DOI Heft:
Nr. 1-2
DOI Artikel:Zadrożny, Tadeusz: Starotestamentowa geneza relacji między twórcami kaplicy Zygmuntowskiej - królem i Berreccim
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.49519#0053
STAROTESTAMENTOWA GENEZA RELACJI MIĘDZY TWÓRCAMI KaPLICY ZyGMUNTOWSKIEJ
47
wielkiego króla, imię wziął po pradziadku Zygmuncie, cesarzu rzymskim, postać zyskał
pełną urody i wzbudzającą szacunek, panował długo, przez czterdzieści jeden lat, budząc
podziw wszystkich i postrach u wrogów, pozostawił królestwo o wiele bardziej kwitnące
prawami, zamożnością, zabudową, wytwornością i chwałą, na koniec syna uczynił współ-
królem i swym następcą123.
Andrzej Krzycki w wierszu In Opificem Sacelli Regii napisał o królu, że cnotą i zasłu-
gą, sam przewyższył siebie, aby do wszystkich ludzi przemawiała jego sława:
Ut cunctorum hominum Sigismundum fama loquatur
Virtute et meritis praestitit ipse suis 124
(Aby do wszystkich ludzi sława mówiła Zygmunta
Cnotą i zasługą, sam przewyższył siebie).
Słowa Krzyckiego wydają się potwierdzać kolejne odsłony salomonowego wizerunku
polskiego władcy. Oprócz rzeźbiarskiego tonda, w któiym Zygmunta I sportretowano jako
Salomona, na tej samej ścianie tronowej kaplicy, tylko po przeciwnej stronie królewskiej
stalli, umieszczono rzeźbiarski wizerunek Dawida, podobny w formie do Salomonowego,
w którym na mocy analogii doszukiwano się rysów jakiejś osoby współczesnej królowi
w postaci biblijnego władcy Izraela125. Nie rozszerzając tego wątku nadmiernie, warto
zwrócić uwagę na różnice wynikające ze sposobu pojmowania obu królewskich wzorów,
doskonale przekazane w tradycji cesarstwa, o czym świadczą przytaczane przez Kalinow-
skiego napisy towarzyszące wizerunkom Salomona i Dawida na koronie cesarskiej — Sa-
lomonowi TIME DOMINVM ET RECEDE A MALO (Żyj w bojaźni Pańskiej i odstąp do
złego) i Dawidowi HONOR REGIS IVDICIVM DILIGIT (Godność królewska w spra-
wiedliwości ma upodobanie)126. Aspektowe podejście do biblijnych pomazańców, do
123 Ibid.,s. 128-130.
124 Pełny tekst oryginalny i w przekładzie - por. przyp. 9.
125 Zwykle w wizerunku Dawida dostrzegano rysy Seweryna lub Jana Bonerów - zob. m. in. BOCHNAK, Kaplica
Zygmuntowska...,s. 23; KALINOWSKI, op. cit., s. 483-489 [1960, s. 73-80]; WILIŃSKI, op. cit., s. 44-45; zasadność
tych identyfikacji była podważana - ESTREICHER, op. cit., s. 64, 98-99; szczególnie interesująco brzmi pytanie posta-
wione przez Karolinę Targosz: „Kto wie, czy oblicze Dawida, uważane bez dostatecznie mocnych podstaw to za portret
Jana, to Seweryna Bonera, nie jest również podobizną króla? W takim podwójnym ujęciu [...] mogły zostać oddane
iustitia i religio..." - TARGOSZ, Kaplica Zygmuntowska..., s. 150; zob. także. MORKA, op. cit., s. 29; tradycja dyna-
styczna Jagiellonów mogłaby ewentualnie wskazywać na królewskiego ojca Kazimierza Jagiellończyka jako Dawida,
notabene postrzeganego w świetle tego właśnie biblijnego wzorca - por. BOCZKOWSKA, Dawid
i Betsabe..., s. 21-23; id., Kazimierz Jagiellończyk..., s. 215-312; jednak w przypadku tej ostatniej publikacji następstwo
na tronie zyskało pierwszeństwo przed następstwem krwi i pod postacią Dawida dostrzeżono wizerunek Jana Olbrachta
- ibid., s. 249-250.
