DOI Heft:
Nr. 3
DOI Artikel:Szafraniec-Rdułtowska, Beata: "Pokłon pasterzy" Hansa von Aachen: wzór dla kilku zabytków sztuki śla̜skiej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48917#0275
Biuletyn Historii Sztuki
R.LVI, 1994, Nr 3
PLISSN 0006-3967
BEATA SZAFRANIEC-RDUŁTOWSKA
Warszawa
"POKŁON PASTERZY" HANSA VON AACHEN - WZÓR DLA KILKU
ZABYTKÓW SZTUKI ŚLĄSKIEJ
Obraz z malowanego epitafium pary małżeńskiej
(zm. 1607 i 1622) w dawnym kościele parafialnym w
Żórawinie [il. 1] wykonany przez nieznanego malarza
śląskiego przedstawia Pokłon pasterzy.1 Wzorem dla
niego był miedzioryt Johanna Sadelera z 1592 r. Jil. 2]
rytowany według kompozycji Hansa von Aachen , nie-
mieckigo manierysty tworzącego pod silnym wpły-
wem malarstwa włoskiego. Szkic do niezachowanego
obrazu przechowywany w Królewskiej Galerii w Augs-
burgu (obecnie w monachijskiej Pinakotece) pochodzi
z 1591r. Już rok później jego kopię przeznaczoną do
Reiche Kapelle w Rezydencji Wilhelma V w Mona-
chium wykonał na pergaminie niejaki Hans Wórl.3
Pokłon pasterzy Hansa von Aachen był jedną z najczę-
ściej powtarzanych kompozycji niemieckiego artysty.4
Przykłady korzystania z grafiki opartej na omawianym
dziele znane są też w polskim malarstwie zarówno XVII
jak i XVIH wieku (Gostyń-Głogówko, Krotoszyn,
Dolsk, Leżajsk).5
W centrum owalnej kompozycji, nad leżącym w
żłóbku Dzieciątkiem klęczy anioł ze skrzyżowanymi na
piersi rękami. Po lewej stronie widzimy pochyloną Ma-
rię składajcą dłonie o długich palcach w geście modli-
twy. Postać Marii, choć bardziej poruszona, nawiązuje
do przedstawień Madonny ze średniowiecznych Adora-
cji Dzieciątka, nie dotykajcej ani swego syna, ani jego
pieluszek, a jedynie adorującej go w skupieniu.6 Po
drugiej stronie żłóbka, naprzeciw Matki Boskiej klęczy
pasterz przynoszący jagnię. Wśród osób zgromadzo-
nych wokół Nowonarodzonego zwraca uwagę chara-
kterystyczna postać dudziarza, pojawiająca się często w
scenach Bożego Narodzenia. Tutaj towarzyszy mu duży
pasterski pies. Obok widać mężczyznę w zawoju na
głowie. Po przeciwnej stronie kompozycji symetrię
równoważą - postać kobiety w poruszonej pozie oraz
starzec z brodą. W głębi dostrzec można betlejemskie
zwierzęta - wołu i osła, a także pasterzy zmierzających
do stajni, symbolizowanej tu przez fragment drewnianej
architektury. Zniszczony dach przypominać ma o ubó-
stwie miejsca narodzin Zbawiciela. Na pierwszym pla-
nie przedstawiono półpostać kobiety z dzieckiem na
ręku odwróconej plecami do patrzącego, będącej typo-
wym manierystycznym motywem pojawiajcym się czę-
sto w twórczości Hansa von Aachen.
Pokłon pasterzy z epitafium w Żórawinie jest do-
kładnym powtórzeniem sztychu Johanna Sadelera róż-
niącym się od pierwowzoru jedynie pewnymi szczegó-
łami. Nie ma tu koszyka stojącego przy klęczącym
pasterzu, a także leżącego na ziemi rolniczego narzędzia
(gracy). Natomiast u dołu, po prawej stronie, namalo-
wano pasterski kapelusz, którego brak na rycinie. Być
może śląski malarz czerpał wzór także z innego, niezi-
dentyfikowanego sztychu. Wykorzystanie kompozycji
artysty działającego dla katolickich władców w Mona-
chium i Pradze w epitafium z protestanckiej świątyni
jest w tym wypadku oczywiste nie tylko ze względu na
jej popularność, ale także z powodu związków właści-
ciela Żórawiny (Rothsurben) Adama Heinwalda z cesa-
rzem Rudolfem II, dla którego przez wiele lat z powo-
dzeniem pracował Hans von Aachen. Adam Heinwald
ł, podobnie
Rycina po-
wtarzająca dzieło cenionego nadwornego artysty wyko-
rzystana przez miejscowego malarza była więc godnym
naśladowania wzorem.
Innym śląskim przykładem powtórzenia kompozy-
cji Hansa von Aachen jest Pokłon pasterzy z późno-
renesansowego kamiennego epitafium Baltazara Hein-
richa (zm. 1615) i jego żony Anny (zm. 1595) z kościoła
parafialnego p.w. św. Jakuba w Nysie.8 Obok Pokłonu
(zm. 1621) fundator przebudowy kościoła by
jak jego ojciec Szymon, cesarskim radcą.
