DOI issue:
Nr. 4
DOI article:Łosiak, Władysław: Malarstwo gotyckie w Wielkopolsce. Studia o dziełach i ludziach: Praca zbior. pod. red. A.S. Laburdy. Poznań: Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Wydział Nauk o Sztuce 1994 ss.213, il. 114, bibliogr. indeks (Prace Komisji Historii Sztuki. Tom XX)
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.48917#0463
PRZEGLĄD LITERATURY I WYSTAW
Malarstwo gotyckie w Wielkopolsce. Studia o dziełach i ludziach. Praca zbiór, pod red.
A.S. Labudy. Poznań: Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Wydział Nauk o Sztuce
1994 ss. 213, il. 114, bibliogr. indeks (Prace Komisji Historii Sztuki. Tom XX)
Wśród nowszej literatury na temat sztuki gotyckiej w Polsce
niewątpliwie brakowało opracowania, które ujęłoby w całości
malarstwo pochodzące z obszaru Wielkopolski. Tę lukę w aktu-
alnym stanie wiedzy ma szansę uzupełnić książka wydana z
inicjatywy poznańskich historyków sztuki, która jednak, trzeba
uprzedzić, nie ma charakteru podobnie systematycznego jak np.
powstałe niedawno także w środowisku poznańskim Malarstwo
gotyckie na Pomorzu Wschodnim,1 lecz jest raczej zbiorem prac
autorskich o różnym zakresie i odmiennej metodzie badawczej.
Redaktor tomu, Adam S. Labuda, w krótkim słowie wstę-
pnym przedstawił treść książki wraz z zarysem problemów stoją-
cych przed badaczami gotyckiego malarstwa Wielkopolski. Uka-
zał dzieje dawniejszych badań w tej dziedzinie, a także omówił
okoliczności w jakich powstało nowe dzieło będące niejako bo-
cznym odgałęzieniem wyrosłym z prac Instytutu Sztuki PAN nad
tomem Dziejów Sztuki w Polsce poświęconym malarstwu gotyc-
kiemu.
Studia o malarstwie poprzedzone są dawnym artykułem
Jacka Wiesiołowskiego Kultura Polski regionalnej u schyłku
średniowiecza?' Zasadniczą tezą tej pracy jest, że gdy po zjedno-
czeniu Polski nastąpił upadek dzielnicowych centrów politycz-
nych, stołeczny Kraków nie zdołał od razu osiągnąć pozycji
dominującego ośrodka kulturalnego. Kultura literacka rozwijała
się na prowincji pod opieką możnowładców, duchowieństwa,
szlachty, zapewne też mieszczaństwa. Umożliwiło to, gdy przy-
szła pora, szybkie przyjęcie w całym kraju idei odrodzenia.
O ile wywód prof. Wiesiołowskiego jest zajmujący i suge-
stywny, o tyle zalecałbym ostrożność w wyszukiwaniu analogii
między opisanymi przez niego zjawiskami a tymi, które kształ-
towały dzieje sztuki, zwłaszcza rozkwitającego w omawianej
epoce malarstwa tablicowego. Pamiętać trzeba, że jako dziedzina
rzemieślnicza znajduje ono właściwe sobie środowisko w du-
żych skupiskach miejskich i w organizacji cechowej.
Umieszczenie omówionej pracy na początku zbioru stu-
diów o malarstwie zdaje się sugerować, że następujące po niej
teksty mają nachylenie socjologiczne. Dotyczy to jednak tyl-
ko - i to po części — pracy A. Labudy o malarstwie tablico-
wym. Zasadniczo autorzy skupiają się na tradycyjnej proble-
matyce historii sztuki.
W artykule Gotyk w kodeksach iluminowanych i malowid-
łach ściennych Wiełkopołski Alicja Karłowska-Kamzowa przed-
stawi a dwa gatunki malarstwa. Pracę swoją autorka nazywa
„szkicem”, którego rolą ma być uzupełnienie pozostałych stu-
diów dotyczących malarstwa tablicowego informacją o minia-
torstwie i malowidłach ściennych. Taki charakter opracowania
tłumaczy skromną liczbą zachowanego materiału zabytkowego.