126 Napisy towarzyszące wizerunkom Salomona i Dawida umieszczonym na koronie cesarskiej są cytatami
z Pisma Świętego, odpowiednio: TIME DOMINVM ET RECEDE A MALO z Księgi Przypowieści przypisywanej
Salomonowi (Bój się Boga, a odstępuj od złego - Przyp 3, 7) i HONOR REGIS IVDICIVM DILIGIT z Księgi Psalmów
uznawanej za dzieło Dawida (Majestat królewski sąd miłuje - Ps 98, 4); dla utrwalenia przekazu o pochodzeniu, naturze
i celach władzy cesarskiej, a także władzy królewskiej, istotne wydaje się zestawienie tych napisów i wizerunków
z dwiema plakietkami sąsiadującymi na koronie, tej z wizerunkiem Chrystusa na Majestacie i cytatem z Księgi Przypo-
wieści PER ME REGES REGNANT (Przeze mnie królowie królują - Przyp 8, 15) oraz tej ze sceną rozmowy skruszo-
nego króla Ezechiasza z prorokiem Izajaszem, której towarzyszą słowa proroka zwiastującego królowi łaskę od Boga
i uzdrowienie ECCE ADICIAM SVPER DIES TVOS XV ANNOS, stanowiące cytat z Czwartej Księgi Królewskiej
(Oto [...] przydam do dni twoich piętnaście lat - 4 Król 20, 5-6); napis TIME DOMINVM ET RECEDE A MALO Lech
Kalinowski przekazał w postaci nieco zmienionej - Time Deum, et recede a malo, zgodnej z brzmieniem cytowanego
wersetu czerpanego wprost z Wulgaty syksto-klementyńskiej, a nie wcześniejszej hieronimowej - por. Kalinowski op.
cit., s. 483 [1960, s. 73]; zob. też SCHRAMM, Kaiser, Kónige und Pcipste..., Bd. 3, t. 3, s. 163-169; por. R. MARTH,
47
wielkiego króla, imię wziął po pradziadku Zygmuncie, cesarzu rzymskim, postać zyskał
pełną urody i wzbudzającą szacunek, panował długo, przez czterdzieści jeden lat, budząc
podziw wszystkich i postrach u wrogów, pozostawił królestwo o wiele bardziej kwitnące
prawami, zamożnością, zabudową, wytwornością i chwałą, na koniec syna uczynił współ-
królem i swym następcą123.
Andrzej Krzycki w wierszu In Opificem Sacelli Regii napisał o królu, że cnotą i zasłu-
gą, sam przewyższył siebie, aby do wszystkich ludzi przemawiała jego sława:
Ut cunctorum hominum Sigismundum fama loquatur
Virtute et meritis praestitit ipse suis 124
(Aby do wszystkich ludzi sława mówiła Zygmunta
Cnotą i zasługą, sam przewyższył siebie).
Słowa Krzyckiego wydają się potwierdzać kolejne odsłony salomonowego wizerunku
polskiego władcy. Oprócz rzeźbiarskiego tonda, w któiym Zygmunta I sportretowano jako
Salomona, na tej samej ścianie tronowej kaplicy, tylko po przeciwnej stronie królewskiej
stalli, umieszczono rzeźbiarski wizerunek Dawida, podobny w formie do Salomonowego,
w którym na mocy analogii doszukiwano się rysów jakiejś osoby współczesnej królowi
w postaci biblijnego władcy Izraela125. Nie rozszerzając tego wątku nadmiernie, warto
zwrócić uwagę na różnice wynikające ze sposobu pojmowania obu królewskich wzorów,
doskonale przekazane w tradycji cesarstwa, o czym świadczą przytaczane przez Kalinow-
skiego napisy towarzyszące wizerunkom Salomona i Dawida na koronie cesarskiej — Sa-
