DOI Heft:
Nr. 1-2
DOI Artikel:Zadrożny, Tadeusz: Starotestamentowa geneza relacji między twórcami kaplicy Zygmuntowskiej - królem i Berreccim
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.49519#0029
STAROTESTAMENTOWA GENEZA RELACJI MIĘDZY TWÓRCAMI KaPLICY ZYGMUNTOWSKIEJ
23
przez Boga inspirowany, wznosił bazylikę według ukształtowania i proporcji ciała ludz-
kiego, tego wspaniałego dzieła Stwórcy40. Jak o tym zapewniał papieski biograf, dzieła
Mikołaja dzięki studiowaniu przez niego właściwych autorów - tych, którzy zgłębiali ta-
jemnice niebiańskiej architektury zapisane w układzie ciała ludzkiego, swoistym obrazie
kosmosu - a także dzięki zyskanemu przez papieża światłu rozumu, miały wspaniałością
przewyższyć dzieło Salomona, prześcignąć budowle Greków i stanąć w rzędzie tych, które
zwane są siedmioma cudami świata41. Papież wspomagany w swym trudzie natchnieniami
Ducha Świętego naśladował Salomona, a poznając i rozważając wszystko, co w świętych
księgach zostało napisane o budowlach króla Izraela, zyskał poznanie ujętej w słowa Bożej
prawdy42. W miejsce słynnego Hirama Tyryjczyka, mistrza obdarzonego mądrością i roz-
sądkiem, który nie był architektem Świątyni Salomona, leczjedynie brązownikiem odlewa-
jącym sprzęty, papież powołał Bernardum Florentinum peregregium latomorum magistrum,
czyli wszechstronnie uzdolnionego Bernarda Rossellina, ucznia Leona Battisty Albertiego,
powierzając mu wykonanie projektowanych przez siebie prac43. Jak stwierdził Manetti,
40 C. W. WESTFALL, In the Most Perfect Paradise. Alberti, Nicholas V and the Invention of Conscious Urban Plan-
ning in Rome, 1447-55. University Park 1974, s. 121-124; Arka Noego była w historii biblijnej pierwszą konstrukcją
inżynieryjną zrealizowaną według Bożych wskazań i z Boskiego polecenia (Rodz. 6, 14-16); ponieważ dzięki arce
ludzkość cała, reprezentowana przez rodzinę Noego, przetrwała nawałnicę i przetrwały ją zwierzęta, które ze sobą Noe
zabrał, w chrześcijańskiej myśli teologicznej uznano ją za figurę Kościoła, źródło ocalenia. Bóg interweniuje, by żyją-
cych w przyjaźni z Nim uchronić przed zagładą, w budowaniu arki podług danego przez siebie wzoru wskazuje nieza-
wodną drogę obrony, ocalonym błogosławi i zawiera z nimi przymierze (Rodz. 9, 1-9, 17). W przypadku zamierzeń
architektonicznych Mikołaja V koncepcja nawiązania do budowy arki ocalenia, a zarazem zbawczego ciała Jezusa
Chrystusa, już dawno została dostrzeżona, gdy tylko opublikowano wyjątki Żywotu Mikołaja V pióra Gianozza Manet-
tiego - zob. T. MAGNUSON, Studies in Roman Quattrocento Architecture, Stockholm 1958, s. 206-209, 359-360
(Figura vol. 9). Mikołaj V (papież, 1447-1455) chciał zaniedbany Rzym uczynić nie tylko miastem godnym miana
stolicy świata chrześcijańskiego, ale także intelektualnym centrum nękanej niepokojami łacińskiej Christianitatis; sam
papież był promotorem studiów patrystycznych i arystotelesowych - zob. M. HOLLINGSWORTH, Patronage in Rena-
issance Italy from 1400 to the Early Sixteenth Century, London 1994, s. 238-244.
