Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (56.1994)

KRONIKA NAUKOWA

MIĘDZYNARODOWA SESJA NAUKOWA "RATUSZE W MIASTACH
NADBAŁTYCKICH" GDAŃSK, 25-27 LISTOPADA 1993 R.

W dniach 25-27 listopada 1993 r. odbyła się w Gdańsku
sesja naukowa pt. Ratusze w miastach nadbałtyckich. Jej
organizatorem było Nadbałtyckie Centrum Kultury, reprezen-
towane przez panią Bronisławę Dejnę, konsultanta ds. nauki.
Obrady toczyły się w Sali Mieszczańskiej ratusza staromiej-
skiego, który jest jednocześnie siedzibą Centrum. Oprócz
uczestników polskich, zaproszeni zostali także referenci z
zagranicy: z Estonii, Finlandii, Łotwy, Niemiec i Włoch.
Gościem honorowym był prof. Anthony Sutcliffe z Wydziału
Ekonomii i Historii Socjalnej Uniwersytetu w Leicester.
W pierwszym dniu sesji wygłoszono osiem referatów.
Przedpołudniowe obrady zdominowała tematyka ikonologi-
czna. Jako pierwszy głos zabrał prof. Mieczysław Zlat z
Wrocławia. W wystąpieniu pt. Ratusz - zamek mieszczan.
Symbolika typu architektonicznego i jego form postawił tezę,
że pewne elementy średniowiecznego ratusza zostały przejęte
z architektury palatiów wraz z ich symbolicznym znaczeniem.
Były to: dwunawowa hala na parterze, dzięki której rada
miejska mogła uważać się za spadkobierczynię władzy feu-
dalnej; wieża będącą znakiem suwerenności gminy miejskiej
oraz krenelaż, oznaczający gotowość miasta do obrony.
Dr Elena Filippi z Vicenzy w referacie pt. Czy model może
być dwuznaczny? na przykładzie ratusza w Antwerpii zanali-
zowała formę architektoniczną i symbolikę tej budowli w
kontekście miejskiej kultury Północy i ówczesnej sytuacji
politycznej Niderlandów. Ratusz został zbudowany za przy-
zwoleniem i w większej części za pieniądze Hiszpanów dla
miasta, które do nich nie należało. Stąd wynika dwuznacz-
ność zarówno formy, jak i treści tego wybitnego dzieła
sztuki. Z kolei dr Stephan Albrecht z Tybingi przedstawił
Ikonografię ratusza w Bremie, zastanawiając się w jakim
stopniu ratusz może być rozumiany jako wyraz mieszczań-
skiego pojmowania sztuki. Dwa cykle rzeźb, XV- i XVII-wie-
czny, wywodzą się wprawdzie z tradycji mieszczańskiej, lecz
późniejszy z nich, zawierający m.in. 22 personifikacje cnót i
alegoryczny obraz świata odnosi się tylko do rajców, którzy
przedstawiają się mieszkańcom miasta jako sprawiedliwi i
mądrzy władcy.
Popołudniowe posiedzenie pierwszego dnia otworzył
prof. Jerzy Stankiewicz z Gdańska. Przedstawił on Wspólnotę
architektoniczną miast hanzeatyckich na podstawie wybra-
nych przykładów. Do form architektonicznych wspólnych dla
miast Hanzy należą m.in. przedproża domów ozdabiane pły-
tami lub słupkami odbojowymi. Autor szczególną uwagę
zwrócił na podobieństwo ornamentów na płytach odbojo-
wych z Gdańska i Visby na Gotlandii. Anna Nurmi-Nielsen z
Rauma w Finlandii w referacie pt. Stary ratusz Raumy jako
przykład tradycji europejskich opowiedziała historię powsta-
wania XVIII-wiecznego ratusza, w którego budowę zaanga-
żowani byli społecznie wszyscy mieszkańcy miasta. Nastę-
pnie dr Michał Woźniak z Torunia w wystąpieniu pt. Ratusz

