DOI Heft:
Nr. 1-2
DOI Artikel:Faryna-Paszkiewicz, Hanna: Aleksandra Melbechowska-Luty, Piotr Szubert, "Posa̜gi i ludzie. Antologia tekstów o rzeźbie. 1815-1889": tom I, cze̜ść 1 i 2. Warszawa: Instytut Sztuki PAN 1993 ss. 264, 255, il
DOI Artikel:Faryna-Paszkiewicz, Hanna: "Materiały do studiów nad sztuka̜ XIX wieku": t.i. "Pomniki w XIX wieku". Red. Janos Brendel. Poznań 1993 ss. 117, il
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48917#0209
PRZEGLĄD LITERATURY I WYSTAW
czwórki tytułowej. Dotychczas proponowane czytelnikom
wybory tekstów krytycznych ograniczały się do samego jądra
sprawy — oszczędnie komentowanych obszernych artykułów
czy ich większych wyjątków, często wyrwanych z kontekstu,
z cytowanych nie do końca zrozumiałych polemik czy jało-
wych dyskusji, autorzy Posągów i ludzi zaproponowali inną
formułę: wprawdzie objętościowo wybrane przez nich teksty
dominują w dwóch tomach pracy, to jednak 95-stronicowe
Wprowadzenie. (O rzeźbiarstwie i krytyce w Polsce 1815 -
1889) jest doprawdy idealną przeciwwagą: znakomitym, kla-
rownym, poświadczającym doskonały warsztat i ostateczną
interpretację materiału źródłowego. Uważam, że to skromnie
zatytułowane Wprowadzenie wmno być obowiązkową lektu-
rą dla studentów historii sztuki - tak w ramach zajęć z XIX-
wiecznych dziejów polskiej rzeźby, jak i szeroko pojętej
metodologii. Lekcja poglądowa nie zaszkodziłaby i praktyku-
jącym historykom sztuki, zwłaszcza w dziedzinie historii
krytyki artystycznej, odświeżania własnych osądów i nauki
nowatorskiego spojrzenia na powielane dotąd opinie - bo to
najmocniejsze atuty warszatu obojga autorów.
Wnikliwa lektura XIX-wiecznej literatury źródłowej sa-
ma porządkuje dotąd pobieżnie znane nam fakty i problemy
związane z rzeźbiarstwem — dziedziną w tej samej mierze
bogatą w cenne obiekty, co niejednolitą i pełną dysproporcji
jeśli chodzi o prace krytyczne jej poświęcone. Z jednej strony
głośne dyskusje i niekończące się polemiki wokół poszcze-
gólnych pomników, z drugiej jakby zmowa milczenia wobec
zjawisk kształtujących jej faktyczny obraz: znaczenia zjawi-
ska importów, problemów szkolenia przyszłych artystów, tak
by "dusza" pozostała polska, czy zależności twórcy od mece-
natu. Znane spory wokół rzymskiej tuniki księcia Józefa,
gestu króla Mieczysława i dumnego spojrzenia Bolesława z
poznańskiej katedry, bokobrody i surdut Wieszcza Adama
- często w ferworze polemik przesłaniały istotę złożonego
zjawiska, jakim dziś jawi się obraz rzeźby ubiegłego stulecia.
A te dwa przeciwstawne bieguny, tj. spojrzenia powierz-
chownego i dalece wnikliwego, tomy Posągów i ludzi po-
świadczają w pełnej rozciągłości. Zaprezentowane teksty
najwybitniejszych ówczesnych teoretyków, krytyków jak i
samych artystów, choć często zaskakująco rozbieżne w opi-
niach, niosą i dystans do zjawisk "widzialnych", a więc nama-
calnych, i syntetyczne spojrzenie na całokształt sztuk plasty-
cznych i teoretyczną podstawę dla dalszych rozważań. Nie
będzie przesadą stwierdzenie, iż czytelnik tej pracy staje się
świadkiem narodzin naszej, rodzimej krytyki artystycznej, nie
powierzchownej analizy dzieła czy pobieżnej recenzji z wy-
stawy powtarzającej obiegowe opinie.
Wspomniane na wstępie Wprowadzenie jest znakomicie
napisanym wykładem poprzedzającym właściwą antologię
tekstów. Materiał podzielono tematycznie na zagadnienia
teorii i historii, na dział krytyki, opinii i sporów, w zakończe-
niu zaś prezentacji tekstów nie pominięto jakże charaktery-
stycznej dla spuścizny XIX wieku dziedziny: tekstów literac-
kich, tak prozy jak i poezji, poświęconych rzeźbiarstwu i
rzeźbiarzom. Fragmenty Kaśki Kariatydy Zapolskiej, ta-
siemcowego Rzeźbiarstwa Deotymy czy Wita Stwosza Win-
centego Pola - to tylko przykłady licznych XIX-wiecznych
inspiracji rzeźbą i jej twórcami. Lekturę Posagów i ludzi
zamyka szczegółowy indeks (opr. M. Liczbińska) i album
zdjęć obiektów, o których mowa w książce. Właściwie dobra-
ne przypomninają niejednokrotnie bardzo wysoki poziom
XIX-wiecznego rzeźbiarstwa, jego wielokierunkowość i bo-
gactwo stylistyczne.