Godne uwagi jest w tym tekście najpełniejsze z dotychczaso-
wych przedstawienie miniatorstwa, uwzględniające także ręko-
pisy będące importami z Włoch, z Francji czy z Pragi lub
powstałe w środowisku krakowskim.
Odmienny w ujęciu jest artykuł Adama S. Labudy Malar-
stwo tablicowe w Wielkopolsce. Szkice do dziejów kształtowania
się środowiska artystycznego na przełomie średniowiecza i cza-
sów nowych. Drogą analizy dzieł autor dąży do zdefiniowania
specyfiki gotyckiego malarstwa Wielkopolski. Przestrzega przed
uproszczonym akceptowaniem przez badaczy sztuki kryteriów
odrębności regionów ukształtowanych na gruncie historii sensu
stricto. Kierunek jego badań polega na traktowaniu dzieł sztuki
nie tylko jako przedmiotu badań lecz również jako źródła wiedzy
o pozaartystycznych okolicznościach ich powstania, co w kon-
frontacji z rezultatami innych dyscyplin historycznych ułatwić
ma poznanie tak artystycznego, jak historycznego charakteru
regionu. Przechodząc do szczegółowego omawiania zabytków,
zaczyna Labuda od trzech najstarszych, jeszcze piętnastowiecz-
nych obrazów tablicowych z obszaru Wielkopolski, by następnie
skupić się na grupie wyodrębnionej na podstawie kryterium
ikonograficzno-chronologicznego: obrazach Sacra Conversa-
zione z przełomu XV i XVI w. Pozostałe dzieła grupuje czy to
ze względu na temat ikonograficzny, czy na osobę fundatora, a
niekiedy traktuje oddzielnie jako obiekty małych studiów mono-
graficznych, wśród których wyróżnia się analiza tryptyku św.
Stanisława z Kobylina. W części zatytułowanej Artyści i war-
sztaty Labuda podsumowuje wiadomości źródłowe o malarzach
działających w Wielkopolsce, a zwłaszcza w Poznaniu, by do-
konać ostatecznie próby związania wiedzy o kształtowaniu się
środowiska artystycznego z rezultatami analiz obrazów, wysu-
wając przy tym m.in. wnioski o tym, jaki był charakter impulsów
małopolskich w Poznaniu. Po omówieniu dzieł będących oczy-
wistymi importami dochodzi autor do konkluzji, że z punktu
widzenia historii malarstwa Wielkopolska nie stanowiła regionu;
można tu jedynie wyróżnić obszar oddziaływania ośrodka po-
znańskiego oraz obszary wpływów zewnętrznych.
Ponad jedną trzecią objętości omawianej książki zajmują
dwa artykuły Krystyny Secomskiej poświęcone dorobkowi arty-
stycznemu Mistrza Tryptyku z Warty. Pierwszy - Wniebowzię-
cie w kościele parafialnym w Warcie. Analiza ikonograficzna —
jest rozwiniętą wersją pracy opublikowanej w 1987 r. w „Biule-
tynie Historii Sztuki”. Centralny obraz ołtarza warteńskiego
został tu dogłębnie zanalizowany w świetle tekstów apokryficz-
nych i średniowiecznych oraz tradycji obrazowej. Dodatkowo
omówiono zagadnienia ikonograficzne obrazu Sacra Conversa-
zione z Wróblewa. Nowe wyniki podaje praca Wielkopolska czy
Kraków? Geneza stylu Mistrza z Warty. Autorka postawiła tezę
o współpracy nad tryptykiem przynajmniej dwóch artystów, z
których główny, wykształcony w krakowskiej pracowni twórcy
Legendy św. JanaJałmużnika, a ulegający już nowym wpływom
południowoniemieckim, wykonać miał centralny obraz Wniebo-
wzięcia i skrzydłowe kwatery cyklu chrystologicznego, nato-
miast drugi, bardziej konserwatywny, pozostający pod wpływem
Marcina Czarnego namalował sceny Narodzenia Chrystusa oraz
443
Malarstwo gotyckie w Wielkopolsce. Studia o dziełach i ludziach. Praca zbiór, pod red.