41 Por. Quod quum Nicolaus apud idoneos auctores legisse meminisset, in hac sua divini templi constructione non
injuria imitari concupivit et voluit [...] Si singuli insuper septem illorum celeberrimorum totius orbis terrarum specta-
culorum fabricatores ob sua egregia opera a priscis historicis admodum commendantur: tanto magis Nicolaus noster
maximus in coelum laudibus extolli et exornari debet, quanto hoc templum, si perfectionem suam, ut institutum erat,
consequutum fuisset, singulis operibus illis, duobus dumtaxat exceptis, nobilius et excelentius videbatur (Vita Nicolai V
142, 147) - cyt za: MAGNUSON, op. cit., s. 360, 361; por także Vita Nicolai V 143-167 - ibid., s. 360-362. Motyw
przewyższenia dzieła Salomona i budowli Greków jest istotnym elementem opisu, poprzez który podkreślano obecność
relacji o charakterze typologicznym oraz fakt pojawienia się odwołań do wzorów uznanych za godne naśladowania w
twórczości i działaniu; niektórzy autorzy, choćby Walter Cahn w kontekście kościoła-mauzoleum Małgorzaty Austriac-
kiej w Brou, piszą o idei rywalizacji w doskonałości architektonicznej, lecz ta pozorna „rywalizacja", uwydatniona
choćby w powszechnie znanym w przypadku kościoła Hagia Sophia w Konstantynopolu i przekazu Prokopa z Cezarei,
w świetle relacji o charakterze typologicznym wydaje się stanowić jedynie pewien aspekt prezentacji budowli podkre-
ślający jej wyższość jako dzieła powstałego pod władzą Nowego Przymierza - por. CAHN, op. cit., s. 88-89; H.-W.
KRUFT, A History of Architectural Theory from Vitruvius to the Present, transl. R. Taylor, E. Callander, A. Wood,
London 1994, s. 32-34 [pierwodruk: Geschichte der Architekturtheorie. Von der Antike bis zur Gegenwart, Munchen
1985] - znakomity przykład takiej właśnie interpretacji odnajdujemy w cytowanym powyżej Żywocie Mikołaja V,
w którym Gianozzo Manetti przekonywał, że chociaż budowle Salomonowe były wspaniałe, to jednak te Mikołajowe są
wspanialsze, gdyż Chrystusowe Nowe Przymierze przewyższyło i zastąpiło Przymierze Stare - por. Vita Nicolai V
170-171 [w:] MAGNUSON, op. cit., 362; WESTFALL, op. cit., 125.
42 Por. WESTFALL, op. cit., s. 124-125; Pita Nicolai V 142-144, 155-156 [w:] MAGNUSON, op. cit., 360.
43 Użyte w tekście łacińskie określenie, w tłumczeniu: „Bernarda Florentyńczyka prześwietnego kamieniarzów mistrza"
pochodzi z fragmentu tekstu Gianozza Manettiego, w którym czytelnik odpowiednio stawianymi pytaniami jest prowa-
dzony ku jedynej możliwej konstatacji, że oto w budowlach swych papież Mikołaj osiągnął ucieleśnienie doskonałości
23
przez Boga inspirowany, wznosił bazylikę według ukształtowania i proporcji ciała ludz-
kiego, tego wspaniałego dzieła Stwórcy40. Jak o tym zapewniał papieski biograf, dzieła
Mikołaja dzięki studiowaniu przez niego właściwych autorów - tych, którzy zgłębiali ta-
jemnice niebiańskiej architektury zapisane w układzie ciała ludzkiego, swoistym obrazie
kosmosu - a także dzięki zyskanemu przez papieża światłu rozumu, miały wspaniałością
przewyższyć dzieło Salomona, prześcignąć budowle Greków i stanąć w rzędzie tych, które
zwane są siedmioma cudami świata41. Papież wspomagany w swym trudzie natchnieniami
Ducha Świętego naśladował Salomona, a poznając i rozważając wszystko, co w świętych
księgach zostało napisane o budowlach króla Izraela, zyskał poznanie ujętej w słowa Bożej
prawdy42. W miejsce słynnego Hirama Tyryjczyka, mistrza obdarzonego mądrością i roz-
sądkiem, który nie był architektem Świątyni Salomona, leczjedynie brązownikiem odlewa-
jącym sprzęty, papież powołał Bernardum Florentinum peregregium latomorum magistrum,
czyli wszechstronnie uzdolnionego Bernarda Rossellina, ucznia Leona Battisty Albertiego,
powierzając mu wykonanie projektowanych przez siebie prac43. Jak stwierdził Manetti,
40 C. W. WESTFALL, In the Most Perfect Paradise. Alberti, Nicholas V and the Invention of Conscious Urban Plan-