Hanna F aryna-Paszkiewicz
"Materiały do studiów nad sztuką XIX wieku T.L "Pomniki w XIX wieku
Red. Janos Brendel. Poznań 1993 ss. 117, il.
Pierwszy tom Materiałów do studiów nad sztuką XIX
wieku jest pokłosiem kolejnego Seminarium Rogalińskiego,
poświęconego tym razem pomnikom XIX wieku. Zaprezen-
towany materiał - osiem referatów - w żadnej mierze nie
wyczerpuje treści zawartej w podtytułowym haśle, niemniej
wytycza i wskazuje wiele kierunków badawczych, jakimi
należałoby podążyć, by temat ten przedstawić pełniej i szcze-
gółowiej. Wiek XIX ze swą wszecheuropejską "statuomanią"
może być niewyczerpanym źródłem studiów. Niniejszy tom
sygnalizuje jak dalece materiał badawczy pozostaje dziś za-
poznany, zarówno w swej warstwie faktograficznej jak i
interpretacyjnej.
Lektura zawartych w tomie tekstów nasuwa wprawdzie
myśli o bogactwie zjawisk towarzyszących XIX-wiecznej
pomnikomanii, nieodparcie jednak daje wrażenie przypadko-
wości kierującej zestawianiem i wyborem tych tekstów. Ich
treścią są pomniki Adama Mickiewicza, Bolesława Śmiałego,
Karola Liidecke, Johanna Wolfganga Goethego, Jana Henry-
ka Dąbrowskiego, a także surrealistyczne interpretacje losów
pomników francuskiej III Republiki i monumentalne wieże-
pomniki z terenów Wielkiej Brytanii. Wbrew tytułowi książki
ponad połowa tekstów odnosi się wprost i wyłącznie do wieku
XX - niektóre wręcz w tytule wyznaczają XX-wieczny zakres
zainteresowań autora. Jakby niemożliwe było wytyczenie
ścisłych ram między obydwoma stuleciami - autorzy bez
ograniczeń zapuszczają się aż w lata trzydzieste naszego
wieku; co więcej, sformułowany nieadekwatnie do treści tytuł
wspierają liczne ilustracje pomników dłuta Xawerego Duni-
kowskiego, Henryka Kuny, Zbigniewa Pronaszki czy Wacła-
wa Szymanowskiego. Poważne wątpliwości w kontekście
199
czwórki tytułowej. Dotychczas proponowane czytelnikom
wybory tekstów krytycznych ograniczały się do samego jądra
sprawy — oszczędnie komentowanych obszernych artykułów
czy ich większych wyjątków, często wyrwanych z kontekstu,
z cytowanych nie do końca zrozumiałych polemik czy jało-
wych dyskusji, autorzy Posągów i ludzi zaproponowali inną
formułę: wprawdzie objętościowo wybrane przez nich teksty
dominują w dwóch tomach pracy, to jednak 95-stronicowe
Wprowadzenie. (O rzeźbiarstwie i krytyce w Polsce 1815 -
1889) jest doprawdy idealną przeciwwagą: znakomitym, kla-
rownym, poświadczającym doskonały warsztat i ostateczną
interpretację materiału źródłowego. Uważam, że to skromnie
zatytułowane Wprowadzenie wmno być obowiązkową lektu-
rą dla studentów historii sztuki - tak w ramach zajęć z XIX-
wiecznych dziejów polskiej rzeźby, jak i szeroko pojętej
metodologii. Lekcja poglądowa nie zaszkodziłaby i praktyku-
jącym historykom sztuki, zwłaszcza w dziedzinie historii
krytyki artystycznej, odświeżania własnych osądów i nauki
nowatorskiego spojrzenia na powielane dotąd opinie - bo to
najmocniejsze atuty warszatu obojga autorów.
Wnikliwa lektura XIX-wiecznej literatury źródłowej sa-
ma porządkuje dotąd pobieżnie znane nam fakty i problemy
związane z rzeźbiarstwem — dziedziną w tej samej mierze
bogatą w cenne obiekty, co niejednolitą i pełną dysproporcji
jeśli chodzi o prace krytyczne jej poświęcone. Z jednej strony
głośne dyskusje i niekończące się polemiki wokół poszcze-
gólnych pomników, z drugiej jakby zmowa milczenia wobec
zjawisk kształtujących jej faktyczny obraz: znaczenia zjawi-
ska importów, problemów szkolenia przyszłych artystów, tak
by "dusza" pozostała polska, czy zależności twórcy od mece-
natu. Znane spory wokół rzymskiej tuniki księcia Józefa,
gestu króla Mieczysława i dumnego spojrzenia Bolesława z
poznańskiej katedry, bokobrody i surdut Wieszcza Adama
- często w ferworze polemik przesłaniały istotę złożonego
zjawiska, jakim dziś jawi się obraz rzeźby ubiegłego stulecia.
