DOI issue:
Nr. 3
DOI article:Czechowicz, Bogusław: Małgorzata Kaganiec, Meraldyka Piastów śla̜skich 1146-1707: Katowice 1992 (Rozprawy i studia Muzeum Śla̜skiego), ss. 192, il. czar.-biał. 33, il. barw. 2.
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.48917#0308
Biuletyn Historii Sztuki
R. LVI, 1994, Nr 3
PL ISSN 0006-3967
Małgorzata Kaganiec, Heraldyka Piastów śląskich 1146-1707, Katowice 1992 (Rozprawy
i studia Muzeum Śląskiego), ss. 192, il. czar.-biał. 33, il. barw. 2.
BOGUSŁAW CZECHOWICZ
Wrocław
Książka M. Kaganiec powstała w oparciu o rozprawę
doktorską, obronioną na UMCS w Lublinie. Stanowi ona
podsumowanie wieloletnich, polskich i niemieckich badań
nad śląską heraldyką piastowską; badań, nad których wynika-
mi, zarówno ze strony niemieckiej, jak i polskiej, bardzo
często ciążył niekorzystny balast uwarunkowań polityczno-
ideologicznych.
Omawiana praca stawia sobie za cel odpowiedź na pyta-
nie o charakter śląskiej heraldyki piastowskiej. W kolejnych
rozdziałach książki Autorka omawia poszczególne elementy
składające się na piastowskie godło: półksiężyc i krzyż, orła
z przepaską i krzyżem, szachownicę, a także barwy, kształty
tarcz herbowych i klejnot oraz obce elementy w śląskiej
heraldyce piastowskiej (rozdziały I-IV, s.12-173). Poszcze-
gólne składniki herbu przedstawiane są w ujęciu chronologi-
cznym, od momentu ich pojawienia się aż do "wygaśnięcia".
Uwagę swoją M. Kaganiec wyraźnie koncentruje na średnio-
wieczu, zwłaszcza na wiekach XIII-XIV. Wpływa na to nie-
wątpliwie swego rodzaju atrakcyjność rozważań nad genezą
i początkami danego elementu, jak i lepszy stan opracowania
źródeł z tego okresu, co nie znaczy oczywiście, że zaniedbane
zostały przekazy późniejsze, głównie nowożytne. Bazę
źródłową stanowiły bowiem nie tylko oryginalne pieczęcie
czy numizmaty, ich reprodukcje, odrysy i opisy zawarte w
literaturze przedmiotu oraz w dawnych herbarzach, ale także
dzieła rzeźby (głównie sepulkralnej) i malarstwa. O tym, że
badania Autorki ciążyły ku wiekom średnim, przy jednoczes-
nym mniej wnikliwym potraktowaniu nowożytności, przeko-
nuje rozdział VI: Rola herbu piastowskiego w XVII- i XVIII-
wiecznej alegorii (s. 174-179). Zwabionego takim tytułem
czytelnika, a zwłaszcza historyka sztuki, oczekującego inte-
resującej interpretacji przekazów wizualnych z tego czasu,
dokonanej z perspektywy innej dyscypliny, spotyka tu mały
zawód. M. Kaganiec nie wyszła bowiem poza dawno już
wyrażone stwierdzenia dotyczące programów ideowych pia-
stowskich fundacji artystycznych i nowożytnych mauzoleów
książęcego rodu. Ich autorami byli, wielokrotnie przywoły-
wani w przypisach, H. Dziurla, K. Kalinowski, J. Przała i A.
Więcek1 . Dla odmiany, za szczególnie cenny uznać należy
rozdział V, poświęcony - jak to określono w tytule - niektó-
rym zagadnieniom heraldyki Piastów śląskich. Omówiono tu:
Heraldykę księżnych i księżniczek piastowskich, Heraldykę
duchownych z rodu Piastów, oraz Heraldykę Piastów niedy-
nastycznych, czyli zagadnienia nie zarysowane dotąd cało-
ściowo w piśmiennictwie.
