Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (56.1994)

Biuletyn Historii Sztuki
R. LVI, 1994, Nr 3
PLISSN 0006-3967

AGNIESZKA ZABŁOCKA-KOS
Wrocław, Instytut Historii Sztuki UWr

ALEXIS LANGER (1825 - 1904) - ŚLĄSKI NEOGOTYCYSTA

Gdy 7 VI 1855 r. w "Wiener Zeitung" ogłoszono
nazwiska laureatów konkursu na projekt kościoła wo-
tywnego w Wiedniu wymieniając pośród ośmiu zwy-
cięzców także Alexisa Langera z Wrocławia, ten młody,
prawie wówczas nieznany śląski architekt, nie przypu-
szczał zapewne, że dzień ów będzie przełomowy w jego
życiu i stanie się początkiem błyskotliwej kariery1.
AIexis Langer urodził się 2 II 1825 r. w Oławie w
ewangelickiej rodzinie pruskiego oficera. Po ukończe-
niu szkoły elementarnej rozpoczął w 1839 r. terminowa-
nie w firmie budowlanej i edukację cechową, uwieńczo-
ną23 VIII1848 r. w Kłodzku uzyskaniem tytułu mistrza
murarskiego. Brak matury zamykał mu drogę do dal-
szych studiów, jedynie dwuletnia nauka, zresztą obo-
wiązkowa, we wrocławskiej Kónigliche Kunst-, Bau-,
und Gewerbeschule stanowiła uzupełnienie wykształce-
nia zawodowego. Między 1848 a 1852 r. Langer odbył
prawdopodobnie wędrówkę po krajach niemieckich, za-
trzymując się w pracowniach znanych architektów (nie-
wykluczone, że przez jakiś czas pracował u Statza lub
Schmidta w Kolonii, pod których niewątpliwym wpły-
wem tworzył w późniejszym okresie swoje wizje archi-
tektoniczne). W tym też czasie opanował perfekcyjnie
technikę rysunku - projekty wstępne, rysowane ołów-
kiem lub lawowane, charakteryzują się niezwykłą pre-
cyzją kreski, starannością w oddaniu szczegółów, kla-
rownością rysunku przy jednoczesnym malarskim
przedstawianiu architektury. Są one już same w sobie
małymi dziełami sztuki.
Od 1852 r. datuje się jego, dobrze potwierdzona
źrodłowo, działalność trwająca 52 lata. Można ją po-
dzielić na kilka faz: 1852-55 — formułowanie stylu, pier-
wsze realizacje świeckie, sakralne i restauratorskie; 1855
- zdobycie nagrody w konkursie na projekt kościoła
wotywnego w Wiedniu; 1855-68 - okres największych
sukcesów zawodowych, budowa dziewięciu kościołów i

kaplic oraz jednego ratusza; 1868 - zawalenie się wieży
kościoła św. Michała we Wrocławiu, utrata zleceń i mece-
nasa; 1868-85 - odejście od architektury sakralnej, przebu-
dowy pałaców; 1885-1904 - powtórne związanie się z
Kościołem katolickim, działalność w Wielkopolsce i na
Śląsku2.
Na podstawie zachowanych źródeł Langerowi przy-
pisać można zaprojektowanie siedemdziesięciu trzech
obiektów sakralnych (kościoły, kaplice, regotyzacje), z
których zrealizowano dwadzieścia sześć oraz siedemna-
ście projektów budowli świeckich, z których zrealizo-
wano jedynie pięć. Ponadto w jego spuźciźnie rysunko-
wej znajduje się kilkadziesiąt projektów ołtarzy, ambon
etc., związanych z wieloma, nie zawsze zidentyfikowa-
nymi, wnętrzami kościelnymi.
Swe artystyczne image ukształtował Langer wcześ-
nie, w okresie nauki i domniemanych Wanderjahre. Już
jego najwcześniejsze projekty utrzymane są w stylu
neogotyckim, któremu pozostał wierny w całej swojej
twórczości, a zachowane wypowiedzi każą widzieć go
jako artystę silnie zaangażowanego po stronie odnowy
sztuki chrześcijańskiej w duchu średniowiecza3. Jego
głębokie przekonanie o wyższości sztuki sakralnej i o
możliwości oddziaływania przez nią na zlaicyzowane
społeczeństwo ideologicznie wiązało go z katolikami a
formy architektoniczne, widoczne zwłaszcza w jego
sakralnych projektach, wykazywały silne zależności od
neogotyku nadreńskiego - ówczesnego centrum sztuki
katolickiej. Zmiana wyznania i przejście Langera na
katolicyzm stanowiło najdobitniejsze potwierdzenie je-
go przekonań. Nie dziwi więc fakt, że architekt od
początku swej pracy zawodowej związał się z Kościo-
łem rzymskim. Jako Maurermeister nie mógł podejmo-
wać prac finansowanych przez fiskusa, zarezerwowa-
nych dla architektów z wyższym wykształceniem;
współpraca z Kościołem pozwalała ominąć te ograni-

267