A.S. Labudy. Poznań: Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Wydział Nauk o Sztuce
1994 ss. 213, il. 114, bibliogr. indeks (Prace Komisji Historii Sztuki. Tom XX)
Wśród nowszej literatury na temat sztuki gotyckiej w Polsce
niewątpliwie brakowało opracowania, które ujęłoby w całości
malarstwo pochodzące z obszaru Wielkopolski. Tę lukę w aktu-
alnym stanie wiedzy ma szansę uzupełnić książka wydana z
inicjatywy poznańskich historyków sztuki, która jednak, trzeba
uprzedzić, nie ma charakteru podobnie systematycznego jak np.
powstałe niedawno także w środowisku poznańskim Malarstwo
gotyckie na Pomorzu Wschodnim,1 lecz jest raczej zbiorem prac
autorskich o różnym zakresie i odmiennej metodzie badawczej.
Redaktor tomu, Adam S. Labuda, w krótkim słowie wstę-
pnym przedstawił treść książki wraz z zarysem problemów stoją-
cych przed badaczami gotyckiego malarstwa Wielkopolski. Uka-
zał dzieje dawniejszych badań w tej dziedzinie, a także omówił
okoliczności w jakich powstało nowe dzieło będące niejako bo-
cznym odgałęzieniem wyrosłym z prac Instytutu Sztuki PAN nad
tomem Dziejów Sztuki w Polsce poświęconym malarstwu gotyc-
kiemu.
Studia o malarstwie poprzedzone są dawnym artykułem
Jacka Wiesiołowskiego Kultura Polski regionalnej u schyłku
średniowiecza?' Zasadniczą tezą tej pracy jest, że gdy po zjedno-
czeniu Polski nastąpił upadek dzielnicowych centrów politycz-
nych, stołeczny Kraków nie zdołał od razu osiągnąć pozycji
dominującego ośrodka kulturalnego. Kultura literacka rozwijała
się na prowincji pod opieką możnowładców, duchowieństwa,
szlachty, zapewne też mieszczaństwa. Umożliwiło to, gdy przy-
szła pora, szybkie przyjęcie w całym kraju idei odrodzenia.
O ile wywód prof. Wiesiołowskiego jest zajmujący i suge-
stywny, o tyle zalecałbym ostrożność w wyszukiwaniu analogii
między opisanymi przez niego zjawiskami a tymi, które kształ-
towały dzieje sztuki, zwłaszcza rozkwitającego w omawianej
epoce malarstwa tablicowego. Pamiętać trzeba, że jako dziedzina
rzemieślnicza znajduje ono właściwe sobie środowisko w du-
żych skupiskach miejskich i w organizacji cechowej.
Umieszczenie omówionej pracy na początku zbioru stu-
diów o malarstwie zdaje się sugerować, że następujące po niej
teksty mają nachylenie socjologiczne. Dotyczy to jednak tyl-
ko - i to po części — pracy A. Labudy o malarstwie tablico-
wym. Zasadniczo autorzy skupiają się na tradycyjnej proble-
matyce historii sztuki.
W artykule Gotyk w kodeksach iluminowanych i malowid-
łach ściennych Wiełkopołski Alicja Karłowska-Kamzowa przed-
stawi a dwa gatunki malarstwa. Pracę swoją autorka nazywa
„szkicem”, którego rolą ma być uzupełnienie pozostałych stu-
diów dotyczących malarstwa tablicowego informacją o minia-
torstwie i malowidłach ściennych. Taki charakter opracowania
tłumaczy skromną liczbą zachowanego materiału zabytkowego.
