Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (56.1994)

PRZEGLĄD LITERATURY I WYSTAW

Nad całością wystawy dominuje jednak dzieło Mondria-
na. Jego drogę twórczą, która jest niezwykle konsekwentna,
ukazano krok po kroku - od pierwszych pejzaży, jeszcze mało
nowatorskich, poprzez studia natury i spożytkowanie doświad-
czeń kubistów, aż po neoplastycyzm, któremu artysta pozostał
wiemy również po osiedleniu się w czasie drugiej wojny świa-
towej w USA. Niestety, świetny nowojorski okres twórczości
malarza jest już poza ramami wyznaczonymi przez organiza-
torów, co jest oczywiste, choć pozostawia niedosyt.
Holenderską sztukę współczesną pokazano na ekspozycji
nie związanej z omówioną wyżej. Przyjęty tytuł Du concept
a 1’image (Od pomysłu do obrazu), w moim przekonaniu,
ukazuje słabość prezentowanego zespołu. Prace artystów ma-

jących już ugruntowaną renomę w międzynarodowym życiu
artystycznym: Ger van Elka, Philipa Akkermana, Stanley
Brouwna, Marlene Dumas tracą, gdyż to, co przedstawiono,
to niemal wyłącznie nurt multiplikacji. Prawda, że dominował
on w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych, a na tym
okresie organizatorzy skupili uwagę.
Dzięki kontrastowi, większe zainteresowanie budzi insta-
lacja Buddha ’s Horizon - View ofLights, którą wykonał Rob
Birza, używając lamp produkowanych przemysłowo według
projektów duńskiego kreatora Vernera Pantou. Instalacja ta
nie jest zapewne najbardziej frapującym dziełem artysty, lecz
wydaje się pozostawać w zgodzie z łagodnym uśmiechem
Buddy.
Anna M. Drexlerowa

"Fryz Życia " Edwarda Muncha w Galerii Narodowej w Londynie

W dniach od 12 listopada 1992 r. do 7 lutego 1993 r. w
saintburyjskim skrzydle Galerii Narodowej w Londynie,
możnabyło oglądać wystawę dziełjednego z najważniejszych
malarzy w ewolucji od impresjonizmu do ekspresjonizmu -
Edwarda Muncha, zatytułowaną: EdwardMunch. TheFrieze
of Life. Zorganizowanie wystawy było możliwe dzięki jej
sponsorowi — Nirsk Hydro - największemu towarzystwu
przemysłowemu Norwegii, producentowi nawozów sztucz-
nych.
Wystawa obejmowała kilka z najbardziej znanych i nie-
pokojących obrazów europejskiej sztuki, pochodzących z
munchowskiego Fryzu Życia, których tematy często ukazane
w paru wersjach, dają możliwość wtargnięcia w zamysł i ideę
artysty. Pozwalają one widzowi studiować, w jaki sposób
malarz osiągał ostateczny "produkt" i śledzić, jak często mo-
dyfikował swoje typowe efekty, a zarazem dostrzec, jak po-
tężna wyobraźnia artysty boryka się z tematem cierpienia,
śmierci, miłości.
Fryz Życia Edwarda Muncha wyrósł z jego osobistych
doświadczeń, szkiców i notatek, sporządzanych od 1880 r. i
przyjął ostateczną formę w serii motywów malowanych w
dziesięcioleciu triumfu symbolizmu w latach dziewięćdzie-
siątych XIX w. Fryz Życia zajmuje najważniejsze miejsce w
twórczości Muncha. Chociaż liczba malowideł należąca do
niego nie została nigdy wyraźnie określona, to obejmuje on
główne dzieła artysty, powstające aż do przełomu wieku.
Wówczas podjął tematy, które rozwijał przez całe życie:
głównie problem ludzkiej rozpaczy i smutku.
Wystawa w londyńskiej Galerii Narodowej eksponowała
obrazy pochodzące z trzech głównych kolekcji norweskich:
1. Z kolekcji Galerii Narodowej w Oslo, do której nabyto
kluczowe dzieła w latach dziewięćdziesiątych XIX wieku.
Niektóre z nich pochodzą bezpośrednio od artysty, w tym
zbiór stanowiący ważną grupę obrazów podarowanych przez
wybitnego norweskiego kolekcjonera Olafa Schou, a także

płótna kupione w 1909 r. przez dyrektora Galerii Jensa Thiis
na wielkiej wystawie Muncha w Oslo; 2. Z kolekcji prywat-
nego kolekcjonera Rasmusa Meyera w Bergen, przekazanej
testamentalnie miastu przez spadkobierców w 1916 r. Kole-
kcja obejmuje 32 malowidła Muncha, nabyte po wystawie
jego dzieł w Bergeńskim Towarzystwie Sztuki w 1909 r.; 3.
Z Muzeum Muncha w Oslo, które mieści najliczniejszy
zbiór prac artysty, przekazanych przez niego miastu, w
którym spędził niemal całe życie.
Wystawę wzbogacały również cenne płótna pochodzące
z Muzeum Sztuki z Gothenburga, a wśród nich druga wersja
słynnego i skandal i zujące go Chorego Dziecka zamówiona
przez Olafa Schou oraz obraz Wampir z 1893 r.
Prezentacja Fryzu Życia w londyńskiej Galerii była wy-
darzeniem niezwykłym, już tylko z tego powodu, że trzy
najważniejsze norweskie kolekcje publiczne złączyły swoje
zasoby, by najpełniej - jak to tylko możliwe - przedstawić
główne motywy Fryzu Życia, nad którymi malarz pracował z
długimi przerwami przez 30 lat. Pierwsze luźne szkice pocho-
dzą bowiem z lat 1888-89.
Aby pełniej zrozumieć Fryz Życia, trzeba w tym miej-
scu przybliżyć jego autora. Będąc wielkim indywidualistą
sztuki europejskiej, określał on swoją twórczość w łańcuchu
przekształceń artystycznych dokonanych przez: Michała
Anioła, Rembrandta, Maneta, Van Gogha i Gaugina, których
głęboko osobiste przeżycia odsłoniły często ludzki aspekt ich
sztuki. Na przełomie wieku ta forma subiektywizmu była
typowa dla romantycznej tradycji, natchnionej przez Runga i
Friedricha w Niemczech, Blake’a w Anglii i Goyę w Hiszpa-
nii, a dla Muncha stała się witalną w różnych stadiach jego
artystycznego rozwoju. Malarz nie tylko dążył do subiekty-
wizmu, ale zamierzał ustanowić wartości uniwersalne za po-
średnictwem wartości indywidualnych. Według Junga "kry-
stalizował" archetypowe symbole i obrazy najgłębszych emo-
cji człowieka: miłości, śmierci, niepokoju. Dla Muncha eks-

194