lomonowi TIME DOMINVM ET RECEDE A MALO (Żyj w bojaźni Pańskiej i odstąp do
złego) i Dawidowi HONOR REGIS IVDICIVM DILIGIT (Godność królewska w spra-
wiedliwości ma upodobanie)126. Aspektowe podejście do biblijnych pomazańców, do
123 Ibid.,s. 128-130.
124 Pełny tekst oryginalny i w przekładzie - por. przyp. 9.
125 Zwykle w wizerunku Dawida dostrzegano rysy Seweryna lub Jana Bonerów - zob. m. in. BOCHNAK, Kaplica
Zygmuntowska...,s. 23; KALINOWSKI, op. cit., s. 483-489 [1960, s. 73-80]; WILIŃSKI, op. cit., s. 44-45; zasadność
tych identyfikacji była podważana - ESTREICHER, op. cit., s. 64, 98-99; szczególnie interesująco brzmi pytanie posta-
wione przez Karolinę Targosz: „Kto wie, czy oblicze Dawida, uważane bez dostatecznie mocnych podstaw to za portret
Jana, to Seweryna Bonera, nie jest również podobizną króla? W takim podwójnym ujęciu [...] mogły zostać oddane
iustitia i religio..." - TARGOSZ, Kaplica Zygmuntowska..., s. 150; zob. także. MORKA, op. cit., s. 29; tradycja dyna-
styczna Jagiellonów mogłaby ewentualnie wskazywać na królewskiego ojca Kazimierza Jagiellończyka jako Dawida,
notabene postrzeganego w świetle tego właśnie biblijnego wzorca - por. BOCZKOWSKA, Dawid
i Betsabe..., s. 21-23; id., Kazimierz Jagiellończyk..., s. 215-312; jednak w przypadku tej ostatniej publikacji następstwo
na tronie zyskało pierwszeństwo przed następstwem krwi i pod postacią Dawida dostrzeżono wizerunek Jana Olbrachta
- ibid., s. 249-250.
126 Napisy towarzyszące wizerunkom Salomona i Dawida umieszczonym na koronie cesarskiej są cytatami
z Pisma Świętego, odpowiednio: TIME DOMINVM ET RECEDE A MALO z Księgi Przypowieści przypisywanej
Salomonowi (Bój się Boga, a odstępuj od złego - Przyp 3, 7) i HONOR REGIS IVDICIVM DILIGIT z Księgi Psalmów
uznawanej za dzieło Dawida (Majestat królewski sąd miłuje - Ps 98, 4); dla utrwalenia przekazu o pochodzeniu, naturze
i celach władzy cesarskiej, a także władzy królewskiej, istotne wydaje się zestawienie tych napisów i wizerunków
z dwiema plakietkami sąsiadującymi na koronie, tej z wizerunkiem Chrystusa na Majestacie i cytatem z Księgi Przypo-
wieści PER ME REGES REGNANT (Przeze mnie królowie królują - Przyp 8, 15) oraz tej ze sceną rozmowy skruszo-
nego króla Ezechiasza z prorokiem Izajaszem, której towarzyszą słowa proroka zwiastującego królowi łaskę od Boga
i uzdrowienie ECCE ADICIAM SVPER DIES TVOS XV ANNOS, stanowiące cytat z Czwartej Księgi Królewskiej
(Oto [...] przydam do dni twoich piętnaście lat - 4 Król 20, 5-6); napis TIME DOMINVM ET RECEDE A MALO Lech
Kalinowski przekazał w postaci nieco zmienionej - Time Deum, et recede a malo, zgodnej z brzmieniem cytowanego
wersetu czerpanego wprost z Wulgaty syksto-klementyńskiej, a nie wcześniejszej hieronimowej - por. Kalinowski op.
cit., s. 483 [1960, s. 73]; zob. też SCHRAMM, Kaiser, Kónige und Pcipste..., Bd. 3, t. 3, s. 163-169; por. R. MARTH,