DOI Heft:
Nr. 4
DOI Artikel:Jurkowlaniec, Tadeusz: Przemysław Mrozowski, Polski nagrobki gotyckie: Warszawa: "Arx Regia" Ośrodek Wydawiczy Zamku Królewskiego w Warszawie, 1994 ss.349, il.135+17
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48917#0462
PRZEGLĄD LITERATURY I WYSTAW
Przemysław Mrozowski, Polskie nagrobki gotyckie. Warszawa: "Arx Regia" Ośrodek
Wydawniczy Zamku Królewskiego w Warszawie, 1994 ss.349, il. 135 + 17
Książka Przemysława Mrozowskiego jest pierwszą mo-
nografią gotyckich nagrobków na obszarach Królestwa Pol-
skiego. Synteza, w określonych tytułem zakresach: rzeczo-
wym, chronologicznym i geograficznym wyczerpująca mo-
żliwie cały materiał przedmiotowy, składa się z dwóch opra-
cowań odmiennego typu.
Pierwszym jest tekst monograficzny podzielony klarow-
nie na pięć rozdziałów. Otwiera go prezentacja podstawy
materiałowej na tle europejskim —określenie stosunku liczby
dzieł zachowanych (154 zabytki) do ich pierwotnych zasobów
(szacowanych na blisko 2200 nagrobków) oraz próby wyjaś-
nienia takiego stanu rzeczy. Rozdział II zawiera charaktery-
stykę rozmieszczenia terytorialnego i częstotliwości występo-
wania nagrobków, omówienie zwyczajów upamiętniania
zmarłych w różnych grupach społecznych, uwagi o zależno-
ściach między pozycją społeczną nieboszczyka a okazałością
nagrobka, wreszcie — rozważania o motywach i zasadach,
którymi kierowano się przy wyborze miejsca pochówku.
Przedstawiwszy kontekst historyczny i kulturowy badacz
skoncentrował uwagę na zagadnieniach technicznych i orga-
nizacyjnych związanych z powstawaniem nagrobków. Intere-
sowały go okoliczności fundacji, zatrudniania wykonawców
oraz udział zleceniodawców w powstawaniu dzieł. W IV roz-
dziale książki autor wyodrębnił trzy grupy typologiczne po-
mników, a mianowicie nagrobki inskrypcyjne, heraldyczne
oraz figuralne. Zabytki omówione zostały w porządku chro-
nologicznym i stylistycznym. Mrozowski krytycznie odniósł
się do dotychczasowego stanu badań. Dyskutując problemy
atrybucji i genezy artystycznej najwybitniejszych zabytków
gotyckiej rzeźby sepulkralnej w Polsce, badacz swobodnie
operuje literaturą przedmiotu, zwłaszcza nowszą. Ze względu
na charakter opracowania trudno było autorowi szerzej omó-
wić m.in. problematykę związaną z gnieźnieńską tumbą, któ-
rej płyta wierzchnia ma upamiętniać: bp. Radzima (Łepko-
wski), abp. Gruszczyńskiego (Polkowski, Sokołowski),
św. Wojciecha (pogląd przyjmowany najczęściej), czy abp.
Bory szewski ego (Walkowski, Mrozowski). Zdaniem autora
twórca tego wciąż zagadkowego dzieła — identyfikowany
początkowo ze Stwoszem, później zaś powszechnie z Hansem
Brandtem - "przybył do Gniezna z południowych Niemiec.
[...] ważnym dlań miejscem postoju był Kraków, z mauzole-
um Kazimierza Jagiellończyka". Przyjęty przez Mrozowskie-
go, utrwalony w literaturze pogląd o stylistycznych związ-
kach reliktów poznańskiej tumby Bolesława Chrobrego i
tympanonu portalu północnego kościoła Krzyża Św. we
Wrocławiu wypadnie poddać rewizji. Nowym, ale nieprze-
konującym argumentem na poparcie stanowiska o śląskiej
proweniencji dzieła jest, jakoby przejęte z nagrobnych po-
rzedstawień książąt śląskich (s. 75-76), ukazanie monarchy w
zbroi. Szkoda, że poznański wizerunek Bolesława Chrobrego
został pominięty w ostatnim rozdziale książki (s. 151 i przyp.
