DOI Heft:
Nr. 3
DOI Artikel:Czechowicz, Bogusław: Konstanty Klemens Jażdżewski, "Lubia̜ż. Losy i kultura umsysłowa śla̜skiego opactwa cystersów (1163-1642)": Wrocław: Wydawnictwo Universytetu Wrocławskiego 1992 ss. 272, il.24
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48917#0321
PRZEGLĄD LITERATURY I WYSTAW
nekrologach, rzadkich inwentaryzacjach czy brakach syg-
natur. W tej dziedzinie ustępowali cystersi innym zako-
nom, braki te "nadrabiali" jednak własną wytwórczością
książek.
W części poświęconej analizie twórczości poetyckiej cy-
stersów Jażdżewski omawia treść inskrypcji z nagrobków
Bolesława I Wysokiego, Przemka ścinawskiego, Konrada
żagańskiego, Bolesława III Hojnego i Marcina Buswoja,
stwierdzając, że są to wiersze na ogół poprawne, lecz bez
większych walorów artystycznych. Warto przy tej okazji od-
notować, że przywołany przez Autora napis nagrobny He-
rzogs Heinrichs zwei Edle Kind, I von Glogau hier begraben
sind (s. HI) odnoszący się do Jadwigi i Salomei, córek Hen-
ryka I (III) głogowskiego, wskazuje na to, że istniał tu ich
nagrobek. To z kolei stanowi kolejną przesłankę potwierdzającą
hipotezę J. Kębłowskiego, że to właśnie Głogowczyk był inicja-
torem powstania około 1315 r. trzech płyt z metalowymi aplika-
cjami, upamiętniających wspomniane wcześniej książęta, chcąc
w ten sposób uświetnić rodowe mauzoleum, w którym spoczął
fundator klasztoru - Bolesław Wysoki, syn Władysława Wy-
gnańca, wnuk Krzywoustego; całość miała stanowić ideową
podbudowę jego pretensji do Krakowa i Wielkopolski, obję-
cia władzy w całym kraju i zdobycia korony7.
Ilość przedstawionych w książce postulatów badawczych
jest ogromna, a dotyczą one przecież okresu, dla którego
zachowało się mało źródeł (szczególnie bolesne jest spłonię-
cie w 1678 r. w Szczecinie zrabowanej przez Szwedów w
1642 r. biblioteki lubiąskiej). Dopiero okres baroku przyniósł
największy, wszechstronny rozwój opactwa, odcisnął też na
nim najsilniejsze piętno. Tu jednak także wiele jeszcze jest do
zrobienia, i to właśnie na polu historii sztuki. Pomimo wnikli-
wych analiz K.Kalinowskiego, wciąż nie znamy twórcy baro-
kowej architektury zespołu (jeśli nie liczyć ostatnio wysunię-
tej hipotezy co do autorstwa kaplicy św. Jana Nepomucena i
kościoła św. Walentego w północnej części Lubiąża8), na
rozstrzygnięcie czeka także kwestia autorstwa znakomitego
zespołu dekoracji rzeźbiarskiej fasady klasztoru, budynku
bramnego i kaplicy loretańskiej9. Mimo to, dzięki książce
K.K. Jażdżewskiego można zaryzykować twierdzenie, że kla-
sztor lubiąski, obok trzebnickiego i krzeszowskiego, najbliż-
szy jest otrzymania swojej wielkiej monografii, napisanej z
uwzględnieniem dokonań wielu dziedzin humanistyki. Zwa-
żywszy na to, jak bardzo zagrożony - niestety chyba nieod-
wracalnie - jest materialny byt tego wyjątkowego zespołu
architektonicznego, należałoby życzyć sobie, by dzieło takie
zaistniało jak najszybciej, bez konieczności odczekania na
850. rocznicę sprowadzenia nad Odrę cystersów.
Bogusław Czechowicz
Przypisy
1. [Rec.] J. WITKOWSKI, Milada Viilimkova, PavelPreiss,
"Ve znamem brevna a ruzi. Historicki, kulturni a umelec-
ky odkaź benediktinskeho opatstvi v Brevnove".
Vyśehrad-Praha 1989. "Biuletyn Historii Sztuki" R.LIII,
1991 nr 3-4 s.282.