Zasadnicze kwestie poruszone w pracy będą z pewnością
dyskutowane przez historyków. Sama książka M. Kaganiec
prowokuje do tego, co jest raczej zaletą niż wadą pracy
naukowej. Autorka ustosunkowuje się do dawniej wyraża-
nych sądów, zestawia je, poddaje krytyce. Pozostawiając
wynikające z podjętych tu rozważań wnioski ocenie specjali-
stów w dziedzinie nauk pomocniczych historii, na tym miej-
scu warto jedynie zwrócić uwagę na niektóre przynajmniej
fragmenty, mogące bezpośrednio zainteresować historyka
sztuki. Jest to o tyle uzasadnione, że dzieła rzeźby, malarstwa
i rzemiosła artystycznego (tłoki pieczętne czyli wyroby złot-
nicze) zostały - jak już wspomniano - przez Autorkę wyko-
rzystane w szerokium zakresie.
Jako nader interesująca jawi się kwestia datowania pier-
wszego, zachowanego obecnie szczątkowo, rytego nagrobka
Bolesława Wysokiego w Lubiążu. Na początku XIV w. został
on powtórnie wykorzystany jako element nagrobka Konrada
żagańskiego. W tym samym czasie Bolesława Wysokiego
upamiętniono nowym pomnikiem. Ponad sto lat temu A.
Schultz, a znacznie później J. Kębłowski, próbowali na pod-
stawie zachowanych fragmentów rytu rekonstruować rysunek
postaci Bolesława Wysokiego2 . Dopatrzono się tam tarczy z
orłem, przez pierś którego biegła przepaska z zakończeniem
o kształcie trójlistnym. M. Kaganiec dostrzega jednak pewne
sprzeczności związane z dotychczasowym datowaniem za-
bytku na około 1234 r. A mianowicie trójlistne zakończenie
typowe jest — zdaniem Autorki —raczej dla godeł XIV-wiecz-
nych, a do końca XIII w. zakończenia były spiczaste. Także
kształt tarczy Bolesława Wysokiego z jego pierwszego na-
grobka należałoby wiązać raczej z drugą połową XIII w. To
pozwala datować płytę księcia na okres późniejszy, choć
Autorka bliżej go nie precyzuje. Powyższe wątpliwości służą
zakwestionowaniu nagrobka Bolesława Wysokiego jako
294
R. LVI, 1994, Nr 3
PL ISSN 0006-3967
Małgorzata Kaganiec, Heraldyka Piastów śląskich 1146-1707, Katowice 1992 (Rozprawy
i studia Muzeum Śląskiego), ss. 192, il. czar.-biał. 33, il. barw. 2.
BOGUSŁAW CZECHOWICZ
Wrocław
Książka M. Kaganiec powstała w oparciu o rozprawę
doktorską, obronioną na UMCS w Lublinie. Stanowi ona
podsumowanie wieloletnich, polskich i niemieckich badań
nad śląską heraldyką piastowską; badań, nad których wynika-
mi, zarówno ze strony niemieckiej, jak i polskiej, bardzo
często ciążył niekorzystny balast uwarunkowań polityczno-
ideologicznych.
Omawiana praca stawia sobie za cel odpowiedź na pyta-
nie o charakter śląskiej heraldyki piastowskiej. W kolejnych
rozdziałach książki Autorka omawia poszczególne elementy
składające się na piastowskie godło: półksiężyc i krzyż, orła
z przepaską i krzyżem, szachownicę, a także barwy, kształty
tarcz herbowych i klejnot oraz obce elementy w śląskiej
heraldyce piastowskiej (rozdziały I-IV, s.12-173). Poszcze-
gólne składniki herbu przedstawiane są w ujęciu chronologi-
cznym, od momentu ich pojawienia się aż do "wygaśnięcia".
