Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (56.1994)

PRZEGLĄD LITERATURY I WYSTAW

"Mauzolea piastowskie na Śląsku". Fot. WChromiński. Sł. wst. J.Harasimowicz. Tekst
H.Okólska, M.Smolak, D.Mrozowska. Wrocław: Muzeum Historyczne, Ratusz Wrocławski
1993 ss.164, il.kol.29, il.cz.-b.56+6

Przed sześciu laty, w 1988 r., minęło 100 lat od wydania
książki K.Stronczyńskiego Pomniki książęce Piastów, lenni-
ków dawnej Polski w pieczęciach, budowlach, grobowcach i
innych starożytnościach zebrane i objaśnione (Piotrków
1888), będącej kolejnym w naszych dziejach dowodem na to,
że mimo lat niewoli Polacy nie zapomnieli o swojej tożsamo-
ści, w której tak wielką rolę odgrywała tradycja piastowska.
Za cztery lata będziemy mogli "obchodzić" kolejne, podobne
stulecie, tym razem od opublikowania pracy J. Mycielskiego
Grobowe Piastów pomniki na Szląsku pruskim (Poznań
1898). Te dwie książki stanęły u progu zainteresowań polskiej
humanistyki monumentami nagrobnymi, pozostałymi po
przedstawicielach naszej pierwszej dynastii. Los sprawił, że
owych pamiątek najwięcej pozostało na ziemi, która już w
średniowieczu utraciła polityczny związek z resztą monarchii
piastowskiej. Niestety, na skutek przemieszczeń niektórych z
nich - nagrobków lubiąskich i wrocławskich tumb wybitnych
Henryków: IIPobożnego i IVProbusa-w zasadzie zatraceniu
uległa, akcentowana w tytułach obu wspomnianych powyżej
książek ich pierwotna funkcja pomnikowa1.
W związku z tym z zadowoleniem należy powitać otwar-
cie latem 1993 r. we wrocławskim ratuszu wystawy poświę-
conej piastowskim nekropoliom na Śląsku. Towarzyszyło jej
wydanie książki — albumu Mauzolea piastowskie na Śląsku.
Wydawnictwo, mające zarówno charakter pracy popularyza-
torskiej, adresowanej do szerokiego odbiorcy, jak i zawiera-
jące elementy publikacji naukowej, uzyskało format albumo-
wy (19x21 cm) oraz twardą, kolorową i lakierowaną okładkę
- słowem bardzo atrakcyjną szatę edytorską. Książkę otwiera
słowo wstępne Jana Harasimowicza pt. Piasti, Polonorum
regum nepotes (s. 7-11), w którym Autor, snując refleksję nad
rolą dynastii w przeszłości regionu i Polski, próbuje znaleźć
jej kontynuację we współczesnych naszych poczynaniach. W
części albumowej (s. 13-62) zamieszczono 84 kolorowe i
czarno-białe ilustracje, ukazujące poszczególne monumenty
(ujęcia całościowe i detale), jak też wnętrza w których się one
znajdują oraz mieszczące je obiekty sakralne. Poziom foto-
grafii nie budzi większych zastrzeżeń, a szatę ilustracyjną
książki dopełniają reprodukcje miniatur z Legendy o św.
Jadwidze zamieszczone na wklejkach.
W dalszej, zasadniczej części książki, autorstwa Haliny
Okólskiej, Marzeny Smolak i Danuty Mrozowskiej (s. 63-
125), przedstawiono poszczególne nekropolie w układzie - w
głównej mierze — chronologicznym. Każdej z nich poświęco-
no kilka zdań omówienia, podając także podstawowe dane o
poszczególnych pomnikach nagrobnych, zawsze - co warto
podkreślić - w oparciu o najnowszy stan badań (uwzględnio-
no także prace wydane w trakcie powstawania omawianej
książki). Cytowane są także inskrypcje z nagrobków (wraz z
tłumaczeniami). Krótką notę biograficzną otrzymała także

każda z upamiętnionych osób. Następnie zamieszczono Wy-
bór źródeł (s. 126-139), na który składają się Rękopisy ze
zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu, w liczbie
17, zestawione przez Jana Gromadzkiego, który opatrzył każ-
dy krótkim komentarzem, swym charakterem zbliżonym do
noty katalogowej. Jedynie w przypadku Kroniki książąt pol-
skich (IV F 103) zacytowano kilka fragmentów dotyczących
niektórych Piastów. Wymieniono tu także dzieła XVII, XVIII
i XIX-wiecznych śląskich kronikarzy, historyków i starożyt-
ników, takich jak J.F. Rette’go, W. Erdmanna von Seydlitza,
G. Thebesiusa, Ch. Ezechiela, P.A. Teicherta i A.J. Hoverde-
na-Plenckena, zawierające bezcenne często rysunki, odpisy
inskrypcji i opisy, odnoszące się do śląskich sepulkraliów, nie
tylko zresztąpiastowskich. W drugiej części Roman Stelmach
przygotował podobny wykaz źródeł z XII-XVII w., dotyczą-
cych głównie czynionych przez Piastów darowizn i fundacji,
często związanych z pochówkami. Zawartość książki uzupeł-
nia bardzo obszerny wykaz literatury odnoszącej się do pia-
stowskich monumentów śląskich (s. 140-144), a całość za-
mykają streszczenia w językach niemieckim i angielskim (s.
145-157).
W związku z omawianą publikacją nasuwa się kilka
uwag, którymi warto może przy tej okazji się podzielić.
Pierwsza dotyczy sposobu cytowania inskrypcji. Stosowany
jest tu niekonsekwentny zapis majuskułowy (większość przy-
padków, także tam, gdzie inskrypcja oryginalnie odkuta jest
w minuskule gotyckiej) lub minuskułowy (np. przy omawia-
niu lubiąskiego nagrobka Bolesława III). Wprawdzie zawsze
w nawiasie podawano informację o oryginalnej formie zapisu
(np. minuskuła gotycka), jednak dla nieprzygotowanego od-
biorcy - a do takich chyba w pierwszym rzędzie praca jest
adresowana — sprzeczność taka może wydać się kłopotliwa.
Niekonsekwencja w cytowaniu inskrypcji dotyczy także roz-
wijania skrótów, co niekiedy czyniono (np. przy nagrobku
Henryka II Pobożnego), niekiedy zaś nie (np. nagrobki Hen-
ryka V Grubego i Henryka VI). Należy też zwrócić uwagę na
błąd w tłumaczeniu inskrypcji z płyty nagrobkowej księżnej
Elżbiety opolskiej (zm. 1507), opatki klarysek wrocławskich.
Brzmi ona: Anno Domini MCCCCCVII die XXVIII Augustii,
in die decollationis s. Joannis Baptistae obiit illustris domina
Elisabetha ducissa Silesie de Oppeln, abbatissa huius mona-
steriiXXXV annos"2, z czego wynika, że Elżbieta nie zmarła
w wieku 35 lat - jak podano w omawianej pracy - ale przez
tyle lat pełniła funkcję opatki. Datę urodzin Elżbiety, KJasiń-
ski próbował ustalić na lata ok. 1442-1452, a zatem zmarłaby
ona w wieku około 59-69 lat3. Można by się także upomnieć
o wyliczenie tych miejsc, w których - jak donoszą źródła -
Piastów chowano, lecz nie zachowały się, upamiętniające ich
monumenty, (Bytom (?) — kość. Dominikanów, Chojnów —
kość, parafialny, Czamowąsy - kość. Norbertanek, Jemielni-

308