2. M. DERWICH, Benedyktyński klasztor św. Krzyża na
Łysej Górze w średniowieczu. Warszawa-Wrocław 1992.
Z nowych prac poświęconych dziejom zgromadzeń cy-
sterskich na Śląsku wymienić należy studium ks. H. GA-
WEŁCZYKA, Opat Bernard Bogaczewski z Jemielnicy
(1655-1666). "Studia Teologiczno-Historyczne Śląska
Opolskiego" XIII, 1992 s. 227-252.
3. E. YJJJSS,DieschlesischeBuchmalereidesMittelalters.
Berlin 1942.
4. W. PODLĄ CHA, Miniatury śląskie do końca XIV wieku.
[W:] Historia Śląska od najdawniejszych czasów do roku
1400. T. III. Lwów 1936 s. 212 i n.
5. Starsze prace cytowane w pracy: A. KARŁOWSKA-
KAMZOWA, Sztuka Piastów śląskich w średniowieczu.
Znaczenie fundacji książęcych w dziejach sztuki gotyckiej
na Śląsku. Warszawa-Wrocław 1991 s. 50-65, 116.
6. M. KUTZNER, Cysterska architektura na Śląsku w la-
tach 1200-1330. Toruń 1969 s. 203.
7. J. KĘBŁOWSKI, Pomniki Piastów śląskich w dobie śre-
dniowiecza. Wrocław 1971 s. 72-85.
8. K. KALINOWSKI, Architektura doby baroku na Śląsku.
Warszawa 1977 s. 78-82 (tu cytowane starsze prace tego
autora). Kościół św. Walentego J. Wrabec przekonywu-
jąco związał ostatnio z M. Franzem i K.I. Dientzenhofe-
rem; zob. J. WRABEC, Dientzenhoferowie czescy a
Śląsk. Wrocław 1991 s. 54-58.
9. K.KALINOWSKI,Rzeźba barokowa naŚląsku. Warsza-
wa 1986 s. 206-207 (rzeźby z kaplicy przypisano tu
F.A.Kuehnowi); M. ŻYDOWICZ, Kaplica loretańska w
kościele pocysterskim w Lubiążu. "Roczniki Sztuki
Śląskiej" R XIV, 1986 s. 157-159; B. CZECHOWICZ,
Domki Loretańskie na Śląsku. "Studia Teologiczno-Hi-
storyczne Śląska Opolskiego" XIV, 1993 s. 267-268.
307
nekrologach, rzadkich inwentaryzacjach czy brakach syg-
natur. W tej dziedzinie ustępowali cystersi innym zako-
nom, braki te "nadrabiali" jednak własną wytwórczością
książek.
W części poświęconej analizie twórczości poetyckiej cy-
stersów Jażdżewski omawia treść inskrypcji z nagrobków
Bolesława I Wysokiego, Przemka ścinawskiego, Konrada
żagańskiego, Bolesława III Hojnego i Marcina Buswoja,
stwierdzając, że są to wiersze na ogół poprawne, lecz bez
większych walorów artystycznych. Warto przy tej okazji od-
notować, że przywołany przez Autora napis nagrobny He-
rzogs Heinrichs zwei Edle Kind, I von Glogau hier begraben
sind (s. HI) odnoszący się do Jadwigi i Salomei, córek Hen-
ryka I (III) głogowskiego, wskazuje na to, że istniał tu ich
nagrobek. To z kolei stanowi kolejną przesłankę potwierdzającą
hipotezę J. Kębłowskiego, że to właśnie Głogowczyk był inicja-
torem powstania około 1315 r. trzech płyt z metalowymi aplika-
cjami, upamiętniających wspomniane wcześniej książęta, chcąc
w ten sposób uświetnić rodowe mauzoleum, w którym spoczął
fundator klasztoru - Bolesław Wysoki, syn Władysława Wy-
gnańca, wnuk Krzywoustego; całość miała stanowić ideową
podbudowę jego pretensji do Krakowa i Wielkopolski, obję-
cia władzy w całym kraju i zdobycia korony7.
