Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (58.1996)

PRZEGLĄD LITERATURY I WYSTAW

opatem który stanął w obronie kościoła katolickiego był Jo-
hann Molner z Neuenkamp. Wierne kościołowi katolickiemu
pozostawały cysterki, z których żadna nie przeszła na lutera-
nizm.
Dziejami klasztorów żeńskich na terenie Nowej Marchii,
zajął się Edward Rymar w artykule - Początki żeńskich kon-
wentów cysterskich w Cedyni, Pełczycach i Reczu. Na podsta-
wie dostępnych źródeł, autor przedstawił daty fundacji tych
trzech domów, ustalając kolejność ich powstawania i uposa-
żenie nadawane przez książąt i biskupów pomorskich oraz
przez margrabiów brandenburskich. Na podstawie dostę-
pnych źródeł nie udało się jednak ustalić konwentów macie-
rzystych i problem ten pozostaje nadal otwarty. Jedynym
żeńskim klasztorem na Pomorzu o znanej prowiniencji był
dom cysterek koszalińskich, którego organizację powierzono
mniszkom z Itzehoe w Holsztynie. Tematem koszalińskich
cysterek zajęła się mgr Barbara Popielas-Szultka w artykule
Uwagi w sprawie organizacji i pochodzenia cysterek z Kosza-
lina w XIII-XIV w. Autorka przedstawiła na początku stan
majątkowy klasztoru koszalińskiego, a następnie odtworzyła
stan osobowy zgromadzenia, podając nazwiska opatek i
sióstr, które wywodziły się przeważnie z miejscowej szlachty.
Po serii artykułów o profilu historycznym, Zofia Krzymu-
ska-Fafius, autorka referatu pt. Elementy wyposażenia wnętrz
obiektów cysterskich na Pomorzu Zachodnim zajęła się słabo
rozpoznanym tematem sztuki klasztornej: rzeźby, malarstwa
i rzemiosła artystycznego. Likwidacja klasztorów już w XVI
w. przyczyniła się do rozproszenia i znacznego zubożenia
zasobów sztuki związanej z klasztorami. Z tego powodu
autorka omawiła dzieła, które znane są z ikonografii oraz
dzieła, które mogły powstać w kręgu oddziaływania sztuki
cysterskiej. Wśród dzieł rzeźbiarskich, autorka wyodrębniła
trzy charakterystyczne grupy tematów, które preferowali cy-
stersi. Do tematów tych należały: krucyfiksy mistyczne, te-
maty maryjne oraz temat Świętej Rodziny. Artykuł kończy
wykaz obiektów wyposażenia związanego z cystersami, z
podaniem podstawowej literatury przedmiotu.
Kolejnym artykułem z tej serii jest opracowanie dr Janiny
Kochanowskiej pt. Dzieje cysterek w Marianowie po wpro-
wadzeniu reformacji w świetle badań historyka sztuki. Po
przedstawieniu krótkiej historii konwentu w Marianowie, au-
torka skoncentrowała się na omówieniu odkrytych w 1984 r.
renesansowych malowideł na siedemnastowiecznym ołtarzu.
Ważna jest tu zwłaszcza scena złożenia do grobu, odkryta na
predelli ołtarza, a przedstawiająca m.in. kilka mniszek oraz
datę i sygnaturę twórcy. Dzieło wykonane w 1546 r. ufundo-
wane najprawdopodobniej przez księcia Barnima XI, zaprze-
cza tezie o upadku sztuki w okresie reformacji. Sygnaturę
twórcy autorka identyfikuje z nadwornym malarzem Barnima
XI - Gabrielem Glockendon.
Stan wiedzy o architekturze klasztorów cysterskich na
Pomorzu w ostatnim pięćdziesięcioleciu wzbogacił się m.in.
dzięki badaniom archeologicznym, które przeprowadzono w
Kołbaczu i Bierzwniku. Tematem artykułu dr. Eugeniusza
Cnotliwego nt. Aktualny stan i wstępne wyniki badań archeo-

logicznych opactwa kołbackiego jest krótka charakterystyka
wyników badań prowadzonych pod koniec lat siedemdziesią-
tych na terenie tzw. małego klasztoru. Na terenie tym doko-
nano interesujących odkryć dotyczących rozplanowania zało-
żenia istniejącego wokół domu opata. Swe rozważania autor
zakończył postulatem prowadzenia dalszych badań.
Relację z badań archeologicznych klasztoru w Bierzwni-
ku, przedstawiły: Barbara Stolpiak i Teresa Świercz, autorki
artykułu nt. Badania archeologiczno-architektoniczne opac-
twa cysterskiego w Bierzwniku woj. gorzowskie (lata 1992-
1994). Autorki, które prowadziły te badania osobiście, przed-
stawiły wpierw krótki rys historyczny opactwa, a następnie
rezultaty prac prowadzonych w obrębie niezachowanego ko-
ścioła, kapitularza w skrzydle wschodnim i wirydarza. Wyni-
ki odkryć na terenie kościoła pozwoliły na określenie jego
rozmiarów i posadowienia filarów. We wnętrzu kapitularza
odsłonięto poziom dawnej posadzki oraz wykluczono istnie-
nie ewentualnych podpór sklepień. Wynikiem prac na terenie
wirydarza było odkrycie reliktów krużganków oraz reliktów
fundamentów niezachowanego skrzydła zachodniego kla-
sztoru. Ponadto, w trakcie prac odkryte zostały relikty murów
innych budynków oraz bogaty materiał ruchomy, głównie w
postaci płytek ceramicznych i kształtek.
Architektura klasztornajest też tematem następnego arty-
kułu mgr Urszuli Borkowskiej pt. Dom konwersów w Kołba-
czu. Autorka, na podstawie badań prowadzonych w okresie
odbudowy skrzydła w latach siedemdziesiątych naszego wie-
ku, przedstawiła szczegółowy opis architektury w układzie
chronologicznym, z wyodrębnieniem trzech faz budowy w
okresie średniowiecza. Dalej zaprezentowała zmiany w archi-
tekturze obiektu w okresie nowożytnym, po kasacie klasztoru.
Na koniec przedstawiła koncepcje odbudowy skrzydła w
okresie powojennym oraz przebieg prac budowlano-konser-
watorskich.
Mgr Władysław Chrostowski, w artykule nt. Problemy
konserwatorskie związane z obiektami pocysterskimi na tere-
nie województwa gorzowskiego omówił przebieg i zakres
działań konserwatorskich przy klasztorze w Bierzwniku i
skrzydle poklasztornym w Pełczycach. Jest to kalendarium
spotkań i wykonanych prac badawczych.
W ostatnim artykule nt. Próba rekonstrukcji flory opac-
twa cystersów w Bierzwniku autorka, Jolanta Kujawa-Pawla-
czyk, po krótkiej charakterystyce krajobrazu naturalnego
występującego wokół Bierzwnika, przedstawia trzy grupy
rosnących tu gatunków roślinności. Dwie pierwsze grupy:
gatunki rosnące przed przybyciem cystersów i sprowadzo-
nych przez nich, zdaniem autorki, powinny być szczególnie
chronione.
Część artykułów ilustrowana jest fotografiami obiektów.
Najbogatszy zestaw występuje przy artykule Zofii Krzymu-
skiej-Fafius. Oprócz tego, w książce znajduje się lObarwnych
reprodukcji z obrazów wykonanych przez szczecińskich
malarzy podczas pleneru cysterskiego we wrześniu 1994 r.
Na obrazach przedstawione są pomorskie obiekty pocyster-
skie.
Kazimiera Kalita-Skwirzyńska

383