261
R.LVI, 1994, Nr 3
PLISSN 0006-3967
BEATA SZAFRANIEC-RDUŁTOWSKA
Warszawa
"POKŁON PASTERZY" HANSA VON AACHEN - WZÓR DLA KILKU
ZABYTKÓW SZTUKI ŚLĄSKIEJ
Obraz z malowanego epitafium pary małżeńskiej
(zm. 1607 i 1622) w dawnym kościele parafialnym w
Żórawinie [il. 1] wykonany przez nieznanego malarza
śląskiego przedstawia Pokłon pasterzy.1 Wzorem dla
niego był miedzioryt Johanna Sadelera z 1592 r. Jil. 2]
rytowany według kompozycji Hansa von Aachen , nie-
mieckigo manierysty tworzącego pod silnym wpły-
wem malarstwa włoskiego. Szkic do niezachowanego
obrazu przechowywany w Królewskiej Galerii w Augs-
burgu (obecnie w monachijskiej Pinakotece) pochodzi
z 1591r. Już rok później jego kopię przeznaczoną do
Reiche Kapelle w Rezydencji Wilhelma V w Mona-
chium wykonał na pergaminie niejaki Hans Wórl.3
Pokłon pasterzy Hansa von Aachen był jedną z najczę-
ściej powtarzanych kompozycji niemieckiego artysty.4
Przykłady korzystania z grafiki opartej na omawianym
dziele znane są też w polskim malarstwie zarówno XVII
jak i XVIH wieku (Gostyń-Głogówko, Krotoszyn,
Dolsk, Leżajsk).5
W centrum owalnej kompozycji, nad leżącym w
żłóbku Dzieciątkiem klęczy anioł ze skrzyżowanymi na
piersi rękami. Po lewej stronie widzimy pochyloną Ma-
rię składajcą dłonie o długich palcach w geście modli-
twy. Postać Marii, choć bardziej poruszona, nawiązuje
do przedstawień Madonny ze średniowiecznych Adora-
cji Dzieciątka, nie dotykajcej ani swego syna, ani jego
pieluszek, a jedynie adorującej go w skupieniu.6 Po
drugiej stronie żłóbka, naprzeciw Matki Boskiej klęczy
pasterz przynoszący jagnię. Wśród osób zgromadzo-
nych wokół Nowonarodzonego zwraca uwagę chara-
kterystyczna postać dudziarza, pojawiająca się często w
scenach Bożego Narodzenia. Tutaj towarzyszy mu duży
pasterski pies. Obok widać mężczyznę w zawoju na
głowie. Po przeciwnej stronie kompozycji symetrię
równoważą - postać kobiety w poruszonej pozie oraz
starzec z brodą. W głębi dostrzec można betlejemskie
zwierzęta - wołu i osła, a także pasterzy zmierzających
do stajni, symbolizowanej tu przez fragment drewnianej
architektury. Zniszczony dach przypominać ma o ubó-
stwie miejsca narodzin Zbawiciela. Na pierwszym pla-
nie przedstawiono półpostać kobiety z dzieckiem na
ręku odwróconej plecami do patrzącego, będącej typo-
wym manierystycznym motywem pojawiajcym się czę-
sto w twórczości Hansa von Aachen.
Pokłon pasterzy z epitafium w Żórawinie jest do-
kładnym powtórzeniem sztychu Johanna Sadelera róż-
niącym się od pierwowzoru jedynie pewnymi szczegó-
łami. Nie ma tu koszyka stojącego przy klęczącym
pasterzu, a także leżącego na ziemi rolniczego narzędzia
(gracy). Natomiast u dołu, po prawej stronie, namalo-
wano pasterski kapelusz, którego brak na rycinie. Być
może śląski malarz czerpał wzór także z innego, niezi-
dentyfikowanego sztychu. Wykorzystanie kompozycji
artysty działającego dla katolickich władców w Mona-
chium i Pradze w epitafium z protestanckiej świątyni
jest w tym wypadku oczywiste nie tylko ze względu na
jej popularność, ale także z powodu związków właści-
ciela Żórawiny (Rothsurben) Adama Heinwalda z cesa-
rzem Rudolfem II, dla którego przez wiele lat z powo-
dzeniem pracował Hans von Aachen. Adam Heinwald
ł, podobnie
Rycina po-
wtarzająca dzieło cenionego nadwornego artysty wyko-
rzystana przez miejscowego malarza była więc godnym
naśladowania wzorem.
Innym śląskim przykładem powtórzenia kompozy-
cji Hansa von Aachen jest Pokłon pasterzy z późno-
renesansowego kamiennego epitafium Baltazara Hein-
richa (zm. 1615) i jego żony Anny (zm. 1595) z kościoła
parafialnego p.w. św. Jakuba w Nysie.8 Obok Pokłonu
(zm. 1621) fundator przebudowy kościoła by
jak jego ojciec Szymon, cesarskim radcą.
261