Godne uwagi jest w tym tekście najpełniejsze z dotychczaso-
wych przedstawienie miniatorstwa, uwzględniające także ręko-
pisy będące importami z Włoch, z Francji czy z Pragi lub
powstałe w środowisku krakowskim.
Odmienny w ujęciu jest artykuł Adama S. Labudy Malar-
stwo tablicowe w Wielkopolsce. Szkice do dziejów kształtowania
się środowiska artystycznego na przełomie średniowiecza i cza-
sów nowych. Drogą analizy dzieł autor dąży do zdefiniowania
specyfiki gotyckiego malarstwa Wielkopolski. Przestrzega przed
uproszczonym akceptowaniem przez badaczy sztuki kryteriów
odrębności regionów ukształtowanych na gruncie historii sensu
stricto. Kierunek jego badań polega na traktowaniu dzieł sztuki
nie tylko jako przedmiotu badań lecz również jako źródła wiedzy
o pozaartystycznych okolicznościach ich powstania, co w kon-
frontacji z rezultatami innych dyscyplin historycznych ułatwić
ma poznanie tak artystycznego, jak historycznego charakteru
regionu. Przechodząc do szczegółowego omawiania zabytków,
zaczyna Labuda od trzech najstarszych, jeszcze piętnastowiecz-
nych obrazów tablicowych z obszaru Wielkopolski, by następnie
skupić się na grupie wyodrębnionej na podstawie kryterium
ikonograficzno-chronologicznego: obrazach Sacra Conversa-
zione z przełomu XV i XVI w. Pozostałe dzieła grupuje czy to
ze względu na temat ikonograficzny, czy na osobę fundatora, a
niekiedy traktuje oddzielnie jako obiekty małych studiów mono-
graficznych, wśród których wyróżnia się analiza tryptyku św.
Stanisława z Kobylina. W części zatytułowanej Artyści i war-
sztaty Labuda podsumowuje wiadomości źródłowe o malarzach
działających w Wielkopolsce, a zwłaszcza w Poznaniu, by do-
konać ostatecznie próby związania wiedzy o kształtowaniu się
środowiska artystycznego z rezultatami analiz obrazów, wysu-
wając przy tym m.in. wnioski o tym, jaki był charakter impulsów
małopolskich w Poznaniu. Po omówieniu dzieł będących oczy-
wistymi importami dochodzi autor do konkluzji, że z punktu
widzenia historii malarstwa Wielkopolska nie stanowiła regionu;
można tu jedynie wyróżnić obszar oddziaływania ośrodka po-
znańskiego oraz obszary wpływów zewnętrznych.
Ponad jedną trzecią objętości omawianej książki zajmują
dwa artykuły Krystyny Secomskiej poświęcone dorobkowi arty-
stycznemu Mistrza Tryptyku z Warty. Pierwszy - Wniebowzię-
cie w kościele parafialnym w Warcie. Analiza ikonograficzna —
jest rozwiniętą wersją pracy opublikowanej w 1987 r. w „Biule-
tynie Historii Sztuki”. Centralny obraz ołtarza warteńskiego
został tu dogłębnie zanalizowany w świetle tekstów apokryficz-
nych i średniowiecznych oraz tradycji obrazowej. Dodatkowo
omówiono zagadnienia ikonograficzne obrazu Sacra Conversa-
zione z Wróblewa. Nowe wyniki podaje praca Wielkopolska czy
Kraków? Geneza stylu Mistrza z Warty. Autorka postawiła tezę
o współpracy nad tryptykiem przynajmniej dwóch artystów, z
których główny, wykształcony w krakowskiej pracowni twórcy
Legendy św. JanaJałmużnika, a ulegający już nowym wpływom
południowoniemieckim, wykonać miał centralny obraz Wniebo-
wzięcia i skrzydłowe kwatery cyklu chrystologicznego, nato-
miast drugi, bardziej konserwatywny, pozostający pod wpływem
Marcina Czarnego namalował sceny Narodzenia Chrystusa oraz
443