Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (56.1994)

Biuletyn Historii Sztuki
R.LVI, 1994, Nr 4
PL ISSN 0006-3967

STANISŁAW KOBIELUS
Warszawa, Katedra Sztuki Średniowiecznej ATK
OBRAZ PIETY Z FUNDACJI OPATA BERNARDA ROSY
Przykład recepcji średniowiecza w baroku

W kaplicy Św. Józefa w Otwocku znajduje się obraz,
którego genezy można dopatrzeć się w warsztatach złot-
niczych siedemnastowiecznego Śląska1. Jest to wyob-
rażenie Piety trybowane w srebrzonej blasze i najpra-
wdopodobniej pochodzące z pałacu Schaffgotschów w
Cieplicach (dawniej Warmbrunn) [il. 1]. Centrum obra-
zu zajmuje siedząca postać Najwiętszej Marii Panny i
spoczywający obok Chrystus ze złożoną na kolanach
Marii głową, okoloną promienistą aureolą. Obie postaci
otacza ażurowy ornament z róż. Szeroką, profilowaną,
drewnianą ramę ujmującą Pietę zdobiącztery, podłużne,
ażurowe blachy z trybowanym na nich akantowym or-
namentem i ośmioma owalnymi plakietkami. Na sied-
miu wyobrażono symboliczne sceny, ósma zaś nosi
napis dedykacyjny [il.2]. Obraz prawdopodobnie po-
chodzi z któregoś ze Śląskich warsztatów złotni-
czych2.
Analizę dzieła należy rozpocząć od prezentacji tre-
ści plakietki dedykacyjnej [il.3], Znajduje się na niej
herb Schaffgotschów oraz tekst z zakodowanym chro-
nostychem:Z[ohannes]A[ntonius] CP[raf] V[on] S[chaff-
gotscłi]/SVł> CoeLI Reglnae tVteLa/In loanne Anto-
nlo/Caesareo feLIX faVore/HonorIbVs, et Sera3 fLo-
rens/Posterltate, Perennet/SChaffgotsChlana faMI-
Lla/ila VoVetlBernardus Abbas Grisiensis. (Jan Antoni
Grafvon Schaffgotsch. W Janie Antonim z łaskawości
cesarskiej cieszącym się zaszczytami i jaśniejącym aż w
odległe pokolenia, niechaj trwa rodzina Schaffgotschów
pod opieką Królowej Niebios. Tego życzy Bernard opat
krzeszowski)4. Chronostych wskazuje na rok 16915.
Wydaje się, że należy podać kilka informacji zarów-
no o ofiarodawcy jak i obdarowanym. Cysters Bernard
Rosa, zaprzyjaźniony ze sławnym mistykiem i poetą
Aniołem Ślązakiem6, w latach 1660-96 był opatem w
Krzeszowie. Za jego kadencji dochody klasztoru tak się
powiększyły, że mógł podjąć kilka inwestycji budowla-

nych. Między innymi z inicjatywy Rosy w latach 1662-
64 wybudowano w Cieplicach pawilon kąpielowy, a
następnie, między rokiem 1689 i 1692, wzniesiono tam-
że dom opatów krzeszowskich7. Z rekreacyjno-leczni-
czego kompleksu korzystali tak zakonnicy jak goście
konwentu. Bernard Rosa umarł w 1696 r.8
Pierwsi członkowie rodu Schaffgotschów pojawili
się na Śląsku w XIV wieku w miejscowościach Kowary,
Chemnitz, na zamku Kynast i w Jeleniej Górze. Z bie-
giem czasu główną rezydencją Schaffgotschów zostały
Cieplice9. Tam w dniu 16 czerwca 1403 r., za opata
Mikołaja V, z fundacji rodu została erygowana parafia
obsadzana przez cystersów z konwentu krzeszowskie-
go10. W czasie rządów opackich Bernarda Rosy pałac w
Cieplicach zamieszkiwali Krzysztof Leopold Schaff-
gotsch i jego syn Jan Antoni. Ten ostatni urodzony w
1675 r. był dwukrotnie żonaty, najpierw z Marią Fran-
ciszką hrabiną Sereny de Kiss-Seren, zmarłą w 1707 r.,
a następnie z Anną Teresą hrabiną Novoradski von
Kolowrat11. Jako starosta świdnicko-jaworski od 1719 r.
pełnił funkcję namiestnika Śląska z ramienia cesarza
Austrii12. Zmarł 19 marca 1742 r. we Wrocławiu.
Wielopłaszczyznowe koligacje między rodem
Schaffgotschów i cystersami były niewątpliwie przy-
czyną tego, że z jakiejś szczególniejszej okazji opat
krzeszowski Bernard Rosa w 1691 r., na kilka lat przed
swoją śmiercią, ofiarował Janowi Antoniemu Schaffgo-
tschowi obraz Piety. Wymowa dzieła jest bolesna stąd
można wnioskować, że okazją było jakieś tragiczne
wydarzenie w rodzinie Schaffgotschów.
Obraz ma bardzo interesujący program ikonogra-
ficzny13. Ilustruje on przy pomocy alegorycznych scen
Siedem Boleści Najświętszej Marii Panny. Na ogół w
ikonografii wymieniane są one w następującej kolejności:
Obrzezanie Jezusa (Ofiarowanie), Ucieczka do Egiptu,
Zaginięcie w Świątyni, Niesienie krzyża, Ukrzyżowa-

359