staromiejski w Toruniu - dzieje, architektura, adaptacja do
funkcji muzealnych drobiazgowo omówił przekształcenia ja-
kim poddana została ta budowla od poł. XIII w. aż do naszych
czasów. Skrytykował on sensowność pozbawienia tego typu
obiektu zabytkowego jego pierwotnej funkcji i przekształce-
nia go w muzeum. Natomiast swoją funkcję nadal spełnia
ratusz w Tallinnie, którego historię, ilustrowaną dużą liczbą
przeźroczy, omówiła krótko Elvira Liiver (Tallinn). Irene
Bakule z Rygi przedstawiła Ratusze na Łotwie. Jako przykła-
dy wybrała dwie największe budowle tego regionu: nieistnie-
jący ratusz w Rydze i częściowo zachowany - w mieście
Bauska (Bowsk), który ma być niedługo zrekonstruowany na
podstawie zachowanych przekazów ikonograficznych.
Drugi dzień obrad rozpoczęła prof. Teresa Jakimowicz
(Poznań) wypowiedzią zatytułowaną: Ratusz jako miejsce
kulturowe. Zwróciła ona uwagę, że ratusz odzwierciedlał
ambicje mieszczan. Będąc dziełem sztuki, symbolem praw i
siedzibąwładz, stanowił centrum kulturowe. Świadczył także
o kondycji finansowej i znaczeniu miasta — remontów i aktu-
alizacji stylistycznej dokonywano w okresach ekonomicznej
i kulturalnej prosperity. Referat prof. Jerzego Kowalczyka
(Warszawa) pt. Późnobarokowe ratusze w Rzeczypospolitej.
Tradycje i innowacje, ukazał różnorodność typów ratuszy
powstałych w latach 1720-70. Zarówno skromne drewniane
budynki, jak i bogato dekorowane budowle murowane były
na ogół tradycyjnie sytuowane pośrodku rynku i posiadały
wieżę. Natomiast często nowatorskie były ich formy oraz
powiązanie z urbanistyką miasta. Wyposażenie ratusza z tego
czasu możemy poznać jedynie z pisanego projektu księcia
Hieromina Floriana Radziwiłła dla ratusza w Białej Podla-
skiej. Następnie Leena Arkio-Laine z Helsinek mówiła o
Restauracji Ratusza Starego w Helsinkach. Budynek ukoń-
czony w 1804 r., razem z przylegającą zabudową pierzei
zwaną Blokiem Lwa, został w latach 1960-89 wyremontowa-
ny i zaadaptowany ponownie na siedzibę władz miasta. Au-
torka ukazała zmiany koncepcji tych prac na przestrzeni 30
lat. Z kolei dr Joachim Zdrenka z Marburga opowiedział o
Ratuszu głównomiejskim w Gdańsku i jego użytkownikach.
Prześledził on zmiany struktury władz miasta i wynikające
stąd: rozkład, funkcje i nazwy pomieszczeń ratusza od XII do
XVII w. Część przedpołudniową obrad zakończyły dwa ko-
munikaty: dra Mateusza Golińskiego (Wrocław) pt. Hala
kupiecka—sukiennice —ratusz, będący próbąustalenia funkcji
i nazewnictwa zabudowy śródrynkowej od XII do XVI w. i
Elżbiety Błażewskiej (Kraków) o drzwiach Izby Pańskiej z
krakowskiego ratusza, które są nietypowym w Krakowie
przykładem wpływów manieryzmu niderlandzkiego.
Po obiedzie prof. Teresa Zarębska wygłosiła referat pt.
Kontekst urbanistyczny ratusza Głównego Miasta w Gdańsku.
Przedstawiła w jaki sposób sylwetka przebudowywanego od
XIII do XVII w. ratusza wkomponowywała się w najbliższe

325