150) przy okazji omawiania symboliki strojów. Rozdział ten
jest poświęcony funkcjom i treściom ideowym nagrobków
średniowiecznych. W pogłębionych rozważaniach o ideo-
wym przesłaniu dzieł badacz uwzględnił lokalizację nagrob-
ków, kształt memorii, przynależność stanową zmarłych. Roz-
patrując na szerokim tle wątki historyczne, doczesne i escha-
tologiczne autor nie poprzestał na charakterystyce sposobów
wyobrażania nieboszczyka, wyjaśnieniu symboliki jego ge-
stów, szat i elementów towarzyszących wizerunkowi (arkada,
zwierzęta, herby, inskrypcje). Proponowane interpretacje tre-
ści i funkcji nagrobków odsłaniają słabo dotąd znany obraz
jednego z ważniejszych rodzajów wytwórczości artystycznej
późniejszego średniowiecza w Polsce.
Drugim w kolejności, lecz dla badań podstawowym
składnikiem książki, jest korpus nagrobków, ich inwentarz w
postaci katalogu topograficznego odpowiadającego na szero-
ki kwestionariusz badawczy. Katalog został podzielony na
dwie części. Pierwsza obejmuje 135 dzieł zachowanych (lub
znanych z wiarygodnych przekazów ikonograficznych) i re-
likty 28 nagrobków, druga - 136 pomników nie istniejących,
ale uchwytnych dzięki źródłom pisanym.
Istotnym dopełnieniem obu części tekstowych książki są
fotografie i rysunki ponad 150 nagrobków (w tym autorskie
rekonstrukcje dzieł zachowanych fragmentarycznie). Album
ilustracji zestawiono tak jak katalog - w alfabetycznym po-
rządku topograficznym. Przy innym układzie zdjęć - np.
według kryteriów typologicznych, chronologicznych i geo-
graficznych - album mógłby funkcjonować autonomicznie,
chyba z większą korzyścią dla czytelnika. Książka zaopatrzo-
na jest w indeks nagrobków sporządzony według "nazw osób
upamiętnionych". Brak niestety indeksów miejscowości oraz
ikonograficznego. Streszczenie tekstu monograficznego i spis
ilustracji przetłumaczono na język francuski.
Dzięki sumiennie zebranemu materiałowi i jego wielo-
stronnemu omówieniu książka Przemysława Mrozowskiego
przez wiele lat będzie jednym z podstawowych podręczników
do badań nad polską sztuką i kulturą późniejszego średnio-
wiecza.
Tadeusz Jurkowlaniec
442
Przemysław Mrozowski, Polskie nagrobki gotyckie. Warszawa: "Arx Regia" Ośrodek
Wydawniczy Zamku Królewskiego w Warszawie, 1994 ss.349, il. 135 + 17
Książka Przemysława Mrozowskiego jest pierwszą mo-
nografią gotyckich nagrobków na obszarach Królestwa Pol-
skiego. Synteza, w określonych tytułem zakresach: rzeczo-
wym, chronologicznym i geograficznym wyczerpująca mo-
żliwie cały materiał przedmiotowy, składa się z dwóch opra-
cowań odmiennego typu.
Pierwszym jest tekst monograficzny podzielony klarow-
nie na pięć rozdziałów. Otwiera go prezentacja podstawy
materiałowej na tle europejskim —określenie stosunku liczby
dzieł zachowanych (154 zabytki) do ich pierwotnych zasobów
(szacowanych na blisko 2200 nagrobków) oraz próby wyjaś-
nienia takiego stanu rzeczy. Rozdział II zawiera charaktery-
stykę rozmieszczenia terytorialnego i częstotliwości występo-
wania nagrobków, omówienie zwyczajów upamiętniania
zmarłych w różnych grupach społecznych, uwagi o zależno-
ściach między pozycją społeczną nieboszczyka a okazałością
nagrobka, wreszcie — rozważania o motywach i zasadach,
którymi kierowano się przy wyborze miejsca pochówku.