Ilość przedstawionych w książce postulatów badawczych
jest ogromna, a dotyczą one przecież okresu, dla którego
zachowało się mało źródeł (szczególnie bolesne jest spłonię-
cie w 1678 r. w Szczecinie zrabowanej przez Szwedów w
1642 r. biblioteki lubiąskiej). Dopiero okres baroku przyniósł
największy, wszechstronny rozwój opactwa, odcisnął też na
nim najsilniejsze piętno. Tu jednak także wiele jeszcze jest do
zrobienia, i to właśnie na polu historii sztuki. Pomimo wnikli-
wych analiz K.Kalinowskiego, wciąż nie znamy twórcy baro-
kowej architektury zespołu (jeśli nie liczyć ostatnio wysunię-
tej hipotezy co do autorstwa kaplicy św. Jana Nepomucena i
kościoła św. Walentego w północnej części Lubiąża8), na
rozstrzygnięcie czeka także kwestia autorstwa znakomitego
zespołu dekoracji rzeźbiarskiej fasady klasztoru, budynku
bramnego i kaplicy loretańskiej9. Mimo to, dzięki książce
K.K. Jażdżewskiego można zaryzykować twierdzenie, że kla-
sztor lubiąski, obok trzebnickiego i krzeszowskiego, najbliż-
szy jest otrzymania swojej wielkiej monografii, napisanej z
uwzględnieniem dokonań wielu dziedzin humanistyki. Zwa-
żywszy na to, jak bardzo zagrożony - niestety chyba nieod-
wracalnie - jest materialny byt tego wyjątkowego zespołu
architektonicznego, należałoby życzyć sobie, by dzieło takie
zaistniało jak najszybciej, bez konieczności odczekania na
850. rocznicę sprowadzenia nad Odrę cystersów.
Bogusław Czechowicz
Przypisy
1. [Rec.] J. WITKOWSKI, Milada Viilimkova, PavelPreiss,
"Ve znamem brevna a ruzi. Historicki, kulturni a umelec-
ky odkaź benediktinskeho opatstvi v Brevnove".
Vyśehrad-Praha 1989. "Biuletyn Historii Sztuki" R.LIII,
1991 nr 3-4 s.282.
2. M. DERWICH, Benedyktyński klasztor św. Krzyża na
Łysej Górze w średniowieczu. Warszawa-Wrocław 1992.
Z nowych prac poświęconych dziejom zgromadzeń cy-
sterskich na Śląsku wymienić należy studium ks. H. GA-
WEŁCZYKA, Opat Bernard Bogaczewski z Jemielnicy
(1655-1666). "Studia Teologiczno-Historyczne Śląska
Opolskiego" XIII, 1992 s. 227-252.
3. E. YJJJSS,DieschlesischeBuchmalereidesMittelalters.
Berlin 1942.
4. W. PODLĄ CHA, Miniatury śląskie do końca XIV wieku.
[W:] Historia Śląska od najdawniejszych czasów do roku
1400. T. III. Lwów 1936 s. 212 i n.
5. Starsze prace cytowane w pracy: A. KARŁOWSKA-
KAMZOWA, Sztuka Piastów śląskich w średniowieczu.
Znaczenie fundacji książęcych w dziejach sztuki gotyckiej
na Śląsku. Warszawa-Wrocław 1991 s. 50-65, 116.
6. M. KUTZNER, Cysterska architektura na Śląsku w la-
tach 1200-1330. Toruń 1969 s. 203.
7. J. KĘBŁOWSKI, Pomniki Piastów śląskich w dobie śre-
dniowiecza. Wrocław 1971 s. 72-85.
8. K. KALINOWSKI, Architektura doby baroku na Śląsku.
Warszawa 1977 s. 78-82 (tu cytowane starsze prace tego
autora). Kościół św. Walentego J. Wrabec przekonywu-
jąco związał ostatnio z M. Franzem i K.I. Dientzenhofe-
rem; zob. J. WRABEC, Dientzenhoferowie czescy a
Śląsk. Wrocław 1991 s. 54-58.
9. K.KALINOWSKI,Rzeźba barokowa naŚląsku. Warsza-
wa 1986 s. 206-207 (rzeźby z kaplicy przypisano tu
F.A.Kuehnowi); M. ŻYDOWICZ, Kaplica loretańska w
kościele pocysterskim w Lubiążu. "Roczniki Sztuki
Śląskiej" R XIV, 1986 s. 157-159; B. CZECHOWICZ,
Domki Loretańskie na Śląsku. "Studia Teologiczno-Hi-
storyczne Śląska Opolskiego" XIV, 1993 s. 267-268.
307