A te dwa przeciwstawne bieguny, tj. spojrzenia powierz-
chownego i dalece wnikliwego, tomy Posągów i ludzi po-
świadczają w pełnej rozciągłości. Zaprezentowane teksty
najwybitniejszych ówczesnych teoretyków, krytyków jak i
samych artystów, choć często zaskakująco rozbieżne w opi-
niach, niosą i dystans do zjawisk "widzialnych", a więc nama-
calnych, i syntetyczne spojrzenie na całokształt sztuk plasty-
cznych i teoretyczną podstawę dla dalszych rozważań. Nie
będzie przesadą stwierdzenie, iż czytelnik tej pracy staje się
świadkiem narodzin naszej, rodzimej krytyki artystycznej, nie
powierzchownej analizy dzieła czy pobieżnej recenzji z wy-
stawy powtarzającej obiegowe opinie.
Wspomniane na wstępie Wprowadzenie jest znakomicie
napisanym wykładem poprzedzającym właściwą antologię
tekstów. Materiał podzielono tematycznie na zagadnienia
teorii i historii, na dział krytyki, opinii i sporów, w zakończe-
niu zaś prezentacji tekstów nie pominięto jakże charaktery-
stycznej dla spuścizny XIX wieku dziedziny: tekstów literac-
kich, tak prozy jak i poezji, poświęconych rzeźbiarstwu i
rzeźbiarzom. Fragmenty Kaśki Kariatydy Zapolskiej, ta-
siemcowego Rzeźbiarstwa Deotymy czy Wita Stwosza Win-
centego Pola - to tylko przykłady licznych XIX-wiecznych
inspiracji rzeźbą i jej twórcami. Lekturę Posagów i ludzi
zamyka szczegółowy indeks (opr. M. Liczbińska) i album
zdjęć obiektów, o których mowa w książce. Właściwie dobra-
ne przypomninają niejednokrotnie bardzo wysoki poziom
XIX-wiecznego rzeźbiarstwa, jego wielokierunkowość i bo-
gactwo stylistyczne.
Hanna F aryna-Paszkiewicz
"Materiały do studiów nad sztuką XIX wieku T.L "Pomniki w XIX wieku
Red. Janos Brendel. Poznań 1993 ss. 117, il.
Pierwszy tom Materiałów do studiów nad sztuką XIX
wieku jest pokłosiem kolejnego Seminarium Rogalińskiego,
poświęconego tym razem pomnikom XIX wieku. Zaprezen-
towany materiał - osiem referatów - w żadnej mierze nie
wyczerpuje treści zawartej w podtytułowym haśle, niemniej
wytycza i wskazuje wiele kierunków badawczych, jakimi
należałoby podążyć, by temat ten przedstawić pełniej i szcze-
gółowiej. Wiek XIX ze swą wszecheuropejską "statuomanią"
może być niewyczerpanym źródłem studiów. Niniejszy tom
sygnalizuje jak dalece materiał badawczy pozostaje dziś za-
poznany, zarówno w swej warstwie faktograficznej jak i
interpretacyjnej.
Lektura zawartych w tomie tekstów nasuwa wprawdzie
myśli o bogactwie zjawisk towarzyszących XIX-wiecznej
pomnikomanii, nieodparcie jednak daje wrażenie przypadko-
wości kierującej zestawianiem i wyborem tych tekstów. Ich
treścią są pomniki Adama Mickiewicza, Bolesława Śmiałego,
Karola Liidecke, Johanna Wolfganga Goethego, Jana Henry-
ka Dąbrowskiego, a także surrealistyczne interpretacje losów
pomników francuskiej III Republiki i monumentalne wieże-
pomniki z terenów Wielkiej Brytanii. Wbrew tytułowi książki
ponad połowa tekstów odnosi się wprost i wyłącznie do wieku
XX - niektóre wręcz w tytule wyznaczają XX-wieczny zakres
zainteresowań autora. Jakby niemożliwe było wytyczenie
ścisłych ram między obydwoma stuleciami - autorzy bez
ograniczeń zapuszczają się aż w lata trzydzieste naszego
wieku; co więcej, sformułowany nieadekwatnie do treści tytuł
wspierają liczne ilustracje pomników dłuta Xawerego Duni-
kowskiego, Henryka Kuny, Zbigniewa Pronaszki czy Wacła-
wa Szymanowskiego. Poważne wątpliwości w kontekście
199