Przedstawiwszy kontekst historyczny i kulturowy badacz
skoncentrował uwagę na zagadnieniach technicznych i orga-
nizacyjnych związanych z powstawaniem nagrobków. Intere-
sowały go okoliczności fundacji, zatrudniania wykonawców
oraz udział zleceniodawców w powstawaniu dzieł. W IV roz-
dziale książki autor wyodrębnił trzy grupy typologiczne po-
mników, a mianowicie nagrobki inskrypcyjne, heraldyczne
oraz figuralne. Zabytki omówione zostały w porządku chro-
nologicznym i stylistycznym. Mrozowski krytycznie odniósł
się do dotychczasowego stanu badań. Dyskutując problemy
atrybucji i genezy artystycznej najwybitniejszych zabytków
gotyckiej rzeźby sepulkralnej w Polsce, badacz swobodnie
operuje literaturą przedmiotu, zwłaszcza nowszą. Ze względu
na charakter opracowania trudno było autorowi szerzej omó-
wić m.in. problematykę związaną z gnieźnieńską tumbą, któ-
rej płyta wierzchnia ma upamiętniać: bp. Radzima (Łepko-
wski), abp. Gruszczyńskiego (Polkowski, Sokołowski),
św. Wojciecha (pogląd przyjmowany najczęściej), czy abp.
Bory szewski ego (Walkowski, Mrozowski). Zdaniem autora
twórca tego wciąż zagadkowego dzieła — identyfikowany
początkowo ze Stwoszem, później zaś powszechnie z Hansem
Brandtem - "przybył do Gniezna z południowych Niemiec.
[...] ważnym dlań miejscem postoju był Kraków, z mauzole-
um Kazimierza Jagiellończyka". Przyjęty przez Mrozowskie-
go, utrwalony w literaturze pogląd o stylistycznych związ-
kach reliktów poznańskiej tumby Bolesława Chrobrego i
tympanonu portalu północnego kościoła Krzyża Św. we
Wrocławiu wypadnie poddać rewizji. Nowym, ale nieprze-
konującym argumentem na poparcie stanowiska o śląskiej
proweniencji dzieła jest, jakoby przejęte z nagrobnych po-
rzedstawień książąt śląskich (s. 75-76), ukazanie monarchy w
zbroi. Szkoda, że poznański wizerunek Bolesława Chrobrego
został pominięty w ostatnim rozdziale książki (s. 151 i przyp.
150) przy okazji omawiania symboliki strojów. Rozdział ten
jest poświęcony funkcjom i treściom ideowym nagrobków
średniowiecznych. W pogłębionych rozważaniach o ideo-
wym przesłaniu dzieł badacz uwzględnił lokalizację nagrob-
ków, kształt memorii, przynależność stanową zmarłych. Roz-
patrując na szerokim tle wątki historyczne, doczesne i escha-
tologiczne autor nie poprzestał na charakterystyce sposobów
wyobrażania nieboszczyka, wyjaśnieniu symboliki jego ge-
stów, szat i elementów towarzyszących wizerunkowi (arkada,
zwierzęta, herby, inskrypcje). Proponowane interpretacje tre-
ści i funkcji nagrobków odsłaniają słabo dotąd znany obraz
jednego z ważniejszych rodzajów wytwórczości artystycznej
późniejszego średniowiecza w Polsce.
Drugim w kolejności, lecz dla badań podstawowym
składnikiem książki, jest korpus nagrobków, ich inwentarz w
postaci katalogu topograficznego odpowiadającego na szero-
ki kwestionariusz badawczy. Katalog został podzielony na
dwie części. Pierwsza obejmuje 135 dzieł zachowanych (lub
znanych z wiarygodnych przekazów ikonograficznych) i re-
likty 28 nagrobków, druga - 136 pomników nie istniejących,
ale uchwytnych dzięki źródłom pisanym.
Istotnym dopełnieniem obu części tekstowych książki są
fotografie i rysunki ponad 150 nagrobków (w tym autorskie
rekonstrukcje dzieł zachowanych fragmentarycznie). Album
ilustracji zestawiono tak jak katalog - w alfabetycznym po-
rządku topograficznym. Przy innym układzie zdjęć - np.
według kryteriów typologicznych, chronologicznych i geo-
graficznych - album mógłby funkcjonować autonomicznie,
chyba z większą korzyścią dla czytelnika. Książka zaopatrzo-
na jest w indeks nagrobków sporządzony według "nazw osób
upamiętnionych". Brak niestety indeksów miejscowości oraz
ikonograficznego. Streszczenie tekstu monograficznego i spis
ilustracji przetłumaczono na język francuski.
Dzięki sumiennie zebranemu materiałowi i jego wielo-
stronnemu omówieniu książka Przemysława Mrozowskiego
przez wiele lat będzie jednym z podstawowych podręczników
do badań nad polską sztuką i kulturą późniejszego średnio-
wiecza.
Tadeusz Jurkowlaniec
442