich
dzieła odznaczają się mniej lub bardziej wyraźną czeską
orientacją artystyczną. W końcu XIV i w 1. poł. XV stulecia
wpływy czeskie w sztuce całych Prus były niewątpliwie silne.
Jednak z badań nad malarstwem (lepiej rozpoznanym niż
zabytki rzeźby) wynika, że Gdańsk był środowiskiem otwar-
tym, a o jego złożonym obliczu artystycznym decydowali nie
tyle Krzyżacy - jak sugeruje autor - co religijne i zawodowe
korporacje mieszczan oraz patrycjat (zob. J. Domasłowski, A.
Karłowska-Kamzowa, A.S. Labuda, Malarstwo gotyckie na
Pomorzu Wschodnim, Warszawa 1990). Określenie charakte-
ru gdańskiego środowiska rzeźbiarskiego pilnie wymaga dal-
szych badań. Na pewno zostaną w nich spożytkowane stwier-
dzenia TSngeberga, dotyczące zagadnień techniczno-warszta-
towych snycerstwa gotyckiego, czy podniesiony przez autora
związek typologiczny krucyfiksów w wiejskiej świątyni w
Farentuna koło Sztokholmu (dobrze byłoby poznać czas i
okoliczności pojawienia się tam dzieła) i w kaplicy Jedenastu
Tysięcy Dziewic przy kościele Mariackim w Gdańsku (por.
G. Oldemeyer, Die Darstellung des gekreuzigten Christus in
der Kunst des "WeichenStils", Diss. Freiburg i. Br., b.m. 1965
s.337-352) z przedstawieniem Ukrzyżowanego na tympano-
nie portalu północnego w kościele Panny Marii przed Tynem
w Pradze.
Tadeusz Jurkowlaniec
305
Biuletyn Historii Sztuki
R.LVI, 1994, Nr 3
PLISSN 0006-3967
Peter Tangeberg, "Die »Schbne Kruzifix« in Vadstena und Nujibaumholzskulpturen aus
dem Deutschordensland. Stockholm 1993 ss.84, il.64 (Kungl. Yitterhets Historie och
Antikvitets Akademien. Antikvariskt arkiv 75)
Badania nad rzeźbą schyłku XIV i początków XV w.
ostatecznie nie wyjaśniły fenomenu określanego pojęciami:
"Piękna Madonna", "Mistrz Pięknych Madonn", czy "Styl
Piękny". Mogłoby się wydawać, że po przeszło 70 latach
badań wyczerpała się skuteczność tradycyjnych sposobów
wyjaśniania faktów, a zasoby zabytków rozpoznane sąna tyle
dobrze, że trudno byłoby się spodziewać powiększenia pod-
stawy materiałowej o dzieła wybitne. Nie chodzi o ewentualne
odkrycia nowych rzeźb, lecz o powtórne zbadanie zabytków
już znanych.
Peter TSngeberg, konserwator i historyk sztuki, rozwija-
jąc swoje wcześniejsze spostrzeżenia na temat rzeźb wykona-
nych z drewna orzechowego {MittelalterlicheHolzskulpturen
und Altarschreine in Schweden, Stockholm 1986, zwłaszcza
s.145-151), a znajdujących się w Szwecji oraz na południo-
wych i zachodnich pobrzeżach Bałtyku (krucyfiksy w Vad-
stena, w Farentuna, Gdańsku i w Karby, figury ołtarzowe
Marii z Dzieciątkiem w Skallvik i Pieta w Saby, Piękna
Madonna w Stralsundzie), wysuwa twierdzenia oraz hipotezy,
które zmieniają nie tylko obraz sztuki późniejszego średnio-
wiecza w basenie Morza Bałtyckiego, ale rzutują także na
kierunki badań nad Stylem Pięknym (por. G. Schmidt, Kunst
um 1400. FbrschungsstandundForschungsperspektiven [W:]
Internationale Gotik in Europa, Hrsg. von G. Pochata und
B. Wagner, "Kunsthistorisches Jahrbuch Graz" 24, 1990
s.34-49).
T&ngeberg w sposób przekonywujący odrzuca poglądy o
lubeckiej proweniencji krucyfiksu tęczowego w kościele Bry-
gidek w Vadstena oraz datowanie dzieła na lata 1430-1440.
Twierdzi, że ten wybitny zabytek snycerstwa, wykonany naj-
prawdopodobniej w Gdańsku ok. 1400-1410 r., wykazuje
ścisłe pokrewieństwa z pruskimi dziełami Stylu Pięknego w
Malborku (posąg Chrystusa w Ogrójcu) oraz w Toruniu (kon-
sola z popiersiem Mojżesza w kościele św. Jana, zaginiona
figurka Marii Brzemiennej) i tak jak one reprezentuje nurt
rzeźby łączony przez Gerharda Schmidta z Henrykiem IV
Parlerem. Szkoda, że w tym drobiazgowym opracowaniu
problemów techniczno-warsztatowych, stylowych i typologi-
cznych zostały pominięte zagadnienia ikonograficzne. Intere-
sujące byłoby rozważenie w jakim stopniu na sposób przed-
stawienia Chrystusa mogły oddziałać opisy jego cierpień i
śmierci na krzyżu zawarte w Objawieniach św. Brygidy (Re-
velationes I 10, IV 70, VII15).
Prezentacja pozostałych rzeźb, również ograniczona do
problematyki techniczno-warsztatowej i stylistycznej, służy
autorowi do ugruntowania słabo uzasadnionej tezy, że na
obszarach nadbałtyckich w 1. poł. XV w. tylko w Gdańsku
snycerze stosowali w swej pracy drewno orzechowe, a ich
dzieła odznaczają się mniej lub bardziej wyraźną czeską
orientacją artystyczną. W końcu XIV i w 1. poł. XV stulecia
wpływy czeskie w sztuce całych Prus były niewątpliwie silne.
Jednak z badań nad malarstwem (lepiej rozpoznanym niż
zabytki rzeźby) wynika, że Gdańsk był środowiskiem otwar-
tym, a o jego złożonym obliczu artystycznym decydowali nie
tyle Krzyżacy - jak sugeruje autor - co religijne i zawodowe
korporacje mieszczan oraz patrycjat (zob. J. Domasłowski, A.
Karłowska-Kamzowa, A.S. Labuda, Malarstwo gotyckie na
Pomorzu Wschodnim, Warszawa 1990). Określenie charakte-
ru gdańskiego środowiska rzeźbiarskiego pilnie wymaga dal-
szych badań. Na pewno zostaną w nich spożytkowane stwier-
dzenia TSngeberga, dotyczące zagadnień techniczno-warszta-
towych snycerstwa gotyckiego, czy podniesiony przez autora
związek typologiczny krucyfiksów w wiejskiej świątyni w
Farentuna koło Sztokholmu (dobrze byłoby poznać czas i
okoliczności pojawienia się tam dzieła) i w kaplicy Jedenastu
Tysięcy Dziewic przy kościele Mariackim w Gdańsku (por.
G. Oldemeyer, Die Darstellung des gekreuzigten Christus in
der Kunst des "WeichenStils", Diss. Freiburg i. Br., b.m. 1965
s.337-352) z przedstawieniem Ukrzyżowanego na tympano-
nie portalu północnego w kościele Panny Marii przed Tynem
w Pradze.
Tadeusz Jurkowlaniec
305