Uwagę swoją M. Kaganiec wyraźnie koncentruje na średnio-
wieczu, zwłaszcza na wiekach XIII-XIV. Wpływa na to nie-
wątpliwie swego rodzaju atrakcyjność rozważań nad genezą
i początkami danego elementu, jak i lepszy stan opracowania
źródeł z tego okresu, co nie znaczy oczywiście, że zaniedbane
zostały przekazy późniejsze, głównie nowożytne. Bazę
źródłową stanowiły bowiem nie tylko oryginalne pieczęcie
czy numizmaty, ich reprodukcje, odrysy i opisy zawarte w
literaturze przedmiotu oraz w dawnych herbarzach, ale także
dzieła rzeźby (głównie sepulkralnej) i malarstwa. O tym, że
badania Autorki ciążyły ku wiekom średnim, przy jednoczes-
nym mniej wnikliwym potraktowaniu nowożytności, przeko-
nuje rozdział VI: Rola herbu piastowskiego w XVII- i XVIII-
wiecznej alegorii (s. 174-179). Zwabionego takim tytułem
czytelnika, a zwłaszcza historyka sztuki, oczekującego inte-
resującej interpretacji przekazów wizualnych z tego czasu,
dokonanej z perspektywy innej dyscypliny, spotyka tu mały
zawód. M. Kaganiec nie wyszła bowiem poza dawno już
wyrażone stwierdzenia dotyczące programów ideowych pia-
stowskich fundacji artystycznych i nowożytnych mauzoleów
książęcego rodu. Ich autorami byli, wielokrotnie przywoły-
wani w przypisach, H. Dziurla, K. Kalinowski, J. Przała i A.
Więcek1 . Dla odmiany, za szczególnie cenny uznać należy
rozdział V, poświęcony - jak to określono w tytule - niektó-
rym zagadnieniom heraldyki Piastów śląskich. Omówiono tu:
Heraldykę księżnych i księżniczek piastowskich, Heraldykę
duchownych z rodu Piastów, oraz Heraldykę Piastów niedy-
nastycznych, czyli zagadnienia nie zarysowane dotąd cało-
ściowo w piśmiennictwie.
Zasadnicze kwestie poruszone w pracy będą z pewnością
dyskutowane przez historyków. Sama książka M. Kaganiec
prowokuje do tego, co jest raczej zaletą niż wadą pracy
naukowej. Autorka ustosunkowuje się do dawniej wyraża-
nych sądów, zestawia je, poddaje krytyce. Pozostawiając
wynikające z podjętych tu rozważań wnioski ocenie specjali-
stów w dziedzinie nauk pomocniczych historii, na tym miej-
scu warto jedynie zwrócić uwagę na niektóre przynajmniej
fragmenty, mogące bezpośrednio zainteresować historyka
sztuki. Jest to o tyle uzasadnione, że dzieła rzeźby, malarstwa
i rzemiosła artystycznego (tłoki pieczętne czyli wyroby złot-
nicze) zostały - jak już wspomniano - przez Autorkę wyko-
rzystane w szerokium zakresie.
Jako nader interesująca jawi się kwestia datowania pier-
wszego, zachowanego obecnie szczątkowo, rytego nagrobka
Bolesława Wysokiego w Lubiążu. Na początku XIV w. został
on powtórnie wykorzystany jako element nagrobka Konrada
żagańskiego. W tym samym czasie Bolesława Wysokiego
upamiętniono nowym pomnikiem. Ponad sto lat temu A.
Schultz, a znacznie później J. Kębłowski, próbowali na pod-
stawie zachowanych fragmentów rytu rekonstruować rysunek
postaci Bolesława Wysokiego2 . Dopatrzono się tam tarczy z
orłem, przez pierś którego biegła przepaska z zakończeniem
o kształcie trójlistnym. M. Kaganiec dostrzega jednak pewne
sprzeczności związane z dotychczasowym datowaniem za-
bytku na około 1234 r. A mianowicie trójlistne zakończenie
typowe jest — zdaniem Autorki —raczej dla godeł XIV-wiecz-
nych, a do końca XIII w. zakończenia były spiczaste. Także
kształt tarczy Bolesława Wysokiego z jego pierwszego na-
grobka należałoby wiązać raczej z drugą połową XIII w. To
pozwala datować płytę księcia na okres późniejszy, choć
Autorka bliżej go nie precyzuje. Powyższe wątpliwości służą
zakwestionowaniu nagrobka Bolesława Wysokiego jako
294