ning in Rome, 1447-55. University Park 1974, s. 121-124; Arka Noego była w historii biblijnej pierwszą konstrukcją
inżynieryjną zrealizowaną według Bożych wskazań i z Boskiego polecenia (Rodz. 6, 14-16); ponieważ dzięki arce
ludzkość cała, reprezentowana przez rodzinę Noego, przetrwała nawałnicę i przetrwały ją zwierzęta, które ze sobą Noe
zabrał, w chrześcijańskiej myśli teologicznej uznano ją za figurę Kościoła, źródło ocalenia. Bóg interweniuje, by żyją-
cych w przyjaźni z Nim uchronić przed zagładą, w budowaniu arki podług danego przez siebie wzoru wskazuje nieza-
wodną drogę obrony, ocalonym błogosławi i zawiera z nimi przymierze (Rodz. 9, 1-9, 17). W przypadku zamierzeń
architektonicznych Mikołaja V koncepcja nawiązania do budowy arki ocalenia, a zarazem zbawczego ciała Jezusa
Chrystusa, już dawno została dostrzeżona, gdy tylko opublikowano wyjątki Żywotu Mikołaja V pióra Gianozza Manet-
tiego - zob. T. MAGNUSON, Studies in Roman Quattrocento Architecture, Stockholm 1958, s. 206-209, 359-360
(Figura vol. 9). Mikołaj V (papież, 1447-1455) chciał zaniedbany Rzym uczynić nie tylko miastem godnym miana
stolicy świata chrześcijańskiego, ale także intelektualnym centrum nękanej niepokojami łacińskiej Christianitatis; sam
papież był promotorem studiów patrystycznych i arystotelesowych - zob. M. HOLLINGSWORTH, Patronage in Rena-
issance Italy from 1400 to the Early Sixteenth Century, London 1994, s. 238-244.
41 Por. Quod quum Nicolaus apud idoneos auctores legisse meminisset, in hac sua divini templi constructione non
injuria imitari concupivit et voluit [...] Si singuli insuper septem illorum celeberrimorum totius orbis terrarum specta-
culorum fabricatores ob sua egregia opera a priscis historicis admodum commendantur: tanto magis Nicolaus noster
maximus in coelum laudibus extolli et exornari debet, quanto hoc templum, si perfectionem suam, ut institutum erat,
consequutum fuisset, singulis operibus illis, duobus dumtaxat exceptis, nobilius et excelentius videbatur (Vita Nicolai V
142, 147) - cyt za: MAGNUSON, op. cit., s. 360, 361; por także Vita Nicolai V 143-167 - ibid., s. 360-362. Motyw
przewyższenia dzieła Salomona i budowli Greków jest istotnym elementem opisu, poprzez który podkreślano obecność
relacji o charakterze typologicznym oraz fakt pojawienia się odwołań do wzorów uznanych za godne naśladowania w
twórczości i działaniu; niektórzy autorzy, choćby Walter Cahn w kontekście kościoła-mauzoleum Małgorzaty Austriac-
kiej w Brou, piszą o idei rywalizacji w doskonałości architektonicznej, lecz ta pozorna „rywalizacja", uwydatniona
choćby w powszechnie znanym w przypadku kościoła Hagia Sophia w Konstantynopolu i przekazu Prokopa z Cezarei,
w świetle relacji o charakterze typologicznym wydaje się stanowić jedynie pewien aspekt prezentacji budowli podkre-
ślający jej wyższość jako dzieła powstałego pod władzą Nowego Przymierza - por. CAHN, op. cit., s. 88-89; H.-W.
KRUFT, A History of Architectural Theory from Vitruvius to the Present, transl. R. Taylor, E. Callander, A. Wood,
London 1994, s. 32-34 [pierwodruk: Geschichte der Architekturtheorie. Von der Antike bis zur Gegenwart, Munchen
1985] - znakomity przykład takiej właśnie interpretacji odnajdujemy w cytowanym powyżej Żywocie Mikołaja V,
w którym Gianozzo Manetti przekonywał, że chociaż budowle Salomonowe były wspaniałe, to jednak te Mikołajowe są
wspanialsze, gdyż Chrystusowe Nowe Przymierze przewyższyło i zastąpiło Przymierze Stare - por. Vita Nicolai V
170-171 [w:] MAGNUSON, op. cit., 362; WESTFALL, op. cit., 125.
42 Por. WESTFALL, op. cit., s. 124-125; Pita Nicolai V 142-144, 155-156 [w:] MAGNUSON, op. cit., 360.
43 Użyte w tekście łacińskie określenie, w tłumczeniu: „Bernarda Florentyńczyka prześwietnego kamieniarzów mistrza"
pochodzi z fragmentu tekstu Gianozza Manettiego, w którym czytelnik odpowiednio stawianymi pytaniami jest prowa-
dzony ku jedynej możliwej konstatacji, że oto w budowlach swych papież Mikołaj osiągnął ucieleśnienie doskonałości